Νέες αποκαλύψεις για το πώς η USAID επηρέαζε ΜΜΕ σε όλο τον πλανήτη, έρχονται στο φως της δημοσιότητας, έπειτα από την απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να βάλει «λουκέτο» στη συγκεκριμένη υπηρεσία.
Η Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών των παραπάνω από 10.000 υπαλλήλων που μένουν στον «αέρα», της οποίας ο ρόλος ήταν άγνωστος σε πολύ κόσμο, επισήμως αποτελούσε τον μεγαλύτερο δωρητή ανθρωπιστικής βοήθειας παγκοσμίως.
Το οικονομικό έτος 2023 οι ΗΠΑ προσέφεραν 72 δισ. δολάρια βοήθειας σε όλο τον κόσμο, σε προγράμματα που κάλυπταν υπηρεσίες υγείας για γυναίκες, πρόσβαση σε καθαρό νερό, θεραπείες για τον ιό HIV/AIDS, ενεργειακή ασφάλεια και αντιμετώπιση της διαφθοράς. Το 2024 η υπηρεσία προσέφερε το 42% του συνόλου της ανθρωπιστικής βοήθειας που καταγράφεται από τον ΟΗΕ.
Ωστόσο, την ίδια στιγμή χρηματοδοτούσε «ανεξάρτητα» ΜΜΕ και δημοσιογράφους σε όλο τον κόσμο -κυρίως σε εχθρικά για τις ΗΠΑ κράτη, ή χώρες που βρίσκονται σε σύγκρουση με εχθρούς των ΗΠΑ.
Αυτή η μακροπρόθεσμη οικονομική στήριξη έχει πλαισιωθεί ως μέρος της «δέσμευσης» της Ουάσιγκτον να υποστηρίξει τις «δημοκρατικές αξίες» και την «κοινωνία των πολιτών», στο πλαίσιο των προγραμμάτων AEECA και ESF PD για την Ευρώπη, την Ευρασία και την Κεντρική Ασία.
Η κλίμακα και το εύρος της χρηματοδότησης έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με την έκταση της επιρροής των ΗΠΑ στη διαμόρφωση του πώς παρουσιάζονταν από τα ΜΜΕ οι ειδήσεις στις συγκεκριμένες περιοχές.
Η Brussels Signal δημοσιεύει κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα, για το πώς λειτουργούσε η USAID σε βάρος της αντικειμενικής ενημέρωσης και προς όφελος συγκεκριμένων συμφερόντων.
Δημοκρατία ή επιρροή; Η περίπτωση της Μολδαβίας
Στην καρδιά της Ανατολικής Ευρώπης, στη Μολδαβία, μια χώρα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που βρίσκεται σε στρατηγική θέση μεταξύ Ουκρανίας και Ρουμανίας, οι ΗΠΑ έχουν διοχετεύσει δισεκατομμύρια δολάρια στον τομέα των ΜΜΕ της χώρας.
Η χρηματοδότηση, που απευθύνεται σε οργανισμούς όπως το Internews Network Moldova, η δημοσιογραφική ένωση Asociația Presei Independente (API), η Media Alternativa Association και το ερευνητικό δίκτυο Rise Moldova, έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή του τοπίου των ΜΜΕ της Μολδαβίας.
Με τον τρόπο αυτό, η USAID έχει «κόψει» -σιγά σιγά- τη βαθιά ριζωμένη επιρροή της Ρωσίας στα τηλεοπτικά δίκτυα της χώρας, αντικαθιστώντας την με την αμερικανική επιρροή επί κυβέρνησης Μπάιντεν.
Μεταξύ 2019 και 2024, η Media Alternativa Association -ιδιοκτήτρια του TV8, του καναλιού με την τέταρτη μεγαλύτερη τηλεθέαση στη Μολδαβία- έλαβε 1,85 εκατομμύρια δολάρια (1,7 εκατομμύρια ευρώ) από την Ουάσιγκτον.
Από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία, οι κυρώσεις της Δύσης είχαν ως αποτέλεσμα την αναστολή και την ακύρωση των αδειών στη Μολδαβία για αρκετούς τηλεοπτικούς σταθμούς που ανήκουν στη Ρωσία, δημιουργώντας ένα κενό.
