Η γερμανόφωνη Ρουμάνα συγγραφέας Χέρτα Μύλλερ σε συνέντευξη τύπου, 25η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Γκουαδαλαχάρα του Μεξικού, 25 Νοεμβρίου 2011. © EPA / Jose Mendez / ΑΠΕ-ΜΠΕ
Έζησα για περισσότερα από τριάντα χρόνια σε μια δικτατορία [Τσαουσέσκου]. Κι όταν ήρθα στη Δυτική Ευρώπη δεν μπορούσα να φανταστώ ότι η δημοκρατία θα μπορούσε ποτέ να αμφισβητηθεί με
τέτοιο τρόπο. Νόμιζα ότι σε μια δικτατορία οι άνθρωποι υφίστανται συστηματικά πλύση εγκεφάλου. Και ότι στις δημοκρατίες οι άνθρωποι μαθαίνουν να σκέφτονται αυτόνομα επειδή το άτομο μετράει. Σε αντίθεση με τη δικτατορία, όπου η ανεξάρτητη σκέψη απαγορεύεται και η εξαναγκασμένη συλλογικότητα ντρεσάρει τους ανθρώπους. Και όπου το μεμονωμένο άτομο δεν είναι μέλος της συλλογικότητας, αλλά εχθρός. Έχω συγκλονιστεί που νέοι άνθρωποι, φοιτητές στη Δύση, βρίσκονται σε τέτοια σύγχυση που δεν έχουν πια επίγνωση της ελευθερίας τους. Που έχουν καταπώς φαίνεται χάσει την ικανότητα να ξεχωρίζουν τη δημοκρατία από τη δικτατορία.Είναι παράλογο που ομοφυλόφιλα και κουήρ άτομα, για παράδειγμα, διαδηλώνουν υπέρ της Χαμάς – όπως έκαναν στο Βερολίνο στις 4 Νοεμβρίου. Δεν είναι μυστικό ότι όχι μόνο η Χαμάς, αλλά και ολόκληρη η παλαιστινιακή κουλτούρα, απεχθάνεται και τιμωρεί τα LGBTQ άτομα. Και μόνο η σημαία με το ουράνιο τόξο είναι αδιανόητη στη Λωρίδα της Γάζας. Οι κυρώσεις της Χαμάς για τους γκέι κυμαίνονται από τουλάχιστον εκατό βουρδουλιές έως τη θανατική ποινή. Σε δημοσκόπηση του 2014 στα Παλαιστινιακά Εδάφη, το 99% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι η ομοφυλοφιλία είναι ηθικά απαράδεκτη. Μπορείτε επίσης να ακολουθήσετε σατιρική προσέγγιση, όπως κάνει ο μπλόγκερ Ντέιβιντ Λέδεργουντ στο «X»: να κατεβαίνεις σε διαδήλωση υπέρ της Παλαιστίνης ως κουήρ άτομο είναι σαν να κατεβαίνεις σε διαδήλωση υπέρ του Kentucky Fried Chicken όντας κότα.
Αναρωτιέμαι επίσης αν οι φοιτητές σε πολλά αμερικανικά πανεπιστήμια[10] ξέρουν τι κάνουν όταν φωνάζουν στις διαδηλώσεις «Είμαστε η Χαμάς» ή ακόμη «Αγαπημένη Χαμάς, βομβάρδισε το Τελ Αβίβ!» ή «Πίσω στο 1948». Είναι ακόμη αθώο ή σαφώς βλακώδες; Ωστόσο η μαζική σφαγή της 7ης Οκτωβρίου δεν αναφέρεται πλέον σε αυτές τις διαδηλώσεις. Και είναι ακόμη πιο εξοργιστικό όταν η 7η Οκτωβρίου ερμηνεύεται μάλιστα ως ένα γεγονός στημένο από το Ισραήλ. Ή όταν δεν ακούγεται ούτε μία λέξη που να απαιτεί την απελευθέρωση των ομήρων. Όταν, απεναντίας, ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα παρουσιάζεται ως ένας αυθαίρετος πόλεμος κατάκτησης και εξόντωσης από μια αποικιοκρατική δύναμη.
