Αναγκαιότητες και Αλήθειες

του Σπύρου Ν. Λίτσα
Επίκουρου Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Διεκδικούμε μια ιστορική πρωτιά ως κοινωνία. Είμαστε στο χείλος της αβύσσου, το δημόσιο χρέος διαρκώς αυξάνει, πλέον περισσότεροι Έλληνες είναι άνεργοι παρά εργάζονται κι όμως το επιχείρημα «να μην χάσουν οι δανειστές μας τα λεφτά τους από τις δικές μας παλινωδίες» συνεχίζει να διεγείρει τα αντανακλαστικά μιας μεγάλης μερίδας Ελλήνων και να ακούγεται ως δήθεν ορθολογική άποψη. Το διαπιστώνουμε όλοι, μέσα στον ορυμαγδό της κατάρρευσης, συζητώντας με φίλους ή ακόμα και με
αγνώστους σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει την Ελληνική κοινωνία δεν είναι να οικοδομήσουμε τα συλλογικά αντανακλαστικά ώστε να επανέλθουμε στο διεθνές προσκήνιο αλλά ποιος ευθύνεται για την κρίση. Αυτό που πρωτίστως μας απασχολεί δεν είναι πως θα διαφυλάξουμε τα δικά μας εθνικά συμφέροντα έναντι των δανειστών μας, ασφαλώς με πολιτικά κριτήρια και όχι με άλματα στο κενό, αλλά με ποιο τρόπο εμείς πρώτοι θα «ανακαλύψουμε» τους υπεύθυνους και θα τους οδηγήσουμε στη διαπόμπευση. Εν αντιθέσει με άλλους λαούς είμαστε εξαιρετικά σκληροί. Όχι με τους άλλους αλλά με τους ίδιους μας τους εαυτούς. Είμαστε ιδιαιτέρως μαχητικοί και ανταγωνιστικοί. Όχι στη διακρατική σφαίρα αλλά στην ενδοκρατική διάσταση.
Ο κάθε λαός οικοδομεί το εθνικό του «είναι» πάνω σε μια φιλοσοφική θέση. Οι Αμερικανοί στην ιδεαλιστική μοναδικότητα. Οι Γάλλοι στην επικράτηση του συλλογικού έναντι του ατομικού. Οι Γερμανοί στην εξιδανίκευση του εθνικού τους υπερεγώ. Οι Βρετανοί πάνω στο «Right or Wrong, my country», αναδεικνύοντας ουσιαστικά το ρεαλισμό της υπεράσπισης του υποκειμενικού εθνικού συμφέροντος έναντι όλων των άλλων ακόμα και στις περιπτώσεις αυτές που οι μέθοδοι είναι αντισυμβατικές. Οι Έλληνες τέλος δομήσαμε την εθνική μας συνείδηση πάνω στη ρήση του εθνικού μας ποιητή, Διονύσιου Σολωμού, «Εθνικόν το αληθές» μεταφράζοντας τη ως χρέος απέναντι στους ίδιους μας τους εαυτούς να υπερασπιζόμαστε και να αναζητούμε την αλήθεια. Δίχως την παραμικρή αμφιβολία ο ευγενικός αυτός σκοπός θα μπορούσε να ανταποκριθεί με μεγάλη επιτυχία στις φιλοσοφικές αναζητήσεις σε επίπεδο ατόμου. Σε καμία των περιπτώσεων όμως δεν μπορεί να αφορά την πορεία ενός κράτους στο υπέρμετρα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Ενώ τα άλλα κράτη εφευρίσκουν μεθόδους για να ενισχύσουν το εθνικό «εγώ», να πείσουν τις κοινωνίες τους ότι δικαιωματικά τους αναλογεί ένα καλύτερο μέλλον, ότι οφείλουν να μάχονται για τα συμφέροντα τους γιατί η ισχύς δεν χαρίζεται, εμείς αναζητούμε μια αλήθεια δήθεν για να την ενσωματώσουμε στην εθνική μας αυτοσυνείδηση.
