Τα φώτα της μοτοσυκλέτας είναι αναμμένα. Φοράτε ένα πολύχρωμο μπουφάν και ένα εξίσου πολύχρωμο κράνος καθώς κινείστε αμέριμνος σε έναν επαρχιακό δρόμο. Ο οδηγός του αυτοκινήτου έχει σταματήσει στη διασταύρωση και δείχνει να ελέγχει τον δρόμο κοιτώντας και προς το μέρος σας. Και ξαφνικά ξεκινάει, παραβιάζει την προτεραιότητα και διασχίζει την διασταύρωση, κλείνοντάς σας κάθε δίοδο διαφυγής! Η σύγκρουση είναι σφοδρή και μόνον η καλή σας τύχη μπορεί να βοηθήσει να αποφύγετε κάποιον βαρύτατο τραυματισμό ή ακόμη και τον θάνατο. Αργότερα ο οδηγός του αυτοκινήτου «εξηγεί», εμφανώς σοκαρισμένος, στον τροχονόμο: «δεν τον είδα»!!!
Γιατί άραγε ένας μάλλον έμπειρος
οδηγός αυτοκινήτου, ο οποίος σταμάτησε να ελέγξει τον δρόμο πριν τον διασχίσει, δεν είδε καθόλου τη μοτοσικλέτα που έρχονταν κατά πάνω του;
Μερικά ακόμη παραδείγματα
Εκτός από το παραπάνω, δυστυχώς αρκετά συνηθισμένο παράδειγμα με τον οδηγό του αυτοκινήτου και το μοτοσικλετιστή, υπάρχουν και χιλιάδες άλλα ανάλογα παραδείγματα, όπου θεωρητικά έμπειρα και άριστα εκπαιδευμένα άτομα, έκαναν παρόμοια και πολλές φορές εξίσου θανατηφόρα λάθη.
Μια νοσοκόμα βγάζει ένα φιαλίδιο από το ντουλάπι όπως κάνει κάθε μέρα, χρόνια τώρα. Κοιτάζει την ετικέτα, γεμίζει την σύριγγα με το περιεχόμενο και κάνει την ένεση στον ασθενή. Ο άρρωστος δέχεται μια δόση από ένα λάθος φάρμακο και πεθαίνει «ανεξήγητα».
Ένας κυβερνήτης υποβρυχίου παρατηρεί από το περισκόπιο και δεν βλέπει τίποτα τριγύρω. Δίνει διαταγή για ανάδυση και ξαφνικά ακούει έναν δυνατό μεταλλικό ήχο και νιώθει έναν ακόμη πιο δυνατό κραδασμό. Αντιλαμβάνεται ότι έχει αναδυθεί με ένα πλοιάριο ακριβώς από πάνω του, αλλά είναι ήδη πολύ αργά. Το πλοιάριο αναποδογυρίζει και βυθίζεται, παρασέρνοντας εννέα μέλη του πληρώματος του στον βυθό.
Ένας πιλότος και ο συγκυβερνήτης του παρατηρούν μια λυχνία να αναβοσβήνει στον πίνακα οργάνων. Είναι αρκετά προσηλωμένοι σ’ αυτό και δεν παρατηρούν ότι χάνουν γρήγορα ύψος, με αποτέλεσμα την συντριβή του αεροσκάφους, με πάνω από εκατό θύματα.
Το πείραμα του γορίλα
Όλα τα παραπάνω παραδείγματα είναι αληθινά και μαζί με πολλά άλλα ώθησαν τον Daniel Simons και τον Christopher Charbis, καθηγητές ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, να ψάξουν να βρουν τα αίτια που προκάλεσαν αυτά τα «ανθρώπινα λάθη» και κάποια πιθανή σύνδεση μεταξύ τους. Τα απέδωσαν σε ένα φαινόμενο που ονόμασαν «Τύφλωση Απροσεξίας» αν μπορούμε να μεταφράσουμε έτσι τον αγγλικό όρο ‘Inattentional Blindness’. Ένα φαινόμενο που είναι γνωστό από χρόνια, αλλά οι πρόσφατες έρευνες απέδειξαν ότι είναι πολύ πιο συνηθισμένο από ότι κανείς φαντάζεται και ότι είναι ένας από τους κύριους παράγοντες για ατυχήματα που οφείλονται σε ανθρώπινο λάθος. Τα πειράματα και τα συμπεράσματα που προκύπτουν, μας βοηθούν να καταλάβουμε γιατί σε όλα τα παραπάνω η κοινή δικαιολογία είναι: «δεν το είδα». Το άτομο που έκανε το λάθος συχνά χαρακτηρίζεται με ευκολία «απρόσεκτο». Όμως το να κατηγορείς κάποιον για απροσεξία, βλακεία ή οτιδήποτε άλλο, μπορεί να προσφέρει μια «συναισθηματική κάθαρση», αλλά δεν βοηθάει στο να εξηγηθεί γιατί τέτοια ατυχήματα είναι τόσο κοινά.
