Από το Ναβαρίνο στο Μνημόνιο

Του ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗ
Όλες οι ενδείξεις τείνουν προς το συμπέρασμα πως χωρίς το Μνημόνιο, διά μέσου του οποίου δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 110 δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Ταμείο, η πτώχευση της χώρας ήταν βέβαιη.

Αν και είναι νωρίς για να προβλέψουμε την αίσια έξοδο της Ελλάδας από την οικονομική κρίση, είναι βέβαιο πως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης που συμφωνήθηκε στη Σύνοδο ηγετών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον περασμένο Δεκέμβριο, αποτελεί δέσμευση της Ένωσης να στηρίζει στο μέλλον τα κράτη-μέλη που θα αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Με δεδομένη αυτήν την προοπτική, είμαι της γνώμης πως το Μνημόνιο του 2010 μπορεί να παραβληθεί με τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου τον Οκτώβριο του 1827, η οποία έσωσε την Επανάσταση του 1821 από την βέβαιη κατάρρευσή της, και ως εκ τούτου συνέβαλε στην ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Με αυτό δεν θέλω να πω πως χωρίς το Μνημόνιο θα κινδύνευε η υπόσταση του ελληνικού κράτους. Απλώς, θέλω να τονίσω πως τα δύο αυτά συμβάντα αποτελούν σταθμούς στην νεότερη ιστορία του έθνους μας. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου απέτρεψε την επιστροφή της Ελλάδας στην τουρκοκρατία, και το Μνημόνιο την γλίτωσε από την πτώχευση.

Βέβαια, και στη μια και στην άλλη περίπτωση, η Ευρώπη δεν έτρεξε να σώσει την Ελλάδα από καθαρά αλτρουιστικά και ανθρωπιστικά κίνητρα. Αναμφίβολα, πρωταρχικό κίνητρο ήταν το ίδιον συμφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων τότε, και της Ευρωπαϊκής Ένωσης τώρα. Παράλληλα όμως, όπως θα δούμε, η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων επηρεάστηκε από το αυξανόμενο ρεύμα του φιλελληνισμού, υπό την ηγεσία ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, γαλουχημένων με τα νάματα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος.

Όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το τελικό αποτέλεσμα. Δεδομένου ότι η Ναυμαχία του Ναβαρίνου διασφάλισε την επιτυχή έκβαση της Επανάστασης, και το Μνημόνιο αναμένεται να βγάλει τη χώρα από την οικονομική κρίση, νομίζω ότι μπορούμε να πούμε πως τα δύο αυτά γεγονότα αποτελούν ορόσημα στην πορεία που ακολούθησε το έθνος μας από την αποτίναξη της τουρκοκρατίας με την Επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους το 1830, μέχρι τις ημέρες μας.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε στην Ευρώπη ήταν υπέρ της διατήρησης της καθεστηκυίας τάξης, με άλλα λόγια των απολυταρχικών καθεστώτων, και ως εκ τούτου ήταν εχθρικό προς κάθε επαναστατικό κίνημα.

Η Αυτοκρατορία της Αυστροουγγαρίας είχε πάρει την πιο εχθρική στάση. Καγκελάριος και Υπουργός Εξωτερικών την περίοδο εκείνη ήταν ο Μέττερνιχ, ο οποίος οραματίστηκε και τελικά συνέθεσε την Ιερά Συμμαχία λίγο μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα το 1815 στο Βατερλό.
Ο Μέττερνιχ αποδοκίμασε την Ελληνική Επανάσταση επικαλούμενος την αρχή της νομιμότητας: αφού οι Έλληνες ήταν υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν είχαν το δικαίωμα να αποτινάξουν μια κυριαρχία που καθιερώθηκε με το χρόνο.

Και η Μεγάλη Βρετανία αρχικά ήταν εχθρικά διακείμενη προς την Ελληνική Επανάσταση, γιατί τα γεωπολιτικά της συμφέροντα απαιτούσαν την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ως η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη την εποχή εκείνη, η Μεγάλη Βρετανία είχε οικονομικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, για την εξυπηρέτηση των οποίων δεν έβρισκε καμιά αντίσταση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για το λόγο αυτό δεν ήθελε με κανέναν τρόπο την προέλαση προς τη Μεσόγειο της Ρωσίας, αν η Ελλάδα, ομόθρησκη με τη Ρωσία, αποκτούσε την ανεξαρτησία της.

