Μία εκτεταμένη έρευνα για τους Εβραίους στην Ελλάδα

Τα Καναδικά Εβραϊκά Νέα, 04 Ιουνίου 2009
Του SHELDON KIRSHNER

Σύμφωνα με την K.E. Fleming, συγγραφέα του βιβλίου «Ελλάδα – Μια Εβραϊκή Ιστορία» (Princeton University Press), Εβραίοι ζούσαν στην Ελλάδα από αμνημονεύτων χρόνων. Ωστόσο, κατά περίεργο τρόπο, μέχρι τον 20ο αιώνα δεν υπήρχε "τέτοιο πράγμα όπως ένας Έλληνας Εβραίος".
Το παράδοξο αυτό εξηγείται εύκολα, γράφει η Fleming, Καθηγήτρια Μεσογειακής και Νεότερης Ελληνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διευθύντρια του προγράμματος Ελληνικών

Σπουδών του.

Τα γεωγραφικά σύνορα της Ελλάδας ήταν ένα ανοικτό θέμα μέχρι και το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου καθώς μεγάλο μέρος της επικράτειάς της βρισκόταν ακόμη υπό την κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και διάφορων Ευρωπαϊκών χωρών.

Η Θεσσαλονίκη – η οποία πριν από το Ολοκαύτωμα είχε τη μεγαλύτερη Εβραϊκή κοινότητα στην Ελλάδα – ελευθερώθηκε το 1912. Η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία και η Θράκη πέρασαν σε Ελληνικά χέρια μεταξύ των ετών 1881 - 1920. Η Κρήτη έγινε Ελληνική το 1913 ενώ τα Ιόνια νησιά ενσωματώθηκαν το 1864. Η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα ενώθηκαν με την Ελλάδα το 1947.

Σύμφωνα με τη Fleming - της οποίας το επιμελημένο και βαθιά επιστημονικό βιβλίο θεωρείται ως η πρώτη ολοκληρωμένη Αγγλόφωνη αναφορά στους Έλληνες Εβραίους - οι Εβραίοι, ως εθνική ομάδα με μια σαφή Ελληνική ταυτότητα, αναγνωρίστηκαν επίσημα από την Ελλάδα μόνο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Βάσει νόμου που υιοθετήθηκε το 1920, οι Εβραίοι αναγνωρίστηκαν ως προστατευόμενη μειονότητα και, για πρώτη φορά, θεωρήθηκαν ως Έλληνες Εβραίοι. Σε μια εκστρατεία Εξελληνισμού τους, η Ελληνική Κυβέρνηση άρχισε να χρηματοδοτεί μαθήματα Ελληνικής γλώσσας στα Εβραϊκά σχολεία της Θεσσαλονίκης. Τη δεκαετία του 1930, οι νεαροί Εβραίοι μιλούσαν Ελληνικά αντί για τη Λαντίνο (μια Ισπανοεβραϊκή γλώσσα που ομιλείται επί πολλούς αιώνες από τους Σεφαραδίτες, τους Εβραίους που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία το 1492).

"Με την πολιτισμική αφομοίωση χιλιάδων Εβραίων, απόκτησε ρίζες μια πραγματική Ελληνική Εβραϊκή κουλτούρα", υποστηρίζει η Fleming.

Στην ουσία του, το βιβλίο της Fleming είναι μια ιστορία ενσωμάτωσης, αποκλεισμού, τραγωδίας, διασποράς και ανοικοδόμησης.

Πολύ πριν από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, οι Εβραίοι χωρίζονταν γενικά σε δύο ευρείες κατηγορίες: τους Ρωμανιώτες (Romaniotes) και τους Σεφαραδίτες (Sephardim).

Η παλιότερη αλλά μικρότερη ομάδα των Ρωμανιωτών ήταν οι απόγονοι των Εβραίων που έφυγαν από την Παλαιστίνη μετά την καταστροφή του Δεύτερου Ναού της Ιερουσαλήμ. Ορισμένοι Ρωμανιώτες, κυρίως στα Χανιά, ισχυρίζονταν ότι οι πρόγονοί τους έφτασαν στην Ελλάδα μετά από την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους το 586 π.Χ.

Οι Σεφαραδίτες εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μετά τις απελάσεις των Εβραίων από την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία και την Ιταλία.

Εκτός από τους Ρωμανιώτες και τους Σεφαραδίτες, σημειώνει η Fleming, υπήρχε κι ένας περιορισμένος αριθμός Ασκεναζίμ (Ashkenazim). Όπως οι Ρωμανιώτες, έτσι κι αυτοί αφομοιώθηκαν σταδιακά από τους Σεφαραδίτες.

Πριν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία τον τελευταίο αιώνα, η Εβραϊκή κοινότητα είχε διασπαστεί από εντάσεις που έστρεψαν τους Ρωμανιώτες κατά των Σεφαραδιτών.

Στην Κέρκυρα, για παράδειγμα, οι Ρωμανιώτες ταυτίστηκαν με την Ελλάδα ενώ οι Σεφαραδίτες στράφηκαν προς την Ιταλία. "Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Κερκυραϊκή κοινωνία ήταν τόσο διχασμένη που οι Χριστιανικές αρχές καλούνταν συχνά να επιδικάσουν διακοινοτικές διαφορές", γράφει η Fleming.

Καθώς η Ελλάδα επεκτεινόταν, οι Εβραίοι είτε τάσσονταν με τις Ελληνικές δυνάμεις είτε έμεναν πιστοί στους Οθωμανούς.

