Παιδική παχυσαρκία: Γιατί η Ελλάδα "πρωτοπορεί";

Γράφει η Μαρία Κολοτούρου, Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος

Η παιδική παχυσαρκία έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια: σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, 1 στα 4 Ελληνόπουλα είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Έτσι, ενώ παλαιότερα υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υποθρεψίας και έλλειψης τροφής, σήμερα η μάστιγα της νέας γενιάς είναι το αυξημένο σωματικό βάρος.

Γιατί τα παιδιά μας παχαίνουν;

Τα αίτια της παιδικής παχυσαρκίας είναι πολλαπλά. Αν και πολλοί πιστεύουν ότι η παχυσαρκία έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τα γονίδια, στην πραγματικότητα η κληρονομικότητα της παχυσαρκίας έγκειται κυρίως στην κληρονόμηση του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος και των συμπεριφορών που τα συνοδεύουν, παρά του ίδιου του γενετικού υλικού. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι οι γενετικοί παράγοντες δεν παίζουν κανένα ρόλο, όμως η τόσο πρόσφατη και ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από αλλαγή στο γενετικό κώδικα. Σε ότι αφορά το περιβάλλον, οι παράμετροι που επηρεάζουν το σωματικό βάρος είναι οι διατροφικές συνήθειες και η φυσική δραστηριότητα. Θεωρητικά λοιπόν η λύση είναι απλή: δώστε στα παιδιά υγιεινό φαγητό και φροντίστε να κάνουν σωματική άσκηση. Είναι όμως τόσο εύκολο;


Ο ρόλος των γονέων

Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συνείδησης των παιδιών, αφού αποτελούν το πρώτο και σημαντικότερο πρότυπο προς μίμηση και είναι υπεύθυνοι για τη διαθεσιμότητα φαγητού εντός και εκτός σπιτιού.

Το πρόβλημα ξεκινά από την έλλειψη έγκυρης πληροφόρησης γύρω από την υγιεινή διατροφή. Εφόσον δεν υπάρχει ένας οργανωμένος φορέας πληροφόρησης, οι γονείς περιορίζονται σε αποσπασματικές ή ακόμα και παραπλανητικές πληροφορίες από έμμεσες πηγές όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εταιρίες τροφίμων. Επίσης τα ίδια τα παιδιά δεν εκπαιδεύονται με κάποιο συστηματικό τρόπο (π.χ. στο σχολείο) σχετικά με τις αρχές της ισορροπημένης διατροφής, ώστε να διαμορφώσουν μια προσωπική διατροφική συνείδηση.

Μια κοινωνική αλλαγή που φαίνεται να σχετίζεται με την αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας είναι ότι οι εργαζόμενοι γονείς λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι. Αυτό έχει ως συνέπεια να δυσχεραίνεται ο οικογενειακός προγραμματισμός, γεγονός που έχει σημαντικές επιπτώσεις και στη διατροφή. Ορισμένα διατροφικά προβλήματα που δημιουργούνται εξαιτίας της έλλειψης χρόνου και δυσκολίας οικογενειακού προγραμματισμού είναι:

