Ο φόβος της Μέρκελ για την Ευρώπη

Από το Σεπτέμβριο του 2008 που ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε αναταραχή. Από τη μια πλευρά, το ευρώ προστάτεψε την Ευρωζώνη, και ιδίως την εξαγωγική οικονομία της Γερμανίας, από τις κερδοσκοπικές επιθέσεις και το χάος της νομισματικής μεταβλητότητας. Από την άλλη όμως...
, η δεύτερη φάση της κρίσης εξέθεσε ανελέητα την αχίλλειο πτέρνα του ενιαίου νομίσματος: την απουσία μιας οικονομικής ή χρηματοπιστωτικής ενοποίησης εντός της Ευρωζώνης. Η ενίσχυση των εντάσεων μέσα στην ΕΕ ήταν η αναπόφευκτη κατάληξη.
Οι ενέργειες της Γερμανίας κατά τη διάρκεια της κρίσης υπήρξαν εντελώς αντιφατικές. Αντί να κινηθεί με ταχύτερους ρυθμούς προς την κατεύθυνση μιας οικονομικής ένωσης, το Βερολίνο επέστρεψε σε πολιτικές που ευνοούν τις εθνικές λύσεις. Η θέση αυτή είναι όμως δύσκολο να συμβιβαστεί με την αδυναμία του να αμφισβητήσει το ευρώ ή τις ευρωπαϊκές δομές και συνθήκες.
Η αντιφατική στάση της κυβέρνησης Μέρκελ επιδεινώθηκε από τη μετάβαση από το μεγάλο συνασπισμό με τους Σοσιαλδημοκράτες της πρώτης θητείας της στον σημερινό μικρό συνασπισμό της με τους Φιλελεύθερους. Από κείνη τη στιγμή και μετά, η πολιτική αδυναμία στο εσωτερικό που μόνη επέλεξε η Γερμανίδα καγκελάριος έρχεται σε αντίθεση με τους δημοσιονομικούς καταναγκασμούς της διάσωσης του ευρώ.

Σε πρώτο στάδιο η Αγκέλα Μέρκελ δυσκολεύτηκε να πάρει την έγκριση του γερμανικού κοινοβουλίου – αλλά ακόμη και των κομμάτων που μετέχουν στην κυβέρνησή της – για το πρώτο μικρό πακέτο διάσωσης της Ελλάδας και για να το πετύχει χρειάστηκε να υποσχεθεί ότι η Γερμανία δεν θα πλήρωνε στο εξής άλλα χρήματα πλην τούτων. Την άλλη νύχτα ωστόσο, η Γερμανίδα καγκελάριος υποχρεώθηκε να συναινέσει στην ίδρυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για την αποτροπή της κατάρρευσης του ευρώ που χρηματοδοτούνταν με το δυσθεώρητο ποσό των 750 δις ευρώ. Όλα αυτά σήμαναν ένα ισχυρό πρόβλημα αξιοπιστίας για την Μέρκελ που δεν έχει πάψει να την επιβαρύνει.

Ακόμα και σήμερα η Γερμανίδα καγκελάριος δεν έχει καταφέρει να βρει πώς μπορεί να εξηγήσει τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της κρίσης του ευρώ στο γερμανικό λαό. Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι δεν έχει ρητορικές ικανότητες, αλλά και στο ότι η ίδια δεν δείχνει να γνωρίζει πώς μπορεί να επιλύσει τις αντιφάσεις ανάμεσα στις εθνικές λύσεις και τους ευρωπαϊκούς καταναγκασμούς.

Το ηγετικό προφίλ της Μέρκελ, που συνίσταται περισσότερο σε προσεγγίσεις του τύπου “περιμένουμε και θα δούμε”, ταιριάζει γάντι με αυτή την αβεβαιότητα. Μόνο την τελευταία στιγμή, όταν είναι σαφές πού βρίσκεται η πλειοψηφία, η Μέρκελ ασπάζεται μια λύση. Ακόμα και σε καλύτερους καιρούς, το παθητικό κυβερνητικό στυλ της Μέρκελ άφηνε κενά που κάλυπταν άλλες πολιτικές δυνάμεις μέσα από το κόμμα της.
Κατά συνέπεια, ενώ μπορεί να φαίνεται ότι η Αγγέλα Μέρκελ ασκεί την ηγεμονία στα ευρωπαϊκά πράγματα στην παρούσα συγκυρία, στην πραγματικότητα δεν οδηγεί τα γεγονότα αλλά σύρεται από αυτά.
Δίχως να αποδίδει την απαιτούμενη προσοχή στις πολιτικές επιπτώσεις, η Μέρκελ προσπάθησε να ξεφύγει από την ειδικώς γερμανική αντίφαση ανάμεσα στις εθνικές λύσεις και τους ευρωπαϊκούς καταναγκασμούς, με την προώθηση ενός αυστηρού προγράμματος δημοσιονομικής σταθερότητας, αυστηρών ποινών για τις χώρες που δεν συμμορφώνονται με τα ευρωπαϊκά όρια (συμπεριλαμβανομένης της απώλειας δικαιωμάτων ψήφου στους ευρωπαϊκούς θεσμούς) και έναν μηχανισμό αυτόματων κυρώσεων για τα κράτη μέλη που καθυστερούν να ανταποκριθούν στις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις τους. Ο όρος για όλα αυτά στο Βερολίνο είναι “μια Ευρώπη της σταθερότητας”. Πρόκειται για ένα “πιστεύω” που η Γερμανία θα το πληρώσει ακριβά στο μέλλον.