Τα Μέσα Ενημέρωσης που χρηματοδοτούνται από τις ΗΠΑ, κάλυψαν γρήγορα τον χώρο που κάποτε καταλάμβαναν ραδιοτηλεοπτικοί φορείς ευθυγραμμισμένοι με το Κρεμλίνο.
Σύμφωνα με την Ένωση Εναλλακτικών Μέσων, μέχρι το 2022 το δημοσιογραφικό τοπίο της Μολδαβίας παρέμενε σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένο από τα ρωσικά δίκτυα, με τα πολιτικά κόμματα να αξιοποιούν τις συμμετοχές των ΜΜΕ για να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη.
Αυτή η επιρροή μειώνεται τώρα, καθώς αντικαθίσταται από ιδρύματα που λαμβάνουν άμεση οικονομική υποστήριξη από τις ΗΠΑ.
Το χρηματοδοτούμενο από τις ΗΠΑ ερευνητικό Μέσο Rise Moldova έχει επικεντρωθεί αποκλειστικά στην αποκάλυψη της ρωσικής επιρροής στη Μολδαβία. Είναι επίσης μέλος του Προγράμματος Αναφοράς Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς (OCCRP), ενός διεθνούς δικτύου ερευνών με στενούς δεσμούς με αμερικανικές υπηρεσίες.
Αρκετοί υποστήριξαν ότι αυτή η χρηματοδότηση έχει ενθαρρύνει ένα περιβάλλον Μέσων Ενημέρωσης πιο ευθυγραμμισμένο με τους στρατηγικούς στόχους της Ουάσιγκτον παρά με την πραγματική ανεξαρτησία του Τύπου.
Ένας βασικός βραχίονας για να αλλάξει το τοπίο των ΜΜΕ στη Μολδαβία, είναι το Internews Network Moldova, ένας οργανισμός που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, ο οποίος έχει ως στόχο να διαδραματίσει παρόμοιο ρόλο στην αναμόρφωση του περιβάλλοντος για τα ΜΜΕ σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ουκρανία.
Μέλη του δικτύου Internews στη Μολδαβία -Ziarul de Gardă και NewsMaker- δύο από τα κορυφαία ερευνητικά Μέσα Ενημέρωσης της χώρας, έχουν συχνά δημοσιεύσει αναφορές που συνδέουν τη «διαφθορά της κυβέρνησης» του Κισινάου με τα «ρωσικά συμφέροντα».
Το 2017, η Internews ξεκίνησε μια νέα πρωτοβουλία με τίτλο «Μέσα Ενημέρωσης που επιτρέπουν τη Δημοκρατία, την Ένταξη και τη Λογοδοσία στη Μολδαβία» (MEDIA-M) -ένα έργο που χρηματοδοτήθηκε από την USAID και την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου.
Επισήμως, το MEDIA-M επεδίωξε να αναπτύξει έναν «ανεξάρτητο, επαγγελματικό κλάδο» στα ΜΜΕ, ανθεκτικό στις πολιτικές και οικονομικές πιέσεις. Ο αντίκτυπός του ήταν αναμφισβήτητος: δημιουργήθηκε ένα περιβάλλον Μέσων Ενημέρωσης όλο και περισσότερο ευθυγραμμισμένο με τα δυτικά αφηγήματα και μια αποδυναμωμένη ρωσική παρουσία στον τομέα της ενημέρωσης στη Μολδαβία.
Οι ΗΠΑ έχουν επίσης χρηματοδοτήσει «δημοκρατικά προγράμματα» που προάγουν τη «δυτική ταυτότητα» των Μολδαβών.
Η «Πρωτοβουλία Ανθεκτικότητας της Μολδαβίας» των 20 εκατομμυρίων δολαρίων (19,4 εκατομμυρίων ευρώ) από την Ουάσιγκτον, που αρχικά σχεδιάστηκε να διαρκέσει από το 2022 έως το 2023, αλλά επεκτάθηκε έως το 2026, στοχεύει να «ενισχύει τη λαϊκή υποστήριξη» για μια «δημοκρατική» και «ευρωπαϊκή» χώρα, «ενώνοντας» τους πολίτες της, «γύρω από μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα».
Το 2024, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έδωσε 83.602 δολάρια στο Ίδρυμα Μολδαβίας του δισεκατομμυριούχου Τζορτζ Σόρος. Σύμφωνα με τη σχετική ενημέρωση, το Soros Moldova Foundation υποστηρίζει τη «διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» της χώρας εδώ και σχεδόν 15 χρόνια.