Γιατί έξυπνοι, επιμελείς, προσεκτικοί άνθρωποι τόσο συχνά αποτυγχάνουν να δουν το προφανές;
Ένα συγκεκριμένο πείραμα με μεγάλο ενδιαφέρον, ήταν το «πείραμα του γορίλα». Σ’ αυτό, οι δύο καθηγητές έβαλαν μια μεγάλη ομάδα φοιτητών και άλλων συμμετεχόντων στο πείραμα, να παρακολουθήσουν ένα βίντεο με δύο ομάδες των τριών αθλητών οι οποίοι αντάλλασσαν πάσες μεταξύ τους με μια μπάλα του μπάσκετ.
Ένα μέρος των συμμετεχόντων, είχε αποστολή να μετρήσει πόσες πάσες αντάλλαξαν οι παίκτες (η «εύκολη αποστολή») και οι υπόλοιποι έπρεπε να μετρήσουν πόσες πάσες χτύπησαν το έδαφος και πόσες όχι (η «δύσκολη αποστολή»). Κατά τη διάρκεια του βίντεο, μια κοπέλα κρατώντας μια ομπρέλα διασχίζει την σκηνή. Σε μια άλλη εκδοχή του βίντεο, η κοπέλα είναι ντυμένη με στολή γορίλα και πάλι διασχίζει τη σκηνή. Τέλος, σε μια τρίτη εκδοχή, η κοπέλα-γορίλας σταματά στη μέση της σκηνής και αφού χτυπήσει δύο-τρεις φορές το στήθος της (όπως κάνουν συνήθως οι γορίλες), συνεχίζει τον δρόμο της μέχρι την άλλη άκρη.
Εδώ αρχίζει το τρομακτικό μέρος του πειράματος: Το σαράντα έξι τοις εκατό (46%) των συμμετεχόντων ΔΕΝ είδαν την κοπέλα με την ομπρέλα ή τον γορίλα στα δύο πρώτα βίντεο. Στο τρίτο βίντεο το πενήντα τοις εκατό (50%) ΔΕΝ πρόσεξε τον γορίλα!
«Βασικά οι άνθρωποι όταν είναι συγκεντρωμένοι σε ένα καθήκον δεν παρατηρούν κάτι άσχετο με αυτό διότι δεν το περιμένουν», εξηγεί ο καθηγητής Simons. «Η αίσθηση των ανθρώπων είναι ότι, αν κάτι διαφορετικό εμφανιστεί ξαφνικά στο προσκήνιο, θα το παρατηρήσουν» προσθέτει ο καθηγητής «αλλά αυτή η αίσθηση τελικά δεν είναι σωστή».
Τα ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση του μοτοσικλετιστή. Σε μια «θάλασσα» αυτοκινήτων μια μοτοσικλέτα μπορεί να είναι το «κάτι διαφορετικό» που ο οδηγός δεν περιμένει να δει, ελέγχοντας τον δρόμο για πιθανά επερχόμενα αυτοκίνητα, και κατά συνέπεια δεν το βλέπει. Το κλειδί είναι η προσοχή, η προσήλωση. Στο πείραμα του Χάρβαρντ πολύ λιγότεροι άνθρωποι που ήταν επιφορτισμένοι με την «δύσκολη αποστολή» εντόπισαν τον γορίλα από αυτούς που είχαν την «εύκολη αποστολή». Η προσοχή τους ήταν συγκεντρωμένη πολύ περισσότερο στην αποστολή τους και οι πόροι του εγκεφάλου τους πολύ περισσότερο απασχολημένοι, οπότε ήταν δυσκολότερο να παρατηρήσουν κάτι άσχετο. Ο Simons επισήμανε ότι αρκετοί από τους συμμετέχοντες στο πείραμα δεν πίστευαν καν ότι υπήρχε γορίλας στο βίντεο, μέχρι που έκπληκτοι το είδαν για δεύτερη φορά, μην πιστεύοντας ότι δεν πρόσεξαν κάτι τόσο οφθαλμοφανές.
