Εξουσία και Χαρισματικοί Ηγέτες
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας
______________________________________________________
Το είδωλο του Πρωθυπουργού φαλκιδεύεται καθημερινά με γοργούς ρυθμούς, το ηγετικό προφίλ του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, όσο και αν προσπαθεί το επιτελείο του, δεν γίνεται δεκτό στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, και ο νέος Αρχηγός της Εκκλησίας μας υιοθέτησε και τηρεί πιστά ένα απίστευτα χαμηλό προφίλ! Με την παραίτηση Βουλγαράκη, αρχίζει να δημιουργείται στην κοινή γνώμη η εντύπωση ότι ίσως αντιμετωπίζουμε πρόβλημα εξουσίας!
Εξουσία σημαίνει ισχύ ή δύναμη, δηλαδή την ικανότητα αυτού που την έχει και την ασκεί να απαιτεί και να πετυχαίνει υπακοή, πειθαρχία, συμμόρφωση στα προστάγματά του και στην εκπλήρωση στόχων που αυτός θέτει έστω και άν η εκπλήρωσή τους απολήγει σε καθοριστική διαμόρφωση της ζωής, των ενδιαφερόντων, όπως ακόμα και των συμφερόντων αυτών που τον ακολουθούν. Οι μορφές και οι τρόποι άσκησης της εξουσίας προβλημάτισαν και προβληματίζουν ανέκαθεν τους ανθρώπους που ανήκουν στο εξουσιαζόμενο πλήθος αλλά και φιλοσόφους, πολιτικούς επιστήμονες, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους και δημοσιογράφους.
Οι παράγοντες που καθορίζουν τις διαδικασίες ανέλιξης του ατόμου σε θώκους εξουσίας είναι πολυποίκιλλοι. Υπάρχει το κληρονομικό δίκαιο όπου οι επίγονοι κερδίζουν θέσεις εξουσίας ακριβώς επειδή "γεννήθηκαν" ως παιδιά των κατόχων αυτών των θέσεων [αυτό συμβαίνει σε βασιλικές οικογένειες αλλά και σε δημοκρατίες όπως η Ελλάδα με οικογένειες όπως π.χ. Καραμανλή, Παπανδρέου, Μητσοτάκη και άλλες].
Υπάρχει η περίπτωση της "χαρισματικής" προσωπικότητας προσώπων που έχουν τεχνικές γνώσεις και ακόμα η περίπτωση ατόμων που κατέχουν πολύτιμη εμπειρία [η οποία συχνά αλλά όχι και υποχρεωτικά συμβαδίζει με την ηλικία τους] καθώς υπάρχουν τελικά και οι μέθοδοι της απειλής ή και της χρήσης "ωμής βίας" όπως και η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων "πλύσης εγκεφάλου" που αποδίδει στον χρήστη της ως λάφυρο την εξουσία.
Ο αυταρχικός ηγέτης είναι εκείνος που θεωρεί τον εαυτό του ως το μόνο άξιο να κρίνει τη σημασία, την ορθότητα και την αξία των αναγκών, επιδιώξεων και φιλοδοξιών αυτών που κυβερνά ή εξουσιάζει και κατά συνέπεια ασκεί την εξουσία με αποκλειστικά κύριο γνώμονα τις δικές του θέσεις, τις προσωπικές του πεποιθήσεις.
Ο δημοκρατικός ηγέτης καθώς αντιλαμβάνεται το εφήμερο της θέσης του και το απαραβίαστο δικαίωμα αυτών που με τη δική τους συναίνεση και επιλογή "εξουσιάζει" να τον αντικαταστήσουν πασχίζει να εντοπίσει τον κοινό παρονομαστή των πολυποίκιλων και συχνά αντικρουόμενων επιθυμιών και επιδιώξεών τους και να ασκήσει εξουσία με γνώμονα "τα κοινό όφελος" ελπίζοντας ότι στην επόμενη "ημέρα κρίσης" [στις επόμενες εκλογές] αυτό θα ανγνωρισθεί και θα γίνει αφορμή της επανεκλογής του.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι εμφανής ο ρόλος των ηγετικών προσωπικοτήτων όχι μόνο στή δημιουργία θρησκευτικών δομών Χριστός-Χριστιανισμός, Μωάμεθ-Μωαμεθανισμός, Βούδδας-Βουδδισμός, Κομφούκιος-Κομφουκιανισμός αλλά και σε θέματα πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης και επιβολής Αλέξανδρος, Ιούλιος Καίσαρ, Ναπολέων κοκ.
