Η Ελλάδα κράτος κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση της κοινωνίας των Ελληνορθόδοξων

Του ΑΘΑΝ. ΑΝ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Καθηγητή πανεπιστημίου, προέδρου ΙΕΘΠ

Επανήλθε η συζήτηση για τα θρησκευτικά σύμβολα στο κράτος. Αφορμή, απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για καθαίρεση των συμβόλων στα σχολεία της Ιταλίας.

Δύο γνώμες προσέλκυσαν το ενδιαφέρον μου ως ιστορικού και δη εκκλησιαστικού ιστορικού: του καθηγητή Μ. Σταθόπουλου και του αντιπροέδρου ε.τ. του ΣτΕ Αν. Μαρίνου (βλ. εφ. «Απογευματινή» 10/11 και 16/11 και «Βήμα» 22/11).
Ο κ. καθηγητής γνωματεύει υπέρ της απόφασης του ΕΔ με σκεπτικό ότι άλλο είναι το κράτος και άλλο η κοινωνία. Λέγει: «Η κοινωνία δικαιούται να έχει θρησκευτικές απόψεις. Το κράτος είναι αυτό που δεν δικαιούται να θρησκεύεται» για τα δικαιώματα «στις μειονότητες και στους μεμονωμένους πολίτες» («Απογευματινή» 10/11).
Η διάκριση μεταξύ κράτους και κοινωνίας ανατρέχει στην ιστορική αντιπαλότητα της θρησκεύουσας κοινωνίας, στο πρόσωπο του Ρωμαιοκαθολικισμού - Παπισμού, στην Αρχή των εθνικών κρατών στη Δύση (π.χ. Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία). Η λύση στο πρόβλημα (παπικό κράτος, θρησκευτικοί πόλεμοι κ.λπ.) ήταν ο πλήρης ή μετριοπαθής χωρισμός κράτους και θρησκείας, είτε βίαια είτε από συμφώνου. Έτσι κάπως συγκροτήθηκαν τα λαϊκά κράτη της Ευρώπης, με ακραία περίπτωση τη Γαλλία. Μη λησμονούμε ότι εδώ φυλακίστηκε ο Πάπας. Ο τελευταίος περιορίστηκε στο κράτος-σύμβολο του Βατικανού.
Το ερώτημα που τίθεται είναι: Τι αναλογία μπορεί να υπάρχει μεταξύ Ελλάδος και Γαλλίας π.χ. ή Ιταλίας, ως προς τις γενεσιουργές αιτίες ίδρυσής τους; Καμία. Η Ελλάδα ως κράτος συγκροτήθηκε όχι λόγω αντιπαλότητας θρησκείας και κοινωνίας, αντιθέτως μάλιστα, ένεκα της πολλής στενής συνεργασίας των δύο, στην ουσία του ενός, γιατί η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν και παρέμεινε λαϊκή, από τα σπλάχνα του λαού. Προέκυψε κράτος κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση της κοινωνίας του Ελληνορθόδοξου γένους.
Πώς αυτό; Η Εκκλησία λειτούργησε ως μπροστάρης στην ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Περί τους 80 αρχιερείς και περίπου 8.000 ιερείς έδωσαν το αίμα τους· πέραν των υλικών προσφορών σε αμέτρητο χρήμα και ενδιαιτήματα (μονές, μετόχια, εκκλησιές, ιδρύματα κ.λπ.). Οι πρωταγωνιστές της ελευθερίας με λόγους, γραπτά και συμπεριφορές μιλούν γιατί αγωνίστηκαν και για ποιο κράτος, «για του Χριστού την πίστη την αγία και για της πατρίδος την ελευθερία». Η πίστη αυτή αποτυπώθηκε στο εθνικό σύμβολο, τη σημαία με τον σταυρό και τα χρώματα της Ελλάδος, το άσπρο και το γαλάζιο. Έτσι εξηγείται ότι στις πρώτες κυβερνήσεις της επαναστατημένης Ελλάδος οι αγωνιστές κληρικοί-επίσκοποι διορίζονταν υπουργοί Δικαιοσύνης και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Έκτοτε, η συμπόρευση Πολιτείας και Εκκλησίας προάγεται ποιοτικά στο πλαίσιο σιγά σιγά σαφών διακριτών ρόλων στο ίδιο κράτος, όπου ως σήμερα το 98% των πολιτών της ανήκουν χαλαρά ή σφιχτά στο περιβάλλον αυτής της ελληνορθοδοξίας. Σήμερα, μάλιστα, η διακριτότητα αυτή ρόλων κατέστη σχεδόν ιδανική, με το σύστημα όχι χωρισμού αλλά περίπου συναλληλίας σχέσεων. Η Εκκλησία είναι ανεξάρτητη στα του οίκου της, ως προς την όλη διοίκησή της, χωρίς κυβερνητικούς, τέως βασιλικούς, επιτρόπους και γενικούς γραμματείς