Η παραπάνω έρευνα δείχνει να φέρνει πολύ άσχημα μαντάτα για τους μοτοσικλετιστές. Αποδεικνύει πως, ότι κι αν κάνουμε, κάποιοι οδηγοί δεν πρόκειται να μας δουν, εμπλέκοντας άμεσα οτιδήποτε αποσπά μέρος της προσοχής τους, όπως η χρήση τηλεφώνου κατά την οδήγηση, η συζήτηση με τους συνεπιβάτες, η ακρόαση μουσικής ή τα παιδιά που μαλώνουν στα πίσω καθίσματα. Πρόσφατα μία κυρία πέρασε με κόκκινο και τουλάχιστον 40 χιλιόμετρα την ώρα, τελείως αναστατωμένη από τη συμπεριφορά των παιδιών της. Χτυπούσε το ένα το άλλο τόσο άγρια, που φαινόταν πολύ έντονα από έξω. Ήταν τόσο εξαγριωμένη και προσηλωμένη στα παιδιά της, που δεν αντιλήφθηκε καν το κόκκινο!
Έχω σκεφθεί πολύ σοβαρά να προσαρμόσω μία κάμερα στη μοτοσικλέτα μου και κατόπιν να αναλύω τις καταστάσεις που παρουσιάζονται στο δρόμο όχι μόνο με τους εκπαιδευόμενους οδηγούς, αλλά και μέσα από το Μοτοσικλετιστικό Όμιλο Κιλκίς (Μ. Ο. Κ), να διοργανώνουμε κάθε εξάμηνο σε συνεργασία με διάφορους φορείς της πόλης μας ημερίδες, που αντικειμενικός σκοπός τους θα είναι η ανάδειξη της ασφαλούς συμπεριφοράς κατά την οδήγηση της μοτοσικλέτας, ιδιαίτερα των νεαρών σε ηλικία αναβατών, οι οποίοι δεν έχουν συνειδητοποιήσει, δυστυχώς, ότι όση χαρά μπορεί να δώσει η δίτροχη θεά, άλλη τόση θλίψη μπορεί να σκορπίσει.
Όπως γράφω και παραπάνω, το κύριο σημείο είναι αυτό που ονομάζουμε «προσοχή». Για να καταλάβουμε πως προκύπτει η «τύφλωση απροσεξίας», πρέπει να αναλύσουμε το θέμα διεξοδικά. Το μεγαλύτερο μέρος της «αντιληπτικής μας διεργασίας» συμβαίνει ασυνείδητα, έξω από την συνειδητή μας αντίληψη. Τα αισθητήρια μας βομβαρδίζονται συνεχώς από ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών και δεδομένων (εικόνες, ήχοι, μυρωδιές κ.λπ.), που ο εγκέφαλός μας είναι αδύνατον να επεξεργαστεί ταυτόχρονα και αποτελεσματικά. Και φυσικά η πλειοψηφία αυτών των «σημάτων» είναι εντελώς άχρηστη για αυτό που κάνουμε εκείνη τη στιγμή. Η υπερφόρτωση μάλιστα αυτή γίνεται ακόμη μεγαλύτερη όταν προσπαθούμε ταυτόχρονα να ανακαλέσουμε πληροφορίες από τη μνήμη μας ή να κάνουμε κάποια άλλη σημαντική σκέψη.
Για αντεπεξέλθει ο εγκέφαλος μας λοιπόν σ’ αυτήν την δύσκολη και συνεχή κατάσταση, έχει αναπτύξει έναν μηχανισμό που αποκαλούμε προσοχή ή προσήλωση, ο οποίος λειτουργεί ως φίλτρο, που ταχύτατα και ασυνείδητα επιλέγει ένα μικρό ποσοστό των εισερχόμενων σημάτων για περαιτέρω πλήρη επεξεργασία και συνειδητή αντίληψη. Οι υπόλοιπες πληροφορίες μένουν απαρατήρητες, χάνονται και δεν αποθηκεύονται ποτέ στη μνήμη μας είμαστε «τυφλοί» σ’ αυτές εφόσον δεν τίθενται ποτέ κάτω από συνειδητό έλεγχο. Όλα αυτά συμβαίνουν χωρίς ο άνθρωπος να μπορεί να ασκήσει πάνω τους επιρροή.