Η πολιτική της Ρωσίας έναντι της Ελληνικής Επανάστασης ήταν αμφίρροπη κατά την περίοδο εκείνη. Ενώ από το ένα μέρος το κοινό θρήσκευμα του ρωσικού και του ελληνικού λαού συναισθηματικά ωθούσε τον τσάρο Αλέξανδρο να πάρει το μέρος των Ελλήνων, το δόγμα του Μέττερνιχ για τη σταθεροποίηση των καθεστώτων τον έκανε να διστάζει να πάρει δυναμικά μέτρα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενόσω δεν διακυβεύονταν άμεσα συμφέροντα της Ρωσίας.

Η Γαλλία, η οποία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που είχε συνάψει με την Οθωμανική Αυτοκρατορία τις περίφημες διομολογήσεις* από τα μέσα του 15ου αιώνα, είχε κάθε λόγο, όπως και η Μεγάλη Βρετανία, να μην επιθυμεί την παρουσία της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ιστορία όμως διδάσκει πως η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων δεν είναι πάγια, αλλά αλλάζει σύμφωνα με τις πιέσεις που δέχονται από τμήματα των κοινωνιών τους, και από την επανεκτίμηση των συμφερόντων τους, εν όψει των διεθνών εξελίξεων.
Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τη στάση της Μεγάλης Βρετανίας, της Ρωσίας και της Γαλλίας έναντι της Ελληνικής Επανάστασης.
Η στάση των Ευρωπαίων άρχισε να αλλάζει σταδιακά μετά από τις πρώτες νίκες των Ελλήνων, και εν όψει των βιαιοτήτων των Τούρκων, ιδιαίτερα μετά τις σφαγές της Χίου τον Απρίλιο του 1822.

Ο Απόστολος Βακαλόπουλος, πρώην Καθηγητής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, γράφει τα ακόλουθα για τις σφαγές στο βιβλίο του «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821»:
«Υπολογίζεται ότι πάνω από 30.000 κάτοικοι της Χίου σκοτώθηκαν ή σύρθηκαν στην αιχμαλωσία, για να πουληθούν ως δούλοι... Είκοσι χιλιάδες περίπου σώθηκαν στα Ψαρά.

Η μεγάλη αυτή θυσία των Χιωτών δεν είχε βέβαια καμιά πρακτική και άμεση ωφέλεια για τον ελληνικό αγώνα, αλλά είχε κολοσσιαία έμμεση: από τότε τα πνεύματα της χριστιανικής Ευρώπης και ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου, συγκινημένα από την τραγωδία των κατοίκων της, συντάσσονται αποφασιστικά με το μέρος των Ελλήνων. Η φιλελληνική κίνηση δρα με μεγαλύτερο ενθουσιασμό και δραστηριότητα, ενώ ονομαστοί καλλιτέχνες, όπως ο Delacroix (Ντελακρουά), και ιδίως λογοτέχνες, δικοί μας και ξένοι αφιερώνουν στο μεγάλο εκείνο δράμα – τότε ή και αργότερα – υποβλητικές σελίδες.
Οι σφαγές της Χίου κατέδειξαν σε όλο τον κόσμο ότι ήταν αδύνατη πια η συνύπαρξη και η συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων στα επαναστατημένα μέρη...», σελ. 182-183.

Πράγματι, η καταστροφή της Χίου συγκλόνισε όχι μόνο τον Ελληνισμό, αλλά και όλη την Ευρώπη. Οι εφημερίδες έγραφαν άρθρα εκφράζοντας τον αποτροπιασμό τους για τη μεγάλη σφαγή. Βιβλία κυκλοφορούσαν στην Αγγλία, Γαλλία , Γερμανία και οι φιλέλληνες προσπαθούσαν να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για να βοηθήσουν τα θύματα.
Κλασικό παράδειγμα από τη λογοτεχνία της εποχής εκείνης έχει μείνει το ποίημα «Ελληνόπουλο» του Βίκτορα Ουγκώ.
Δίνω αποσπάσματα από το ποίημα, σε απόδοση στα ελληνικά από τον Κωστή Παλαμά.

Το Ελληνόπουλο

Τούρκοι διαβήκαν, χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα.
Η Χίο, τ’ όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα,
με τα κρασιά, με τα δεντρά
τ’ αρχοντονήσι, που βουνά και σπίτια και λαγκάδια
και στο χορό τις λυγερές καμιά φορά τα βράδια
καθρέφτιζε μέσ’ τα νερά.

Ερμιά παντού. Μα κοίταξε κι απάνου εκεί στο βράχο,
στου κάστρου τα χαλάσματα κάποιο παιδί μονάχο
κάθεται, σκύβει θλιβερά
το κεφαλάκι, στήριγμα και σκέπη του απομένει
μόνο μιαν άσπρη αγράμπελη σαν αυτό ξεχασμένη
μέσ’ την αφάνταστη φθορά.