Πάνω από 640 εκατ. δολάρια από τις ΗΠΑ στη Μολδαβία
Αυτές οι εξελίξεις φάνηκαν να καρποφορούν όταν, τον Οκτώβριο του 2024, στη Μολδαβία έγιναν κρίσιμες προεδρικές εκλογές και δημοψήφισμα για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Καθώς ζητήθηκε από τους ψηφοφόρους να επιλέξουν μεταξύ ενός φιλοευρωπαϊκού μέλλοντος ή της διατήρησης των δεσμών με τη Ρωσία, το εκλογικό αποτέλεσμα -που ευνοούσε την ενσωμάτωση στην ΕΕ- αποδόθηκε από ορισμένους αναλυτές, τουλάχιστον εν μέρει, στη διαρκή επιρροή των ΗΠΑ.
Η παρακολούθηση των εκλογών ανατέθηκε στην Promo-LEX, μια δεξαμενή σκέψης που χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από την αμερικανική κυβέρνηση. Μόνο το 2024, η εν λόγω ΜΚΟ εξασφάλισε 1,7 εκατ. δολάρια (1,6 εκατ. ευρώ) σε επιχορηγήσεις από τις ΗΠΑ.
Η κλίμακα της οικονομικής ανάμειξης των ΗΠΑ στο πολιτικό και το οικοσύστημα των Μέσων Ενημέρωσης της Μολδαβίας ήταν σημαντική, όπως αναφέρει η Brussels Signal.
Σύμφωνα με αρχεία της USAID -ορισμένα από τα οποία δεν είναι πλέον δημόσια προσβάσιμα- οι ΗΠΑ έχουν επενδύσει πάνω από 640 εκατομμύρια δολάρια (620,6 εκατομμύρια ευρώ) στη Μολδαβία από το 1992.
Η πραγματική οικονομική δέσμευση μέσω επιχορηγήσεων και μηχανισμών έμμεσης χρηματοδότησης έχει πιθανότατα πλήξει τα πολλά δισεκατομμύρια σε πληρωμές για ολόκληρη τη χώρα.
«Ραχοκοκαλιά» του τοπίου στα ουκρανικά ΜΜΕ η USAID
Στη γειτονική με τη Μολδαβία χώρα, την Ουκρανία, η επιρροή της USAID είναι, ίσως, ακόμη πιο έντονη.
Μέσω του Internews Network Ukraine, η USAID χρηματοδότησε ένα δίκτυο ειδησεογραφικών πλατφορμών που βασίζονται στα social media της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων των New Voice of Ukraine, VoxUkraine, Detector Media και του Institute of Mass Information.
Αυτά τα Μέσα έχουν δημοσιεύσει αναφορές που στοχεύουν πρόσωπα, όπως ο Αμερικανός οικονομολόγος Τζέφρι Σακς, ο Ρεπουμπλικανός σχολιαστής Τάκερ Κάρλσον και ο δημοσιογράφος Γκλεν Γκρίνγουολντ, παρουσιάζοντάς τους ως μέρος ενός «ρωσικού δικτύου προπαγάνδας».
Σύμφωνα με το Wikileaks, το δίκτυο Internews έχει παγκοσμίως δεσμούς με το Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ.
Η Οξάνα Ρόμανιουκ, διευθύντρια του Ινστιτούτου Μαζικής Πληροφόρησης στην Ουκρανία, ανέφερε πως εκτιμάται ότι το 80% των ΜΜΕ της χώρας έχουν συνεργαστεί -με κάποιον τρόπο- με τη USAID.
Αν και αυτή η υποστήριξη ήταν καθοριστική για τη διατήρηση της «ανεξάρτητης δημοσιογραφίας» κατά τη διάρκεια της συνεχιζόμενης σύγκρουσης με τη Ρωσία, έχει επίσης εγείρει ερωτήματα σχετικά με την έκταση της επιρροής των ΗΠΑ στο περιβάλλον των ΜΜΕ της Ουκρανίας
Μια έκθεση του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA), με τίτλο «Το πάγωμα της βοήθειας των ΗΠΑ μουδιάζει την Ουκρανία», αποκάλυψε ότι η USAID είχε βαθιά επιρροή σε τομείς του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών στην ανατολικοευρωπαϊκή χώρα.