Οι περιορισμοί της προσοχής είναι γνωστοί σ’ αυτούς που ασχολούνται με την μελέτη του «ανθρώπινου παράγοντα» και ερευνούν την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με κτίρια, μηχανές και γενικά με το περιβάλλον τους. Η «τύφλωση απροσεξίας» προκαλεί ατυχήματα όταν η προσοχή από λάθος φιλτράρει κάποιες τελικά σημαντικές πληροφορίες. Κατανοώντας τον μηχανισμό που η προσοχή διαχωρίζει τις σημαντικές από τις ασήμαντες πληροφορίες, είναι το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε την «τύφλωση απροσεξίας». Αν καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν τα λάθη, τότε ίσως μπορέσουμε να βρούμε τρόπους να τα μειώσουμε.
Ο μοτοσικλετιστής είναι ανυπεράσπιστος μπροστά στην «τύφλωση απροσεξίας» και για μία ακόμη πολύ σοβαρή αιτία, η οποία ανεβάζει κάθετα το ποσοστό των τροχαίων ατυχημάτων που εμπλέκονται μοτοσικλέτες: η ευελιξία και η ταχύτητα με την οποία κινείται, είναι εξωπραγματική για τα δεδομένα των περισσότερων αυτοκινητιστών. Ένας δεκαεξάχρονος με «παπάκι» που κινείται με 30-40 χιλιόμετρα την ώρα δίπλα από μποτιλιαρισμένα αυτοκίνητα, είναι πολύ πιο επιρρεπής σε θανατηφόρο ατύχημα από έναν αναβάτη με μοτοσικλέτα μεγάλου τουρισμού, που ταξιδεύει νωχελικά σε ανοιχτό πεδίο, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα και το σεβασμό των άλλων οδηγών, διότι ο εγκέφαλός του δεν προλαβαίνει να φιλτράρει επαρκώς τις εικόνες που παρουσιάζονται μπροστά του, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το ατύχημα είναι προγραμματισμένο να συμβεί, αν αυτή η συμπεριφορά εξακολουθήσει να υφίσταται.
Η προσοχή επηρεάζεται από τέσσερις βασικούς παράγοντες:
1.το πόσο ευδιάκριτο είναι κάτι,
2.τον πνευματικό φόρτο εργασίας,
3.το κατά πόσο είναι κάτι αναμενόμενο και
4. την ικανότητα.
1. Πόσο ευδιάκριτο είναι κάτι
Καθώς κοιτάζουμε τριγύρω ξαφνικά ένα αντικείμενο εμφανίζεται από το παρασκήνιο. Το πόσο ευδιάκριτο είναι, δηλαδή η ικανότητά του να τραβά την προσοχή, εξαρτάται κατά βάση από την αντίθεση που έχει με το περιβάλλον γύρω του. Δεν έχει να κάνει τόσο με την ένταση, όσο με την διαφορετικότητα από το παρασκήνιο. Γι’ αυτό και τα οχήματα άμεσης βοήθειας (ασθενοφόρα, πυροσβεστικά, περιπολικά κ.λπ.) χρησιμοποιούν φάρους και ενοχλητικές σειρήνες που διαφέρουν από τα χρώματα και τους συνηθισμένους ήχους του χώρου που κινούνται.
2. Ο πνευματικός φόρτος εργασίας και οι παράλληλες διεργασίες
Το «ποσοστό προσοχής» (αδόκιμος όρος αλλά αρκετά περιγραφικός, επίσης θα μπορούσαμε να πούμε η «ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης») για κάθε άνθρωπο είναι περίπου συγκεκριμένο, οπότε όσο περισσότερο προσηλωνόμαστε σε μια διεργασία, τόσο λιγότερη προσοχή μπορούμε να αφιερώσουμε σε κάποια άλλη. Η «τύφλωση απροσεξίας» συχνά συμβαίνει διότι κάποιο δευτερεύον γεγονός αποσπά μεγάλο μέρος της προσοχής μας. Θεωρητικά, το να ρυθμίζουμε το ραδιόφωνο, να μιλάμε στο κινητό, να συζητάμε ένα σημαντικό θέμα ή να βυθιζόμαστε σε βαθιές σκέψεις, μπορεί να απορροφήσει σημαντικό μέρος της προσοχής μας. Σε περιπτώσεις όπως η κίνηση σε έναν έρημο δρόμο αυτό μπορεί να μην είναι και τόσο σημαντικό, αλλά όταν οι καταστάσεις γίνουν πιο περίπλοκες, όπως στο απόλυτα εχθρικό αστικό κυκλοφοριακό περιβάλλον, μπορεί να μην «περισσέψει» αρκετή προσοχή για σημαντικότερες διεργασίες οπότε να καταστούμε «τυφλοί».