"Χάρισμα" και "χαρισματικός ηγέτης"
Πρόσφατες ερευνητικές προσπάθειες μας επιστρέφουν στις αρχαϊκές έννοιες του ηγετικού τύπου που είχαν περιγράψει οι αρχαίοι Ελληνες με τον όρο " χαρισματικός ηγέτης" . Ερευνες κοινωνιολόγων και ψυχολόγων επισημαίνουν ότι το χάρισμα έχει και τις...κακοτοπιές του. Ο Αμερικανός Πρόεδρος John Kennedy το είχε και το χρησιμοποίησε αλλά το ίδιο έκανε και ο Αδόλφος Χίτλερ με τα δεδομένα και γνωστά και στις δύο περιπτώσεις αποτελέσματα. Οταν το χάρισμα χρησιμοποιηθεί σωστά και ηθικά αποτελεί ευλογία αλλά ως όπλο στα χέρια ανθρώπων χωρίς ηθικές αναστολές, τσαρλατάνων, απατεώνων και μεγαλομανιακών απολήγει σε κατάρα καθώς ο χαρισματικός ηγέτης μπορεί να καθοδηγήσει ολόκληρο λαό, καμιά φορά ακόμη και στον γκρεμό.
Το χάρισμα δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να το μάθει, να το αποκτήσει, να το καλλιεργήσει. Δεν είναι κάτι που διδάσκεται σε Πανεπιστήμια και εξειδικευμένες σχολές παραγωγής ηγετικών στελεχών. Είναι πραγματικά δύσκολο να το ορίσει κανείς επακριβώς, αλλά είναι επίσης εντυπωσιακά εύκολο να το εντοπίσει κανείς ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας κάποιων ατόμων. Μολονότι το χάρισμα δεν μαθαίνεται είναι χρήσιμο να τονισθεί ότι υπάρχουν κάποιες πτυχές στην προσωπικότητα χαρισματικών ατόμων και ηγετικών στελεχών όπως αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία που αξίζει να δούμε έστω συνοπτικά :
Απλοποίηση και υπερβολή - Τα χαρισματικά άτομα διαθέτουν σε εντυπωσιακό βαθμό την ικανότητα να απλοποιούν σύνθετες έννοιες και να τις μεταβιβάζουν έτσι στους υφισταμένους ή ακολούθους τους. Προφανώς το καταφέρνουν κάνοντας χρήση συμβόλων, αναλογιών, και μεταφορικών εννοιών με αποτέλεσμα να γίνονται κατανοητά και από τον εργαζόμενο ή ακόλουθο με την χαμηλότερη δυνατή εκπαίδευση. Εδώ είναι χρήσιμο και το παράδειγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ronald Reagan ο οποίος θεμελίωσε όλη του τη στρατηγική σε δύο απλές έννοιες " ισχυρή άμυνα και λιγότερο Κράτος..."