Η χρηματοδότηση των «ανεξάρτητων» ΜΜΕ έχει αντληθεί από μια δεξαμενή 290 εκατομμυρίων δολαρίων (281 εκατομμύρια ευρώ), η οποία διατέθηκε για πρωτοβουλίες με στόχο «τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διακυβέρνηση».
Αυτές οι προσπάθειες, που πλαισιώνονται ως υποστήριξη για δημοκρατικές αξίες, έχουν επίσης υπογραμμίσει τη σημαντική μόχλευση που κατέχουν οι ΗΠΑ στους τομείς των Μέσων Ενημέρωσης και της κοινωνίας των πολιτών της Ουκρανίας.
Η εμπλοκή της USAID στα ΜΜΕ της χώρας, έχει ενταθεί μετά το ξέσπασμα του πολέμου με τη Ρωσία, ο οποίος ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022.
Από το 2021, η οργάνωση έχει παράσχει τεχνική υποστήριξη σε 66 ουκρανικά ΜΜΕ, με στόχο να ενισχύσει την «ανεξάρτητη δημοσιογραφία» απέναντι στη «ρωσική παραπληροφόρηση και προπαγάνδα».
Πέρα από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη η επιρροή των ΗΠΑ
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το BBC παραδέχθηκε ότι η USAID συνεισέφερε στο 8% της φιλανθρωπικής χρηματοδότησης του BBC Media Action το 2023-24.
«Όπως πολλοί διεθνείς οργανισμοί ανάπτυξης, το BBC Media Action έχει επηρεαστεί από την προσωρινή παύση της χρηματοδότησης της κυβέρνησης των ΗΠΑ, η οποία ανέρχεται περίπου στο 8% του εισοδήματός μας το 2023-24. Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ελαχιστοποιήσουμε τον αντίκτυπο στους συνεργάτες μας και στους ανθρώπους που εξυπηρετούμε», ανέφερε η φιλανθρωπική οργάνωση στον ιστότοπό της.
Αν και δεν συνδέεται άμεσα με τις βασικές ειδησεογραφικές δραστηριότητες του BBC, αυτό έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ξένη χρηματοδότηση σε επιχειρήσεις που ηγούνται των δημόσιων Μέσων Ενημέρωσης -και στη Βρετανία.
Ομοίως, αποκαλύφθηκε ότι το αμερικανικό διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο Politico έλαβε χρήματα μέσω συνδρομής στην πλατφόρμα του Politico Pro από την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Αν και αυτή η χρηματοδότηση δεν διατίθεται απευθείας στις δημοσιογραφικές δραστηριότητες του Politico, οι συνδρομές στο Politico Pro -που χρησιμοποιούνται από υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και ηγέτες του κλάδου- αποτελούν πηγή εσόδων για τον δημοσιογραφικό οργανισμό.
Το Politico ανήκει στον Άξελ Σπρίνγκερ, ο οποίος εκδίδει επίσης τα γερμανικά Bild, Bild am Sonntag, Welt, Welt am Sonntag, καθώς και το τηλεοπτικό κανάλι Welt, Business Insider και το αμερικανικό ενημερωτικό δελτίο Morning Brew.
Η εμπλοκή της Ουάσιγκτον στα ευρωπαϊκά ΜΜΕ έχει επεκταθεί πέρα από την άμεση χρηματοδότηση σε τοπικά Μέσα.
Ίσως η πιο εκρηκτική αποκάλυψη ήρθε τον Δεκέμβριο του 2024, όταν το γαλλικό ερευνητικό Μέσο Mediapart αποκάλυψε την έκταση του ελέγχου των ΗΠΑ στο Πρόγραμμα Αναφοράς Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς (OCCRP).
Σύμφωνα με το Mediapart, η Ουάσιγκτον προμήθευσε το ήμισυ του προϋπολογισμού της OCCRP, διατήρησε το δικαίωμα αρνησικυρίας σε διορισμούς ανώτερων στελεχών και διεύθυνε έρευνες που στοχεύουν πολιτικά καθεστώτα στα οποία αντιτίθενται οι ΗΠΑ, όπως αυτά στη Ρωσία και τη Βενεζουέλα.
Η έκθεση ελέγχου του 2023 της OCCRP επιβεβαίωσε χρηματοδότηση 11 εκατομμυρίων δολαρίων (10,6 εκατομμυρίων ευρώ) από οργανισμούς των ΗΠΑ.
https://www.ieidiseis.gr/