Άραγε οι νέοι βλέπουν μόνο βιντεάκια στο TikTok; Στο μεταξύ, οι όροι ακόλουθος, ινφλουένσερ, ακτιβιστής, δεν μου φαίνονται πλέον ακίνδυνοι. Αυτές οι κομψές ιντερνετικές λέξεις είναι σοβαρές. Προϋπήρχαν όλες του Ίντερνετ. Τις μεταφράζω πίσω στον χρόνο. Και ξαφνικά γίνονται άκαμπτες σαν λαμαρίνα και υπερβολικά διαυγείς. Επειδή έξω από το διαδίκτυο σημαίνουν οπαδοί, παράγοντες επιρροής, ακτιβιστές. Σαν να αντλήθηκαν από εκπαιδευτήρια κάποιας φασιστικής ή κομμουνιστικής δικτατορίας. Η ελαστικότητά τους είναι άλλωστε μια ψευδαίσθηση. Επειδή τυχαίνει να γνωρίζω ότι οι λέξεις κάνουν αυτό που λένε. Προωθούν τον οπορτουνισμό και την υπακοή στη μάζα και απαλλάσσουν τα άτομα από το να αναλάβουν την ευθύνη για αυτό που κάνει η ομάδα.
Δεν θα εκπλαγώ αν μάθω ότι κάποιοι από τους διαδηλωτές ήταν φοιτητές οι οποίοι, μόλις πριν από λίγους μήνες, διαδήλωναν κατά της καταπίεσης[11] στο Ιράν με το σύνθημα «Γυναίκες-Ζωή-Ελευθερία». Με τρομάζει που οι ίδιοι διαδηλωτές σήμερα δείχνουν αλληλεγγύη στη Χαμάς. Μου φαίνεται ότι πλέον δεν κατανοούν την αβυσσαλέα αντίφαση του περιεχομένου. Και αναρωτιέμαι γιατί δεν νοιάζονται που η Χαμάς δεν θα επέτρεπε την παραμικρή διαδήλωση για κανένα δικαίωμα των γυναικών. Και που [οι «μαχητές» της] περιέφεραν σαν λάφυρα πολέμου στις 7 Οκτωβρίου τις γυναίκες που βίασαν.
Στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον οι διαδηλωτές παίζουν το ομαδικό παιχνίδι «Λαϊκό Δικαστήριο» για διασκέδαση. Εκπρόσωποι του Πανεπιστημίου δικάζονται για αστείο. Ακολουθούν οι ετυμηγορίες και όλοι κραυγάζουν εν χορώ «Στην κρεμάλα!» ή «Στην γκιλοτίνα!». Ακούγονται χειροκροτήματα και γέλια και βαφτίζουν τον χώρο όπου έχουν κατασκηνώσει «Πλατεία Μαρτύρων». Με τη μορφή χάπενινγκ, τιμούν τη συλλογική τους ηλιθιότητα με τη συνείδηση καθαρή. Είναι να αναρωτιέται κανείς τι διδάσκεται στα πανεπιστήμια σήμερα.
Μου φαίνεται ότι από τις 7 Οκτωβρίου ο αντισημιτισμός έχει εξαπλωθεί σαν συλλογικό κροτάλισμα των δαχτύλων, ωσάν η Χαμάς να είναι ο ινφλουένσερ και οι φοιτητές οι ακόλουθοι. Στον μιντιακό κόσμο των ινφλουένσερ και των ακολούθων τους μόνο τα γρήγορα κλικ των βίντεο μετράνε. Το πετάρισμα των βλεφαρίδων, η αξιοποίηση των έντονων συναισθημάτων. Πιάνει εδώ το ίδιο κόλπο όπως και στις διαφημίσεις.
Είναι άραγε η επιρρέπεια των μαζών ο λόγος για τις καταστροφές του εικοστού αιώνα, που παίρνει νέα τροπή; Το περίπλοκο περιεχόμενο, οι λεπτές αποχρώσεις, τα συμφραζόμενα και οι αντιφάσεις, οι συμβιβασμοί, όλα αυτά είναι ξένα στον κόσμο των μίντια.