Ρισκάρουν με ρομαντική διάθεση - Οι χαρισματικοί ηγέτες διακινδυνεύουν συχνά και πολλές φορές δηλώνουν ότι αισθάνονται κενοί όταν τους λείπει το στοιχείο του κινδύνου, όταν δεν ρισκάρουν. Η τάση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από την υποκειμενική τους ανάγκη να διανοίξουν μονοπάτια εκεί που άλλοι δεν τόλμησαν έστω και εάν τελικά η προσπάθειά τους αποτύχει. Η μελέτη χαρισματικών προσωπικοτήτων φέρνει στο φώς μιά ενδιαφέρουσα άποψη για την πιθανότητα της αποτυχίας και συγκεκριμένα ότι ο χαρισματικός ηγέτης και όταν ακόμη αποτύχει σε μιά παρακινδυνευμένη προσπάθειά του το θάρρος που επιδείχνει, ίσως και " το θράσος " ενισχύει ακόμη περισσότερο στα μάτια των ακολούθων ή των συνεργατών και υφισταμένων του το χάρισμά του!
Περιφρονηση του Κατεστημένου - Τα χαρισματικά άτομα είναι συχνά επαναστάτες που αντιμάχονται το κατεστημένο και ενώ φαίνονται ιδιόρυθμα ουσιαστικά αυτή η εικόνα της ιδιορυθμίας και της "παραξενιάς" τους υπογραμμίζει την χαρισματική τους προσωπικότητα.
Παίρνουν τη θέση του αντιπάλου - Τα χαρισματικά άτομα διακρίνονται από την τάση και την ικανότητά τους να φορούν τα παπούτσια του αντιπάλου, να παίζουν το ρόλο που ο λαός μας αποκαλεί " συνήγορο του διαβόλου " να προσπαθούν να καταλάβουν πώς αισθάνεται ο απέναντι, ο ανταγωνιστής ο αντίπαλος και τι θα ζητούσε από εμάς εάν του δινόταν η ευκαιρία.
Σπρώχνουν και δαγκώνουν - Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την τάση να πικάρουν. σπρώχνουν, τσιμπούν, δαγκώνουν σε μιά προσπάθεια να βγάλουν το καλύτερο δυνατό εαυτό στους συνεργάτες και υφισταμένους ή ακολούθους τους και να τους δώσουν το 110% του καλύτερου εαυτού τους!...
Αναρωτιέται κανείς, υπάρχουν τέτοιοι ηγέτες σήμερα;
______________________________________________________
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας
______________________________________________________
Το είδωλο του Πρωθυπουργού φαλκιδεύεται καθημερινά με γοργούς ρυθμούς, το ηγετικό προφίλ του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, όσο και αν προσπαθεί το επιτελείο του, δεν γίνεται δεκτό στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, και ο νέος Αρχηγός της Εκκλησίας μας υιοθέτησε και τηρεί πιστά ένα απίστευτα χαμηλό προφίλ! Με την παραίτηση Βουλγαράκη, αρχίζει να δημιουργείται στην κοινή γνώμη η εντύπωση ότι ίσως αντιμετωπίζουμε πρόβλημα εξουσίας!
Εξουσία σημαίνει ισχύ ή δύναμη, δηλαδή την ικανότητα αυτού που την έχει και την ασκεί να απαιτεί και να πετυχαίνει υπακοή, πειθαρχία, συμμόρφωση στα προστάγματά του και στην εκπλήρωση στόχων που αυτός θέτει έστω και άν η εκπλήρωσή τους απολήγει σε καθοριστική διαμόρφωση της ζωής, των ενδιαφερόντων, όπως ακόμα και των συμφερόντων αυτών που τον ακολουθούν. Οι μορφές και οι τρόποι άσκησης της εξουσίας προβλημάτισαν και προβληματίζουν ανέκαθεν τους ανθρώπους που ανήκουν στο εξουσιαζόμενο πλήθος αλλά και φιλοσόφους, πολιτικούς επιστήμονες, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους και δημοσιογράφους.
Οι παράγοντες που καθορίζουν τις διαδικασίες ανέλιξης του ατόμου σε θώκους εξουσίας είναι πολυποίκιλλοι. Υπάρχει το κληρονομικό δίκαιο όπου οι επίγονοι κερδίζουν θέσεις εξουσίας ακριβώς επειδή "γεννήθηκαν" ως παιδιά των κατόχων αυτών των θέσεων [αυτό συμβαίνει σε βασιλικές οικογένειες αλλά και σε δημοκρατίες όπως η Ελλάδα με οικογένειες όπως π.χ. Καραμανλή, Παπανδρέου, Μητσοτάκη και άλλες].