Βέβαια τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά γιατί και η έλλειψη πνευματικού φόρτου μπορεί να προκαλέσει αντίστοιχα φαινόμενα. Όταν η διεργασία που επιτελούμε απαιτεί πολύ μικρά «ποσά» προσοχής, αυτό μπορεί να επιφέρει μείωση της εγρήγορσης και προσωρινή ελάττωση της ικανότητας αντίληψης. Οι άνθρωποι συχνά πηγαίνουν με τον «αυτόματο πιλότο» όταν εξασκούν δραστηριότητες στις οποίες έχουν μεγάλη εμπειρία, όπως για παράδειγμα η οδήγηση. Επιπρόσθετα, η σύγχρονη τεχνολογία επιτείνει το πρόβλημα καθώς διευκολύνει σε πολλά πράγματα τον άνθρωπο, μειώνοντας τα πράγματα για τα οποία θα πρέπει να αφιερώνει την προσοχή του οδηγώντας τον σε μια πνευματική αδράνεια, που μειώνει τελικά την ικανότητα για αντίληψη των συμβάντων. Κλασικό παράδειγμα τα συστήματα GPS στα οχήματα, αλλά και η αύξηση των μικροχτυπημάτων στο παρκάρισμα, γιατί όταν το όχημα εξοπλίζεται με αισθητήρες στάθμευσης, περιμένουμε να ακούσουμε το «μπιπ» για να σταματήσουμε, χωρίς καν να ελέγξουμε οπτικά το χώρο γύρω μας. Είναι πολύ πιθανό το σύστημα να αστοχήσει ή να αργήσει να ανταποκριθεί στον κίνδυνο και το ατύχημα είναι προ των πυλών. Αυτή είναι και η αιτία εμπλοκής πολύ ακριβών οχημάτων σε σοβαρά τροχαία δυστυχήματα, γιατί ο οδηγός «ακουμπά επάνω τους», δηλαδή βασίζει τη δική του ασφάλεια αλλά και των επιβαινόντων στο όχημά του, στα πανάκριβα ηλεκτρονικά συστήματα που αυτό διαθέτει. Όπως όμως έχει αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο πριν κάποιο χρονικό διάστημα, είναι αδύνατο για μας (ευτυχώς…), να παραβιάσουμε τους νόμους της Φυσικής.
Οι πιλότοι που παρατηρούσαν το λαμπάκι στον πίνακα οργάνων τους ήταν απόλυτα σίγουροι ότι τα αυτόματα συστήματα του αεροσκάφους τους θα διατηρούσαν τον επιθυμητό ρυθμό καθόδου και δεν κατάφεραν να παρατηρήσουν αυτό που έβλεπαν πιθανόν όλοι οι υπόλοιποι επιβάτες. Το ερώτημα πολλές φορές δεν είναι «πόση πολλή δουλειά μπορεί να διεκπεραιώσει ένας άνθρωπος με ασφάλεια, αλλά πόσο λίγη».
3. Η προσδοκία
Η παρελθούσα πείρα μας πάνω σε κάτι, παίζει σημαντικό ρόλο στην προσοχή μας και στην ικανότητα αντίληψής μας, γιατί είναι αυτή που ουσιαστικά μας διδάσκει τι τελικά είναι σημαντικό και τι όχι. Για παράδειγμα, ας σκεφθούμε την αναπνοή μας. Τώρα μπορούμε να νιώσουμε την κίνηση του στήθους μας. Φυσικά η κίνηση αυτή είναι πάντα εκεί (γιατί αν δεν ήταν δεν θα μπορούσαμε να διαβάσουμε αυτές τις γραμμές), αλλά είμαστε «απρόσεκτα τυφλοί» γι’ αυτήν μια και ποτέ δεν την προσέχουμε. Τίποτε καινούργιο δεν συμβαίνει και ο εγκέφαλός μας φιλτράρει αυτή την αίσθηση για να απελευθερώνει πόρους για σημαντικότερες παρατηρήσεις.