Στην Ήπειρο, οι Εβραίοι πολέμησαν δίπλα στις Ελληνικές δυνάμεις αλλά, σε άλλα μέρη και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, οι Εβραίοι συγκέντρωσαν κεφάλαια για να βοηθήσουν τους Οθωμανούς. "Σε περιοχές με έντονη προϊστορία αντισημιτισμού", αναφέρει η Fleming, "η έλευση της Ελληνικής κυριαρχίας έγινε δεκτό με τρόμο από τη μεριά των Εβραίων που φοβούνταν απώλεια των προνομίων, της ασφάλειας και του νομικού status που απολάμβαναν από τα προηγούμενα καθεστώτα".

Με ισχυρή την Οθωμανική τους ταυτότητα, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν οι λιγότερο Εξελληνισμένοι απ’ όλους τους Εβραίους της Ελλάδας. Η στάση τους αυτή επέφερε και τις ανάλογες συνέπειες. Το 1922, Εβραίοι λιμενεργάτες της Θεσσαλονίκης έχασαν τις δουλειές τους και αντικαταστάθηκαν από τους εθνικούς Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Το αποτέλεσμα ήταν οι Εβραίοι λιμενεργάτες να μεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη. Το 1923, όταν το 40% του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης ήταν Εβραίοι, οι τοπικές αρχές απαγόρευσαν τη χρήση της Λαντίνο σε όλες τις δημόσιες ταμπέλες.

Σύμφωνα με τη Fleming, την περίοδο από το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ως το ξέσπασμα του Δευτέρου, ο απροκάλυπτος αντισημιτισμός δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο στην Ελλάδα.

Όταν εκδόθηκαν στα Ελληνικά τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών έγιναν πολύ δημοφιλή. Πάντως, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος είχε διαβεβαιώσει την Εβραϊκή κοινότητα ότι οι απόψεις αυτές δεν απηχούν τη θέση της Κυβέρνησης.

Για τον Ελληνικό Εβραϊσμό, το Ολοκαύτωμα ήταν μια ολοκληρωτική καταστροφή.

Οι μεταφορές Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη, το 1943, ήταν οι πρώτες σ’ ολόκληρη την κατεχόμενη Ελλάδα ενώ ολόκληρη η Εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης συνελήφθη το 1944.

Όταν οι Έλληνες Εβραίοι έφτασαν στο Auschwitz-Birkenau, η μεγάλη πλειοψηφία τους εξολοθρεύτηκε αμέσως στους θαλάμους αερίων. Όσοι απέμειναν, στελέχωσαν τη Sonderkommando, το ειδικό σώμα που ήταν επιφορτισμένο να αδειάζει τους θαλάμους αερίων και να καίει τα σώματα των θυμάτων.

Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Ζάκυνθος, Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι βοήθησαν τους Εβραίους κρύβοντάς τους στα βουνά μαζί με τις δικές τους οικογένειες. Η Καναδή συγγραφέας Anne Michaels περιγράφει το περιστατικό αυτό στο πρώτο της βιβλίο «Fugitive Pieces».

Στην Κέρκυρα όμως, ανώτερος Έλληνας αξιωματούχος συνεργάστηκε με τους Γερμανούς διευκολύνοντας την απέλαση και τη δολοφονία πλέον των τριών τετάρτων από τους 2,000 Εβραίους του νησιού.

Σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, η κατάσταση ήταν παρόμοια.

Οι Εβραίοι της Πάτρας, του Βόλου, της Λάρισας και των Τρικάλων σώθηκαν με τη βοήθεια του αντιστασιακού κινήματος και των δημοτικών αρχών. Από την άλλη μεριά, η δοσίλογη Ελληνική Κυβέρνηση με επικεφαλής τον Ιωάννη Ράλλη οργάνωσε μια ειδική αστυνομική δύναμη για να καταδιώξει Εβραίους και αριστερούς.

Όταν ο Γερμανικός στρατός εισέβαλε στην Ελλάδα το 1940, στη χώρα κατοικούσαν περίπου 70,000 Εβραίοι. Όταν η Ελλάδα απελευθερώθηκε, μόνο 10,000 Εβραίοι είχαν επιζήσει της σφαγής.

"Το ποσοστό αυτό αντιπροσωπεύει ένα από τα υψηλότερα σε όλη την Ευρώπη", παρατηρεί η Fleming.

Σύμφωνα με εκτίμησή της, το 50% των Ελληνοεβραίων επιζώντων των στρατοπέδων συγκέντρωσης μετανάστευσε είτε στην Παλαιστίνη\Ισραήλ είτε, όποτε ήταν δυνατό, στις ΗΠΑ.

Είχαν λόγους για την απόφασή τους αυτή.

Η Ελλάδα, εξαθλιωμένη από τη Ναζιστική κατοχή, βυθίστηκε το 1946 και στο χάος του εμφυλίου πολέμου. Ως εκ τούτου, οι Εβραίοι που προσπάθησαν να διεκδικήσουν τις περιουσίες τους δεν κατάφεραν τίποτα.

Ωστόσο, η Ελλάδα ήταν, σύμφωνα με τη Fleming, η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα που θέσπισε νόμους για να βοηθήσει τους Εβραίους αυτούς. Οι νόμοι όμως αυτοί δεν εφαρμόστηκαν με αυστηρότητα.

Τα τελευταία χρόνια, η Ελληνική Κυβέρνηση έχει τιμήσει τη μνήμη των δυσβάσταχτων απωλειών που υπέστη η Εβραϊκή κοινότητα κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος και έχει αναγνωρίσει τη συνεισφορά των Εβραίων στην Ελληνική κοινωνία. Με μόνο όμως 5,000 Εβραίους να ζουν σήμερα στην Ελλάδα, το παρελθόν δείχνει σπουδαιότερο από το παρόν.

Με την εκτεταμένη της έρευνα, η Fleming, περιγράφει το κλίμα και των δύο εποχών.

http://www.cjnews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=17018&Itemid=86

cohen.gr