Υπάρχει η περίπτωση της "χαρισματικής" προσωπικότητας προσώπων που έχουν τεχνικές γνώσεις και ακόμα η περίπτωση ατόμων που κατέχουν πολύτιμη εμπειρία [η οποία συχνά αλλά όχι και υποχρεωτικά συμβαδίζει με την ηλικία τους] καθώς υπάρχουν τελικά και οι μέθοδοι της απειλής ή και της χρήσης "ωμής βίας" όπως και η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων "πλύσης εγκεφάλου" που αποδίδει στον χρήστη της ως λάφυρο την εξουσία.
Ο αυταρχικός ηγέτης είναι εκείνος που θεωρεί τον εαυτό του ως το μόνο άξιο να κρίνει τη σημασία, την ορθότητα και την αξία των αναγκών, επιδιώξεων και φιλοδοξιών αυτών που κυβερνά ή εξουσιάζει και κατά συνέπεια ασκεί την εξουσία με αποκλειστικά κύριο γνώμονα τις δικές του θέσεις, τις προσωπικές του πεποιθήσεις.
Ο δημοκρατικός ηγέτης καθώς αντιλαμβάνεται το εφήμερο της θέσης του και το απαραβίαστο δικαίωμα αυτών που με τη δική τους συναίνεση και επιλογή "εξουσιάζει" να τον αντικαταστήσουν πασχίζει να εντοπίσει τον κοινό παρονομαστή των πολυποίκιλων και συχνά αντικρουόμενων επιθυμιών και επιδιώξεών τους και να ασκήσει εξουσία με γνώμονα "τα κοινό όφελος" ελπίζοντας ότι στην επόμενη "ημέρα κρίσης" [στις επόμενες εκλογές] αυτό θα ανγνωρισθεί και θα γίνει αφορμή της επανεκλογής του.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι εμφανής ο ρόλος των ηγετικών προσωπικοτήτων όχι μόνο στή δημιουργία θρησκευτικών δομών Χριστός-Χριστιανισμός, Μωάμεθ-Μωαμεθανισμός, Βούδδας-Βουδδισμός, Κομφούκιος-Κομφουκιανισμός αλλά και σε θέματα πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης και επιβολής Αλέξανδρος, Ιούλιος Καίσαρ, Ναπολέων κοκ.
"Χάρισμα" και "χαρισματικός ηγέτης"
Πρόσφατες ερευνητικές προσπάθειες μας επιστρέφουν στις αρχαϊκές έννοιες του ηγετικού τύπου που είχαν περιγράψει οι αρχαίοι Ελληνες με τον όρο " χαρισματικός ηγέτης" . Ερευνες κοινωνιολόγων και ψυχολόγων επισημαίνουν ότι το χάρισμα έχει και τις...κακοτοπιές του. Ο Αμερικανός Πρόεδρος John Kennedy το είχε και το χρησιμοποίησε αλλά το ίδιο έκανε και ο Αδόλφος Χίτλερ με τα δεδομένα και γνωστά και στις δύο περιπτώσεις αποτελέσματα. Οταν το χάρισμα χρησιμοποιηθεί σωστά και ηθικά αποτελεί ευλογία αλλά ως όπλο στα χέρια ανθρώπων χωρίς ηθικές αναστολές, τσαρλατάνων, απατεώνων και μεγαλομανιακών απολήγει σε κατάρα καθώς ο χαρισματικός ηγέτης μπορεί να καθοδηγήσει ολόκληρο λαό, καμιά φορά ακόμη και στον γκρεμό.