Λόγω πίεσης χρόνου, τα παιδιά δεν τρώνε πρωινό και έχουν ακατάστατα γεύματα γενικότερα.
Σερβίρουν μόνα τους το μεσημεριανό (επομένως δεν υπάρχει έλεγχος της ποσότητας) και η διαδικασία του γεύματος δεν γίνεται σε επίπεδο οικογένειας αλλά ατομικά.
Καταναλώνεται συχνά φαγητό απέξω.
Τα παιδιά διαθέτουν χρήματα για την αγορά τροφίμων από την καντίνα του σχολείου ή το ψιλικατζίδικο της γειτονιάς. Εκεί τα περισσότερα τρόφιμα είναι πλούσια σε λίπος, ζάχαρη και αλάτι, συστατικά που υποβαθμίζουν την ποιότητα, όμως τα κάνουν πιο δελεαστικά για τους μικρούς καταναλωτές.
Οι γονείς λόγω της έλλειψης χρόνου υποκύπτουν συχνά στις απαιτήσεις του παιδιού ετοιμάζοντας εκ των προτέρων «ειδικό» φαγητό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά η ποικιλία στη διατροφή.
Τα παιδιά μένουν πολλές ώρες μόνα στο σπίτι, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει έλεγχος της ποσότητας και του είδους τροφίμων που καταναλώνουν.
Η χρήση τροφίμων και ποτών ως μέσα ανταμοιβής, επιβράβευσης ή τιμωρίας καλλιεργεί την ιδέα ότι το φαγητό έχει τη δύναμη να προκαλεί ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα, να ανακουφίζει, ή να υποκαθιστά την ανθρώπινη παρουσία. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία να χρησιμοποιούν το φαγητό για να καλύψουν άλλα συναισθήματα, όπως στεναχώρια, άγχος, βαρεμάρα.
Ο ρόλος του παππού και της γιαγιάς

Στην ελληνική κοινωνία πολλά παιδιά περνούν αρκετό χρόνο με τον παππού και τη γιαγιά, οι οποίοι άθελα τους, συχνά συνεισφέρουν στις κακές διατροφικές συνήθειες. Μαθημένοι από την εποχή τους, όπου το αυξημένο βάρος ήταν ένδειξη υγείας, ευζωίας και υψηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, διατηρούν ακόμα την νοοτροπία ότι ένα παχουλό παιδί «σφύζει από υγεία». Έτσι συχνά προσφέρουν γενναίες μερίδες φαγητού και τα κακομαθαίνουν με γλυκά και σοκολάτες.

Ο ρόλος του σχολείου
Δεδομένου ότι τα παιδιά περνάνε μεγάλο μέρος της ημέρας τους στο σχολείο, οι συνήθειες στο σχολικό περιβάλλον αποτελούν σημαντικό κομμάτι της καθημερινής τους διατροφής. Δυστυχώς, οι διαθέσιμες επιλογές από το κυλικείο είναι στην πλειοψηφία τους φτωχές, η προετοιμασία κολατσιού από το σπίτι προϋποθέτει προγραμματισμό, ενώ πολλά παιδιά ντρέπονται να πάρουν κάποιο υγιεινό σνακ, αφού οι συμμαθητές εύκολα θα σχολιάσουν δυσμενώς μια τέτοια επιλογή.

Ελεύθερος χρόνος
Η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου είναι ένα άλλο στοιχείο που σχετίζεται με την παιδική παχυσαρκία. Στην Ελλάδα, τα περισσότερα παιδιά μετά το σχολείο πηγαίνουν σε φροντιστήρια ή μελετούν για την επόμενη μέρα. Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η χώρα μας είναι η πρώτη στον κόσμο στην εξωσχολική μελέτη: κατά μέσο όρο 57% των παιδιών μελετούν πάνω από 3 ώρες την ημέρα, όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι μόλις 19%. Επίσης μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου αφιερώνεται σε καθιστικές δραστηριότητες (τηλεόραση, υπολογιστής, βιντεοπαιχνίδια), αφού οι ευκαιρίες για άθληση και παιχνίδι στη γειτονιά είναι περιορισμένες λόγω μικρής διαθεσιμότητας χώρων, κόστους αλλά και για λόγους ασφαλείας.

Συμπέρασμα
Το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας έχει λάβει σοβαρότατες διαστάσεις και η αιτιολογία του έχει να κάνει τόσο με την οικογένεια όσο και με το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον. Συνεπώς, θα πρέπει να γίνουν πολυδιάστατες και συντονισμένες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα έτσι ώστε να εξασφαλιστεί επιτυχής αντιμετώπιση της νέας αυτής μάστιγας.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή, Τεύχος 39 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ/ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009, 26 - 28