και Φαρισαίους. Συνεργασία ασκείται στην κοινωνία των πολιτών και πιστών, άσχετα από θρήσκευμα και χρώμα, μειοψηφίες ή πλειοψηφίες πάσης φύσεως. Εδώ να τονιστεί η ύπαρξη από τη Συνθήκη της Λωζάννης και μιας επίσημης θρησκευτικής μουσουλμανικής μειονότητας, πρότυπο-παράδειγμα ίσων δικαιωμάτων με τους συνοίκους χριστιανούς. Σεβασμός από κοινού ορίζεται στα θρησκευτικά σύμβολα και στη θρησκευτική αγωγή των βαλλόμενων για τους προεκτεθέντες ιστορικούς και πολιτισμού λόγους. Αυτά κατοχυρώνουν το Σύνταγμα, οι νόμοι και για την Εκκλησία της Ελλάδος ο Καταστατικός Χάρτης - Κώδικας του Κράτους, κατά τους θ. και ι. κανόνες της. Για τέτοιο κράτος έχυσαν το αίμα τους οι προπάτορές μας. Σεβαστή και φίλη η γνώμη, σεβαστότατη και φίλτατη όμως η αλήθεια.
Εξάλλου η γνώμη του κ. Μαρίνου εδράζεται σ' αυτήν την ιστορική και σημερινή πραγματικότητα συμπόρευσης Πολιτείας και Εκκλησίας στο ίδιο κράτος. Συμπεραίνει: «Στην Ελλάδα και με βάση τα οριζόμενα στο ελληνικό Σύνταγμα, δεν θεσπίζεται χωρισμός Κράτους από την Εκκλησία ούτως ώστε να κάνουμε λόγο για λαϊκό κράτος και συνεπώς για υποχρέωση τηρήσεως θρησκευτικής ουδετερότητας εκ μέρους της Πολιτείας και, κατ' επέκτασιν, για απαγόρευση αναρτήσεως θρησκευτικών συμβόλων σε δημόσιους χώρους». («Βήμα» 22/11.)
Κατοχυρώνεται το συμπέρασμα με την απόφαση του ΕΔΑΔ για το ανακύψαν ζήτημα της Ιταλίας, που έχει δεδομένο το γεγονός ότι η Ιταλία έχει καθεστώς λαϊκού κράτους, όπως και η Γαλλία, πλην της Αλσατίας και της Λωραίνης, όπου υφίσταται σεβασμός των θρησκευτικών συμβόλων, κατόπιν συμπόρευσης Πολιτείας και Εκκλησίας επιτόπου. Η απόφαση δικαιολογεί και τον σεβασμό των θρησκευτικών συμβόλων και στην Ελλάδα, λόγω ιστορίας και κληρονομιάς, όπως στην Αλσατία.
Επί λέξει η απόφαση για την Ιταλία στις υπ' αριθμ. 30 και 38 διατυπώσεις-αιτιολογήσεις: «Με την επιβολή της υποχρεώσεως να εκτίθεται ο Εσταυρωμένος στις σχολικές αίθουσες διδασκαλίας, το Κράτος προσδίδει στη ρωμαιοκαθολική θρησκεία μια προνομιακή θέση...», διότι «...η έννοια του λαϊκού Κράτους (όπως η Ιταλία δική μας διευκρίνιση) σημαίνει ότι το Κράτος πρέπει να παραμένει ουδέτερο και να τηρεί ίσες αποστάσεις έναντι των θρησκειών».
Αντιθέτως «...οι εθνικές Αρχές έχουν ένα ευρύ πλαίσιο εκτιμήσεως επί θεμάτων σύνθετων και ευαίσθητων, συνδεδεμένων στενώς με την πνευματική καλλιέργεια και την Ιστορία... στην Ευρώπη υπάρχει ποικιλία στάσεων έναντι του ζητήματος αυτού όπως π.χ. στην Ελλάδα όπου για όλες τις πολιτικές και στρατιωτικές τελετές προβλέπεται η ενεργός συμμετοχή ενός λειτουργού της ορθόδοξης λατρείας, επιπλέον δε τη Μεγάλη Παρασκευή υπάρχει εθνικό πένθος και όλα τα γραφεία και τα εμπορικά καταστήματα είναι κλειστά, όπως ακριβώς στην Αλσατία» (βλ. «Βήμα», 22/11).
Κατόπιν τούτων, ο πολίτης διερωτάται γιατί τόση πρεμούρα για την καθαίρεση των ιερών συμβόλων στην πατρίδα μας; Αφού και το ΕΔΑΔ κατά τα ανωτέρω δεν διαφωνεί; Η πατρίδα μας πάσχει από άλλα ουσιώδη: τη διαφθορά και την αναξιοκρατία του κράτους, την τρομοκρατία και την υπονόμευση της ποιοτικής δημοκρατίας. Τα θρησκευτικά σύμβολα μας θυμίζουν τις αρχές της αρετής και της δικαιοσύνης κατά της διαφθοράς, της αξιοκρατίας κατά της αναξιοκρατίας, της δημοκρατίας και της ελευθερίας κατά της τρομοκρατίας για τις οποίες οι πρόγονοί μας αγωνίστηκαν για να έχουμε εμείς σήμερα κράτος. Εάν θέλουμε άλλο κράτος, αυτό είναι ζήτημα της κοινωνίας και όχι μεμονωμένων πολιτών.