Η προσδοκία έχει πολύ σημαντική επίδραση στην ικανότητά μας να βλέπουμε και να παρατηρούμε. Τα λάθη συχνά συμβαίνουν όταν ένα καινούργιο γεγονός παρεμβάλλεται σε μια ακολουθία συνηθισμένων συμβάντων. Κι αυτός είναι ο λόγος που συχνά έμπειροι και καλά εκπαιδευμένοι άνθρωποι ασυνείδητα φιλτράρουν αυτό που για πρώτη φορά συμβαίνει σε μια διαδικασία που χρόνια τώρα δεν είχε συμβεί τίποτα. Ο εγκέφαλος είχε δημιουργήσει συγκεκριμένες προσδοκίες για να μπορεί ταχύτερα να προβλέπει και να αντιδρά ουσιαστικά αδιαφορώντας για τα εξωτερικά ερεθίσματα. Ο καπετάνιος του υποβρυχίου επί χρόνια αναδυόταν χωρίς ποτέ τίποτε να συμβεί. Όταν λοιπόν είχε το πλοιάριο από πάνω του, απλώς δεν το είδε γιατί δεν περίμενε να υπάρχει.
Επίσης πολλές φορές η μεγάλη εμπειρία μας οδηγεί να βλέπουμε πράγματα που δεν υπάρχουν, να ψάχνουμε ενδείξεις που επιβεβαιώνουν την προσδοκία μας και να αγνοούμε κάθε απόδειξη περί του αντιθέτου. Η νοσοκόμα παίρνοντας το λάθος φιαλίδιο από το ίδιο ντουλάπι όπως κάθε φορά, πρόσεξε το σχήμα και το μέγεθος που ήταν ίδια με του σωστού και αγνόησε την ετικέτα που έγραφε άλλα στοιχεία.
4. Ικανότητα προσοχής
Είναι προφανές ότι η ικανότητα προσοχής (αντίληψης) διαφέρει από άτομο σε άτομο και από ώρα σε ώρα. Μειώνεται από το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, την κούραση, τον εκνευρισμό, την ηλικία. Όλα αυτά μειώνουν τις διεργασίες που μπορεί ο εγκέφαλος να διαχειριστεί ταυτόχρονα με επιτυχία. Επίσης, όπως προανέφερα, είναι θέμα εμπειρίας.
Εμπειρία είναι κατά πόσον ένας άνθρωπος μπορεί να επεξεργάζεται προηγούμενα συμβάντα και να δημιουργεί τα κατάλληλα φίλτρα. Στην αρχή, ένας οδηγός αυτοκινήτου πρέπει να σκέφτεται πότε και πως θα αλλάξει ταχύτητα ή πόσο θα πατήσει το φρένο. Με την εμπειρία οι δευτερεύουσες αυτές εργασίες γίνονται αυτόματα, αποδεσμεύοντας πόρους για σημαντικότερες όπως είναι η οδήγηση αυτή καθεαυτή. Όμως, κι αυτός ο αυτοματισμός μπορεί κάποιες φορές να αποδειχτεί καταστροφικός. Ένας πρωτάρης είναι πιθανόν να κάνει κάποιο λάθος μη μπορώντας να αποφασίσει έγκαιρα τι πρέπει να κάνει σε μια δεδομένη περίσταση, αλλά είναι πιο απίθανο να μην εντοπίσει μια ασυνήθιστη κατάσταση. Η προσοχή του και η συνεπακόλουθη ικανότητα αντίληψής του είναι πολύ μεγαλύτερη, καθώς προσπαθεί να υπερκαλύψει τις υπόλοιπες αδυναμίες του.
