Το ρίσκο του «χαλίφη»

Του Μάξιμου Χαρακόπουλου

Η επικράτηση στην τουρκική πολιτική σκηνή του μετριοπαθούς ισλαμιστή Ερντογάν είχε δημιουργήσει σοβαρές ελπίδες για ύφεση στην ένταση μεταξύ των δύο χωρών. Ωστόσο, η πανηγυρική κατίσχυση του αναμφισβήτητα χαρισματικού ηγέτη επί του κεμαλικού κατεστημένου και του
στρατού, τροφοδότησε το φαντασιακό της σύγχρονης τουρκικής ελίτ με νέο-οθωμανικά οράματα.
Υπό την καθοδήγηση του υπουργού εξωτερικών, καθηγητή Νταβούτογλου, η διεκδίκηση ενός ζωτικού χώρου στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στις πλέον ένδοξες στιγμές της ιστορίας της, αναδείχθηκε σε στρατηγικό στόχο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Με συστηματική ωραιοποίηση της οθωμανικής κοινωνίας ως πρότυπο μιας ανεκτικής πολυπολιτισμικής κοινωνίας -όροι του συρμού στην δυτική διανόηση- ολόκληρες περιφέρειες, όπως τα βαλκάνια, η μέση ανατολή, καλούνται πάλι στη μεγάλη «πατρική» τουρκική αγκαλιά.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία αναδεικνύεται πλέον σε περιφερειακή δύναμη, και θεωρεί ότι πρέπει να διεκδικήσει νέο ρόλο στο γεωπολιτικό χάρτη της ανατολικής Μεσογείου. Η ραγδαία οικονομική της ανάπτυξη διόγκωσε τη μεσαία τάξη, ιδίως στα ενδότερα της Μικράς Ασίας, και επέτρεψε τη διείσδυσή της με μεγάλες επενδύσεις σε χώρες της Ευρασίας και της Αφρικής.
Παράλληλα με την εντυπωσιακή οικονομική παρουσία η Τουρκία χρησιμοποιεί ως ιδεολογικό όχημα το Ισλάμ. Επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο σουλτάνος ήταν και χαλίφης, θρησκευτικός ηγέτης όλων των μουσουλμάνων. Μπορεί ο Κεμάλ να κατήργησε το χαλιφάτο, ωστόσο με περισσή μαεστρία το ηγεμονικό δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου, προβάλει την ισλαμική του ταυτότητα για να κερδίσει τις καρδιές των απανταχού μουσουλμάνων.
Την ίδια ώρα, δεκάδες τουρκικά σήριαλ, που καταλαμβάνουν όλο και περισσότερο χρόνο στις τηλεοράσεις πολλών αραβικών και βαλκανικών χωρών, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, τίθενται στην υπηρεσία του… πολιτισμικού ιμπεριαλισμού της Άγκυρας. Σήριαλ που σκοπό έχουν κυρίως να δημιουργήσουν οικειότητα και συμπάθεια για την Τουρκία. Μηνύματα απλά και εύπεπτα που φθάνουν κατευθείαν στο στόχο και προετοιμάζουν το επόμενο βήμα.
Τα πράγματα πήγαιναν καλά για αρκετά χρόνια. Οι συνεχείς επιτυχίες, όμως, δημιούργησαν μια υπέρ του δέοντος αυτοπεποίθηση στη τουρκική ηγεσία που την οδηγεί σε μια ριψοκίνδυνη εξωτερική πολιτική και σε υπερφίαλες δηλώσεις.
Η Άγκυρα δεν υπολόγισε ότι η διπλωματική της επέκταση προς όλες τις κατευθύνσεις δεν θα μπορούσε να διαρκέσει εσαεί. Αργά ή γρήγορα οι ισορροπίες θα ανατρέπονταν. Για παράδειγμα η συμμαχία με το Ισραήλ δεν θα ήταν δυνατό να συμβαδίζει με τα ανοίγματα στα ισλαμιστικά κινήματα των Αράβων, ή η συνεργασία με το Ιράν με την υπονόμευση του καθεστώτος Άσαντ και την αντιπυραυλική ασπίδα του ΝΑΤΟ. Αλλά ούτε και η ευρωπαϊκή της προοπτική μπορεί να συνεχίζεται με τη πολιτική των ανοικτών απειλών προς την Κύπρο.
Κάπως έτσι άρχισαν τα φάλτσα. Με σημαντικότερο βέβαια αυτό του ανοιχτού ανταγωνισμού με το Ισραήλ. Στην αγωνιώδη προσπάθεια να εμφανιστεί ως ηγέτης και του αραβικού κόσμου μετά την αραβική άνοιξη, ο Ερντογάν έκανε το λάθος να προκαλέσει ένα κράτος που η ισχύς του είναι η προϋπόθεση της ύπαρξής του. Και έχει αποδείξει ότι όταν το προκαλούν δεν διστάζει να απαντήσει. Οι ισραηλινοί δεν είχαν ποτέ ψευδαισθήσεις για το σύστημα των διεθνών σχέσεων, όπως εμείς για παράδειγμα, και γι’ αυτό αν μη τι άλλο τους σέβονται.
Η προσπάθεια της Τουρκίας να αποτρέψει τη συνεργασία Κύπρου και Ισραήλ στο οικόπεδο 12, κατέδειξε και τα όρια των δυνατοτήτων της Άγκυρας. Η παράσταση με το «Πίρι Ρέις» γίνεται για εσωτερική κατανάλωση. Στην πραγματικότητα η σουλτανική υπεροψία του Τούρκου πρωθυπουργού τσαλακώθηκε επικίνδυνα. Αλλά το ίδιο κινδυνεύει να πάθει και στα άλλα μέτωπα: προς το Ιράν, τη Ρωσία αλλά και τις ΗΠΑ. Αν η Τουρκία συνεχίσει την αλαζονική και τυχοδιωκτική πολιτική της ρισκάρει να χάσει και αυτούς τους υπερατλαντικούς φίλους της.
Για την Ελλάδα, δυστυχώς, η ατολμία της ελληνικής κυβέρνησης να ανακηρύξει ΑΟΖ επιτρέπει στη Τουρκία να συνεχίζει να συμπεριφέρεται με όρους που δεν συνάδουν με το διεθνές δίκαιο. Η οικονομική κρίση δεν δικαιολογεί την κυβερνητική ολιγωρία. Ίσως θα έπρεπε να λειτουργήσει επιταχυντικά. Η Κύπρος άλλωστε έδειξε το δρόμο. Και κερδίζει.

Ο κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος είναι Γραμματέας Πολιτικού Σχεδιασμού της Νέας Δημοκρατίας, βουλευτής Λαρίσης