Αυτό είναι επίσης έκδηλο σε ένα ηλίθιο κάλεσμα από ακτιβιστές του διαδικτύου κατά του Διεθνούς Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους του Ομπερχάουζεν. Πρόκειται για το αρχαιότερο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους στον κόσμο που φέτος γιορτάζει τα εβδομήντα του χρόνια. Πολλοί σπουδαίοι κινηματογραφιστές ξεκίνησαν από εδώ την καριέρα τους με πρώιμα έργα. Ο Μίλος Φόρμαν, ο Ρόμαν Πολάνσκι, ο Μάρτιν Σκορσέζε, ο Ίστβαν Σάμπο και η Ανιές Βαρντά. Δύο εβδομάδες μετά τους πανηγυρισμούς της Χαμάς στους δρόμους του Βερολίνου, ο διευθυντής του φεστιβάλ Λαρς Χένρικ Γκας έγραψε: «Μισό εκατομμύριο άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους τον Μάρτιο του 2022 για να διαδηλώσουν κατά της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Αυτό ήταν σημαντικό. Παρακαλώ επιτρέψτε μας τώρα να στείλουμε ένα εξίσου δυνατό μήνυμα. Να δείξουμε στον κόσμο ότι οι φίλοι της Χαμάς στο Νοϊκέλν και όσοι μισούν τους Εβραίους είναι μειοψηφία. Ελάτε! Σας παρακαλούμε!».
Αυτό πυροδότησε εχθρικές αντιδράσεις στο Ίντερνετ. Μια ανώνυμη ομάδα τον κατηγόρησε για δαιμονοποίηση της αλληλεγγύης στην παλαιστινιακή απελευθέρωση. Η ομάδα τον διαβεβαίωσε ότι θα «ενθάρρυνε» τη διεθνή κινηματογραφική κοινότητα να αναθεωρήσει τη συμμετοχή της στο φεστιβάλ. Ήταν ένα συγκαλυμμένο κάλεσμα σε μποϊκοτάζ, το οποίο πολλοί κινηματογραφιστές ακολούθησαν και ακύρωσαν τη συμμετοχή τους. Ο Λαρς Χένρικ Γκας δικαίως λέει ότι αυτή τη στιγμή βιώνουμε μια οπισθοδρόμηση στον πολιτικό διάλογο. Αντί για πολιτική σκέψη κυριαρχεί μια εσωτεριστική αντίληψη της πολιτικής. Πίσω της βρίσκεται μια επιθυμία για συνέπεια και η πίεση για κομφορμισμό. Και στον χώρο της τέχνης έχει γίνει αδύνατη η διαφοροποίηση της προάσπισης του δικαιώματος του Ισραήλ να υπάρχει και της ταυτόχρονης άσκησης κριτικής στην κυβέρνησή του.
Πορεία των Queers for Palestine ένα μήνα μετά τη βάρβαρη επίθεση της 7ης Οκτωβρίου στη Νέα Υόρκη, 12 Νοεμβρίου 2023. Κουήρ διαδηλωτές συμπαραστέκονται στους «μαχητές» της «αγαπημένης τους Χαμάς», κρατώντας πλακάτ με συνθήματα όπως «Τρανσέξουαλ κατά του απαρτχάιντ»! © Syndi Pilar / SHUTTERSTOCK
Γι’ αυτό δεν περνάει καν σαν σκέψη μήπως η παγκόσμια κατακραυγή για τους πολλούς νεκρούς και την οδύνη στη Γάζα μπορεί να είναι μέρος της στρατηγικής[12] της Χαμάς. Κωφεύει και κλείνει τα μάτια στην οδύνη του λαού της. Διότι για ποιον άλλο λόγο θα έκανε επίθεση στο συνοριακό πέρασμα Κερέμ Σαλόμ όπου φτάνει η περισσότερη ανθρωπιστική βοήθεια; Ή για ποιον άλλο λόγο θα χτυπούσε το εργοτάξιο ενός προσωρινού λιμανιού όπου θα έφτανε σύντομα ανθρωπιστική βοήθεια; Δεν έχουμε ακούσει ούτε μία λέξη συμπόνιας για τον λαό της Γάζας από τον κύριο Σινουάρ και τον κύριο Χανίγια. Και αντί για επιθυμία για ειρήνη ακούγονται μόνο μαξιμαλιστικά αιτήματα τα οποία γνωρίζουν ότι δεν μπορεί να ικανοποιήσει το Ισραήλ. Η Χαμάς ποντάρει σε έναν διαρκή πόλεμο με το Ισραήλ. Αυτή θα ήταν η καλύτερη εγγύηση της συνέχισης της ύπαρξής της. Η Χαμάς ελπίζει επίσης να απομονώσει διεθνώς το Ισραήλ, πάση θυσία.