Σε καταστάσεις πανικού, για παράδειγμα όταν αντιληφθούμε ότι κάποιος από το αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας θα πέσει πάνω μας, αυτό που θα πρέπει να κάνουμε είναι να ανασύρουμε από τη «βάση δεδομένων» του εγκεφάλου μας, το κατάλληλο αρχείο που θα μας επιτρέψει να αντιδράσουμε ψύχραιμα, αποφεύγοντας το μοιραίο. Η «βάση δεδομένων» εμπλουτίζεται καθημερινά από νέες εμπειρίες κατά την οδήγηση, τις οποίες θα πρέπει να επεξεργαζόμαστε και να κλειδώνουμε στο συνειδητό τμήμα του εγκεφάλου μας, για κάποια μελλοντική χρήση! Ακούγεται ουτοπικό, αλλά όποιος «γλίτωσε από του χάρου τα δόντια», όπως μας βολεύει να λέμε, την κατάλληλη χρονική στιγμή ανέσυρε αυτή την εμπειρία, η οποία αποδείχθηκε σωτήρια. Όσες οδηγικές εμπειρίες τοποθετούμε με το σωστό τρόπο στον εγκέφαλό μας, τόσες περισσότερες πιθανότητες θα έχουμε να μην χάσουμε τον έλεγχο της κατάστασης τη δεδομένη στιγμή. Τότε και μόνο τότε, οι σφυγμοί δεν αυξάνονται, διατηρώντας εκείνο το επίπεδο ψυχραιμίας, το οποίο είναι απαραίτητο για την αποφυγή οποιουδήποτε κινδύνου.
Γι’ αυτό δεν θα σταματήσω ποτέ να ισχυρίζομαι, ότι η μετεκπαίδευση των οδηγών με σεμινάρια ασφαλούς οδήγησης σε κλειστούς στη δημόσια κυκλοφορία χώρους και σε ειδικές πίστες όπως το αυτοκινητοδρόμιο των Σερρών, είναι πλέον βασική προϋπόθεση Οδικής Ασφάλειας και αυτό το θέμα θα είναι επίκαιρο από το 2010 και μετά, αν τελικά ο Πρωθυπουργός της χώρας συνειδητοποιήσει ότι στο διάστημα που ασχολούμαστε με το άθλιο σκάνδαλο Ζαχόπουλου, έχασαν τη ζωή τους από τροχαία δυστυχήματα 180 συνάνθρωποί μας (περισσότερα για το θέμα αυτό την επόμενη εβδομάδα, κατά το οποίο θα ασχοληθώ με την παραίτηση του βουλευτή Άρη Σταθάκη από την Εθνική Επιτροπή Οδικής Ασφάλειας).
Υπάρχει ελπίδα;
Υπάρχουν όμως μερικά χρήσιμα συμπεράσματα από αυτές τις έρευνες γύρω από την «τύφλωση απροσεξίας», που μπορούν να μας οδηγήσουν σε κάποιες μεθόδους αυτοπροστασίας. Για παράδειγμα, παρότι το να είσαι ευδιάκριτος (μέχρι κραυγαλέος) δεν μπορεί να σου εγγυηθεί ότι θα γίνεις αντιληπτός, σίγουρα αυξάνει τις πιθανότητες αυτές στο δρόμο. Όταν ο Simons επανέλαβε το πείραμα με ασπρόμαυρο βίντεο όπου το απροσδόκητο αντικείμενο ήταν κόκκινο, το ποσοστό αυτών που δεν το είδαν μειώθηκε στο τριάντα τοις εκατό (30%). Πάλι υψηλό ποσοστό αλλά τουλάχιστον το υπόλοιπο 70% το παρατήρησε.
Έτσι λοιπόν φοράτε πάντα ρούχα και κράνη με έντονα χρώματα, διαλέξτε μοτοσικλέτες και αυτοκίνητα με χρώματα που κάνουν έντονη αντίθεση με το περιβάλλον (τα σκουρόχρωμα οχήματα έχουν μεγαλύτερα ποσοστά εμπλοκής σε ατυχήματα ειδικά νύχτα ή μέρες με άσχημο καιρό), έχετε συνεχώς αναμμένα φώτα, μην διστάσετε να κάνετε αισθητή την παρουσία σας με την κόρνα διακριτικά, όταν καταλαβαίνετε ότι κάποιος οδηγός ή πεζός δεν σας έχει αντιληφθεί, αλλά πάνω από όλα:
Μη θεωρείτε ποτέ δεδομένο, ότι οδηγός ή ο πεζός που κοιτάζει προς την πλευρά σας σας έχει δει. Να συμπεριφέρεστε σαν όλοι γύρω σας να είναι στ’ αλήθεια τυφλοί και να είστε έτοιμοι για όλα, περιμένοντας το απρόσμενο.
Σταύρος Αλέξογλου
Εκπαιδευτής Οδηγών
Υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος Κιλκίς
Υπ.Δήμαρχος Δημήτρης Τερζίδης