Όλες οι ενδείξεις τείνουν προς το συμπέρασμα πως χωρίς το Μνημόνιο, διά μέσου του οποίου δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 110 δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Ταμείο, η πτώχευση της χώρας ήταν βέβαιη.

Αν και είναι νωρίς για να προβλέψουμε την αίσια έξοδο της Ελλάδας από την οικονομική κρίση, είναι βέβαιο πως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης που συμφωνήθηκε στη Σύνοδο ηγετών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον περασμένο Δεκέμβριο, αποτελεί δέσμευση της Ένωσης να στηρίζει στο μέλλον τα κράτη-μέλη που θα αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Με δεδομένη αυτήν την προοπτική, είμαι της γνώμης πως το Μνημόνιο του 2010 μπορεί να παραβληθεί με τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου τον Οκτώβριο του 1827, η οποία έσωσε την Επανάσταση του 1821 από την βέβαιη κατάρρευσή της, και ως εκ τούτου συνέβαλε στην ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Με αυτό δεν θέλω να πω πως χωρίς το Μνημόνιο θα κινδύνευε η υπόσταση του ελληνικού κράτους. Απλώς, θέλω να τονίσω πως τα δύο αυτά συμβάντα αποτελούν σταθμούς στην νεότερη ιστορία του έθνους μας. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου απέτρεψε την επιστροφή της Ελλάδας στην τουρκοκρατία, και το Μνημόνιο την γλίτωσε από την πτώχευση.

Βέβαια, και στη μια και στην άλλη περίπτωση, η Ευρώπη δεν έτρεξε να σώσει την Ελλάδα από καθαρά αλτρουιστικά και ανθρωπιστικά κίνητρα. Αναμφίβολα, πρωταρχικό κίνητρο ήταν το ίδιον συμφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων τότε, και της Ευρωπαϊκής Ένωσης τώρα. Παράλληλα όμως, όπως θα δούμε, η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων επηρεάστηκε από το αυξανόμενο ρεύμα του φιλελληνισμού, υπό την ηγεσία ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, γαλουχημένων με τα νάματα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος.

Όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το τελικό αποτέλεσμα. Δεδομένου ότι η Ναυμαχία του Ναβαρίνου διασφάλισε την επιτυχή έκβαση της Επανάστασης, και το Μνημόνιο αναμένεται να βγάλει τη χώρα από την οικονομική κρίση, νομίζω ότι μπορούμε να πούμε πως τα δύο αυτά γεγονότα αποτελούν ορόσημα στην πορεία που ακολούθησε το έθνος μας από την αποτίναξη της τουρκοκρατίας με την Επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους το 1830, μέχρι τις ημέρες μας.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε στην Ευρώπη ήταν υπέρ της διατήρησης της καθεστηκυίας τάξης, με άλλα λόγια των απολυταρχικών καθεστώτων, και ως εκ τούτου ήταν εχθρικό προς κάθε επαναστατικό κίνημα.

Η Αυτοκρατορία της Αυστροουγγαρίας είχε πάρει την πιο εχθρική στάση. Καγκελάριος και Υπουργός Εξωτερικών την περίοδο εκείνη ήταν ο Μέττερνιχ, ο οποίος οραματίστηκε και τελικά συνέθεσε την Ιερά Συμμαχία λίγο μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα το 1815 στο Βατερλό.
Ο Μέττερνιχ αποδοκίμασε την Ελληνική Επανάσταση επικαλούμενος την αρχή της νομιμότητας: αφού οι Έλληνες ήταν υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν είχαν το δικαίωμα να αποτινάξουν μια κυριαρχία που καθιερώθηκε με το χρόνο.

Και η Μεγάλη Βρετανία αρχικά ήταν εχθρικά διακείμενη προς την Ελληνική Επανάσταση, γιατί τα γεωπολιτικά της συμφέροντα απαιτούσαν την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ως η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη την εποχή εκείνη, η Μεγάλη Βρετανία είχε οικονομικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, για την εξυπηρέτηση των οποίων δεν έβρισκε καμιά αντίσταση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για το λόγο αυτό δεν ήθελε με κανέναν τρόπο την προέλαση προς τη Μεσόγειο της Ρωσίας, αν η Ελλάδα, ομόθρησκη με τη Ρωσία, αποκτούσε την ανεξαρτησία της.

http://neoskosmos.com/