Στο μυθιστόρημα του Τόμας Μαν Δόκτωρ Φάουστους, ο Εθνικοσοσιαλισμός λέγεται ότι έκανε «καθετί το γερμανικό μισητό στον κόσμο». Έχω την εντύπωση ότι η στρατηγική της Χαμάς και των υποστηρικτών της είναι να κάνει καθετί ισραηλινό, και ως εκ τούτου οτιδήποτε εβραϊκό, μισητό στον κόσμο. Η Χαμάς θέλει να διατηρήσει τον αντισημιτισμό ως μόνιμη παγκόσμια διάθεση. Αυτός είναι ο λόγος που θέλει επίσης να επανερμηνεύσει το Ολοκαύτωμα. Οι ναζιστικές διώξεις και η φυγή στην Παλαιστίνη τίθενται επίσης υπό αμφισβήτηση. Και, εντέλει, το δικαίωμα του Ισραήλ στην ύπαρξη. Αυτή η χειραγώγηση φτάνει στο σημείο να ισχυρίζεται ότι η υπόμνηση του Γερμανικού Ολοκαυτώματος λειτουργεί μόνο ως πολιτιστικό όπλο για τη νομιμοποίηση του Δυτικού-λευκού «προγράμματος εποικισμού» του Ισραήλ. Τέτοιες ανιστόρητες και κυνικές αντιστροφές της σχέσης θύτη-θύματος έχουν σκοπό να εμποδίσουν οποιαδήποτε διαφοροποίηση μεταξύ Ολοκαυτώματος και αποικιοκρατίας. Με όλα αυτά τα στημένα κατασκευάσματα, το Ισραήλ δεν εκλαμβάνεται πλέον ως η μοναδική δημοκρατία στη Μέση Ανατολή, αλλά ως αποικιοκρατικό πρότυπο κράτους. Και ως αιώνιος επιτιθέμενος, εναντίον του οποίου το τυφλό μίσος είναι δικαιολογημένο. Ακόμη και η επιθυμία για την καταστροφή του.
Ο Εβραίος ποιητής Γεχούντα Αμιχάι λέει ότι ένα ερωτικό ποίημα στα εβραϊκά είναι πάντοτε ένα ποίημα για τον πόλεμο. Συχνά είναι ένα ποίημα για πόλεμο εν μέσω πολέμου. Το ποίημά του «Ιερουσαλήμ 1973» θυμίζει τον πόλεμο του Γιόμ Κιππούρ:
Θλιμμένοι άντρες κουβαλούν τη μνήμη
των αγαπημένων στο σακίδιό τους, στις πλαϊνές τους τσέπες
στις φυσιγγιοθήκες, στους σάκους των ψυχών τους,
σε βαριές φυσαλίδες ονείρων κάτω από τα μάτια τους.
Το 1969 που ο Πάουλ Τσέλαν επισκέφθηκε το Ισραήλ, ο Αμιχάι μετέφρασε ποιήματά του και τα απήγγειλε στα Εβραϊκά. Εκεί συναντήθηκαν οι δύο επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Ο Γεχούντα Αμιχάι λεγόταν Λούντβιχ Πφόιφερ (Ludwig Pfeuffer) όταν έφυγαν οι γονείς του από το Βύρτσμπουργκ.
Η επίσκεψη στο Ισραήλ συγκίνησε τον Τσέλαν. Συνάντησε συμμαθητές από το Τσέρνοβιτς της Ρουμανίας που, σε αντίθεση με τους δολοφονημένους γονείς του, κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Παλαιστίνη. Ο Πάουλ Τσέλαν έγραψε στον Γεχούντα Αμιχάι μετά την επίσκεψή του και λίγο πριν τον θάνατό του στον Σηκουάνα: «Αγαπητέ Γεχούντα Αμιχάι, επίτρεψέ μου να επαναλάβω τα λόγια που ήρθαν αυθόρμητα στα χείλη μου κατά τη συζήτησή μας: Δεν μπορώ να φανταστώ τον κόσμο χωρίς το Ισραήλ· ούτε θέλω να τον φανταστώ χωρίς το Ισραήλ».
© 2024 HERTA MÜLLER
— Μετάφραση: Νίνα Μπούρη
Επιμέλεια: Χ. Ε. Μαραβέλιας
Σημ. ARB: Η συγγραφέας διάβασε αυτό το κείμενο στο Φόρουμ για την 7η Οκτωβρίου του «Εβραϊκού Πολιτισμού στη Σουηδία» στην Στοκχόλμη στις 25 Μαΐου 2024.