Μα η αλήθεια ως έννοια είναι υποκειμενική. Οι φυσικοί νόμοι για παράδειγμα που είναι αποδεκτοί από όλους δεν είναι μέρος μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά εκφάνσεις αδιαμφισβήτητων πραγματικοτήτων που μας περιβάλλουν. Αντιθέτως, η αλήθεια και η αναζήτηση αυτής είναι μια άκρως υποκειμενική διαδικασία που ακυρώνει τις συλλογικές αναγκαιότητες και μας οδηγεί σε ατομικές-μοναχικές διαδρομές. Η αγωνία περί της αναζήτησης της αλήθειας μας οδηγεί σε αφελή αυτό-μαστιγώματα, σε απώλεια κρίσιμου χρόνου και συλλογικής ενέργειας. Μας οδηγεί στο να μην έχουμε ακόμα επουλώσει τις ιστορικές πληγές μας αλλά να τις κρατάμε ανοικτές ώστε να καταλήξουμε σε μια, αν είναι αυτό ποτέ δυνατό, συλλογική αλήθεια. Κι ενώ άλλοι λαοί ερευνούν το τώρα και προετοιμάζονται για το αύριο εμείς «συζητούμε» αν και κατά πόσο η άλωση της Τριπολιτσάς έγινε με όρους jus in bello.
Η επιδίωξη της αναγωγής της αλήθειας σε συλλογικό ζητούμενο οδηγεί στην εμφάνιση απόψεων που αυτό-βαπτίζονται ως αντικειμενικώς ορθές και μονοπωλούν ναρκισσιστικά το λελογισμένο της προτασεολογίας. Ενώ οι Γερμανοί πολιτικοί εξηγούν στο Γερμανικό λαό ότι η Ελληνική κρίση κάνει πολύ πλουσιότερο το Γερμανικό κράτος, εδώ διαμορφωτές της κοινής γνώμης θεωρούν ότι οφείλουμε ευγνωμοσύνη στους δανειστές μας που μας «σώζουν». Ενώ ακόμα και ο νομπελίστας οικονομολόγος Paul Krugman έχει αρθρογραφήσει εναντίον των όρων της μνημονιακής μας σύμβασης, υποστηρίζοντας ότι το Μνημόνιο μας ρίχνει ολοένα και πιο βαθιά στο τέλμα της ύφεσης, εδώ διαμορφωτές της κοινής γνώμης υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική διαδρομή παρά μόνο η εθνική οδός του μαρτυρίου που μάλιστα αντί της λύτρωσης οδηγεί στη σταύρωση. Ενώ όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη επιδιώκουν να ισχυροποιηθούν περαιτέρω ώστε να επιβιώσουν της πανευρωπαϊκής κρίσης, εμείς αναζητούμε συναινέσεις που πλέον αποτελούν όχι ένα έστω κάποιο προοίμιο μιας λύσης αλλά μια μέθοδο διανομής των πολιτικών Ερινυών στο σύνολο του πολιτικού κόσμου.
Οφείλουμε να κατανοήσουμε ως κοινωνία ότι το αδυσώπητο της διεθνούς πολιτικής δεν αντιμετωπίζεται μέσα από ηθικισμούς. Σήμερα που το κοινοτικό κεκτημένο αποδείχθηκε ότι δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα κενό περιεχομένου θεωρητικό κατασκεύασμα, είναι αναγκαίο να παύσουμε να αναζητούμε το υποκειμενικώς αληθινό και να αναδείξουμε το συλλογικώς ωφέλιμο και το εθνικά αποδεκτό ως πυξίδα που θα μας οδηγήσει εκτός της θύελλας που απειλεί να μας εξαφανίσει. Οφείλουμε να παύσουμε να αναζητούμε τις λύσεις έξωθεν και άνωθεν του συλλογικού μας γίγνεσθαι. Χρειάζεται να πιστέψουμε ξανά στις δυνάμεις μας, να αναγνωρίσουμε τα σημάδια της υπέρβασης εντός μας. Ασφαλώς κάποιοι θα σπεύσουν να υποστηρίξουν ότι οι θέσεις αυτές προωθούν τον απομονωτισμό αλλά προφανώς συγχέουν την έννοια του απομονωτισμού με την εφαρμογή της αρχής της αυτοβοήθειας και την ενίσχυση του εθνικού κύρους και γοήτρου.
Ζητάμε υποκειμενικές αλήθειες αγνοώντας τις συλλογικές αναγκαιότητες οδηγούμενοι σε συγχύσεις. Τα κράτη όμως επιβιώνουν μέσα από τα μεγάλα ΟΧΙ και όχι από τα διλημματικά ΝΑΙ.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 30/6/2011