Το χάρισμα δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να το μάθει, να το αποκτήσει, να το καλλιεργήσει. Δεν είναι κάτι που διδάσκεται σε Πανεπιστήμια και εξειδικευμένες σχολές παραγωγής ηγετικών στελεχών. Είναι πραγματικά δύσκολο να το ορίσει κανείς επακριβώς, αλλά είναι επίσης εντυπωσιακά εύκολο να το εντοπίσει κανείς ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας κάποιων ατόμων. Μολονότι το χάρισμα δεν μαθαίνεται είναι χρήσιμο να τονισθεί ότι υπάρχουν κάποιες πτυχές στην προσωπικότητα χαρισματικών ατόμων και ηγετικών στελεχών όπως αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία που αξίζει να δούμε έστω συνοπτικά :
Απλοποίηση και υπερβολή - Τα χαρισματικά άτομα διαθέτουν σε εντυπωσιακό βαθμό την ικανότητα να απλοποιούν σύνθετες έννοιες και να τις μεταβιβάζουν έτσι στους υφισταμένους ή ακολούθους τους. Προφανώς το καταφέρνουν κάνοντας χρήση συμβόλων, αναλογιών, και μεταφορικών εννοιών με αποτέλεσμα να γίνονται κατανοητά και από τον εργαζόμενο ή ακόλουθο με την χαμηλότερη δυνατή εκπαίδευση. Εδώ είναι χρήσιμο και το παράδειγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ronald Reagan ο οποίος θεμελίωσε όλη του τη στρατηγική σε δύο απλές έννοιες " ισχυρή άμυνα και λιγότερο Κράτος..."
Ρισκάρουν με ρομαντική διάθεση - Οι χαρισματικοί ηγέτες διακινδυνεύουν συχνά και πολλές φορές δηλώνουν ότι αισθάνονται κενοί όταν τους λείπει το στοιχείο του κινδύνου, όταν δεν ρισκάρουν. Η τάση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από την υποκειμενική τους ανάγκη να διανοίξουν μονοπάτια εκεί που άλλοι δεν τόλμησαν έστω και εάν τελικά η προσπάθειά τους αποτύχει. Η μελέτη χαρισματικών προσωπικοτήτων φέρνει στο φώς μιά ενδιαφέρουσα άποψη για την πιθανότητα της αποτυχίας και συγκεκριμένα ότι ο χαρισματικός ηγέτης και όταν ακόμη αποτύχει σε μιά παρακινδυνευμένη προσπάθειά του το θάρρος που επιδείχνει, ίσως και " το θράσος " ενισχύει ακόμη περισσότερο στα μάτια των ακολούθων ή των συνεργατών και υφισταμένων του το χάρισμά του!
Περιφρονηση του Κατεστημένου - Τα χαρισματικά άτομα είναι συχνά επαναστάτες που αντιμάχονται το κατεστημένο και ενώ φαίνονται ιδιόρυθμα ουσιαστικά αυτή η εικόνα της ιδιορυθμίας και της "παραξενιάς" τους υπογραμμίζει την χαρισματική τους προσωπικότητα.
Παίρνουν τη θέση του αντιπάλου - Τα χαρισματικά άτομα διακρίνονται από την τάση και την ικανότητά τους να φορούν τα παπούτσια του αντιπάλου, να παίζουν το ρόλο που ο λαός μας αποκαλεί " συνήγορο του διαβόλου " να προσπαθούν να καταλάβουν πώς αισθάνεται ο απέναντι, ο ανταγωνιστής ο αντίπαλος και τι θα ζητούσε από εμάς εάν του δινόταν η ευκαιρία.
Σπρώχνουν και δαγκώνουν - Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την τάση να πικάρουν. σπρώχνουν, τσιμπούν, δαγκώνουν σε μιά προσπάθεια να βγάλουν το καλύτερο δυνατό εαυτό στους συνεργάτες και υφισταμένους ή ακολούθους τους και να τους δώσουν το 110% του καλύτερου εαυτού τους!...
Αναρωτιέται κανείς, υπάρχουν τέτοιοι ηγέτες σήμερα;
______________________________________________________