Οι προτάσεις της Μέρκελ δεν αντανακλούν ωστόσο κάποια γερμανική στρατηγική που έχει σαν στόχο την ηγεσία της Ευρώπης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ανταποκρίνονται πρωτίστως σε εσωτερικές πολιτικές ανάγκες. Το Βερολίνο δεν τρώγεται με ερωτήματα περί το τι Ευρώπη μπορεί να χρειαζόμαστε σε αυτή την ιστορική συγκυρία ή ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος της Γερμανίας. Κατατρύχεται από φόβους – για τα δημοσιεύματα του συντηρητικού και του λαϊκιστικού Τύπου, για περαιτέρω απώλειες στις εκλογές των περιφερειακών γερμανικών κρατών και για το ενδεχόμενο να παρέμβει το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο και να ακυρώσει τα υπάρχοντα προγράμματα για τον έλεγχο της κρίσης του ευρώ.

Η Μέρκελ αρχίζει κι αντιλαμβάνεται τις θανάσιμες επιπτώσεις της προσέγγισής που θα μπορούσε να αποκαλείται “ηγεσία χωρίς ηγεσία”. Είναι αρκετά σαφές ότι την ευρωπαϊκή καρδιά της κυβέρνησής της την τρώει το άγχος. Κι ούτε υφίσταται κάποια σοβαρή προσπάθεια της Γερμανίας να επιβεβαιώσει εαυτόν, παρά την αυστηρή ρητορική. Στην τελευταία συνάντηση του ευρωπαϊκού συμβουλίου υπουργών, η Γερμανίδα “σιδηρά καγκελάριος” ηττήθηκε. Ήταν ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, που στην προετοιμασία της τελευταίας συνάντησης κορυφής, σταμάτησε τα σχέδια της Μέρκελ για την υιοθέτηση νέων αυτόματων διαδικασιών για επιβολή κυρώσεων στα κράτη μέλη που παραβιάζουν τα κριτήρια σταθερότητας. Η δεύτερη σαρωτική πρόταση της Μέρκελ, η στέρηση των δικαιωμάτων ψήφου στο Συμβούλιο, εγκαταλείφθηκε επίσης.
Στην πραγματικότητα, ο “θρίαμβος” της Μέρκελ δεν ήταν κάτι περισσότερο από μια υπόσχεση του Συμβουλίου για αναθεώρηση της συνθήκης της Λισσαβόνας – και μάλιστα περιορισμένη, ώστε να μην απαιτείται η έγκρισή της με δημοψήφισμα. Με απλή γλώσσα: ξεχάστε κάθε ποινή ή αυτόματο μηχανισμό που μπορεί να πλήξουν την εθνική κυριαρχία μιας χώρας.
Αυτό που απομένει από την προσπάθεια για την αποτροπή της επανάληψης της κρίσης είναι η επιβολή πιο αυστηρών ελέγχων επί των εθνικών προϋπολογισμών και, σε ό,τι αφορά την αλλαγή των συνθηκών, η συνέχιση του μηχανισμού διάσωσης – ο ισχύων σήμερα θα εκπνεύσει το 2013 – ίσως με διαφορετικό όνομα. Αυτά όμως δεν αποτελούν καμιά σημαντική νίκη για τη Μέρκελ.
Όσο η Γερμανία υποχρεώνει την ΕΕ να γίνει μια ένωση που θα βασίζεται στη “σταθερότητα”, τόσο θα αυξάνονται οι πιέσεις στις χώρες της Ευρωζώνης που δεν θα καταφέρουν να συμμορφωθούν με τους νέους αυστηρότερους κανόνες για να λάβουν κάποιου τύπου οικονομική ανταπόδοση. Σε τελική ανάλυση, είναι και μη ρεαλιστικό να υποθέτει κανείς ότι τα όλα τα μέλη μπορούν να επωφεληθούν στην ίδια έκταση από αυτή την προσέγγιση σκληρής γραμμής. Αυτό δεν ισχύει ούτε καν για τα 16 ομόσπονδα γερμανικά κράτη.
Με την ενεργή βοήθεια της Μέρκελ, η Ευρωζώνη κινείται στην πραγματικότητα προς την κατεύθυνση της μετεξέλιξής της σε ένωση δημοσιονομικών μεταβιβάσεων. Όσο πιο αυστηροί είναι οι νέοι κανόνες και όσο μεγαλύτερες οι διαφορές αποδόσεων μεταξύ των εθνικών ομολόγων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, τόσο πιο γρήγορα θα έρθει αυτή η ένωση. Η Μέρκελ ωστόσο φοβάται να ανοίξει αυτή τη συζήτηση στη Γερμανία όσο τίποτα άλλο. Και η λιγοψυχία έχει κόστος.

http://www.sofokleous10.gr/