Δημοψήφισμα, ηγεσία, στρατηγική, γνώση και ο πολιτικός αριβισμός

του Δημήτρη Μάρδα

Aν. Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ

Η ανακοίνωση –αν όχι η σκέψη και μόνο– για δημοψήφισμα στην Ελλάδα, με θέμα είτε τη δανειακή σύμβαση είτε εμμέσως τη παραμονή μας στη ζώνη ευρώ, έθεσε σε κίνηση το ντόμινο σε όλη την..
 ευρωζώνη. Ακόμη και αν δε λάβει χώρα το δημοψήφισμα, αυτό δε σημαίνει αυτόματα ότι τόσο η Ελλάδα, όπως και η ΕΕ, θα επανέλθουν στο σημείο εκείνο που ήταν, πριν το χρόνο έναρξης της εν λόγω διαδικασίας. Λόγω του ντόμινο λοιπόν υπάρχει αδυναμία επαναφοράς του συστήματος στο σημείο εκκίνησης πριν το πρώτο ‘κτύπημα’.

Ως προς την Ελλάδα, ή όλη εξέλιξη όπως μεθοδεύθηκε, οδήγησε στην απώλεια ακόμη ενός μέρους της αξιοπιστίας της, με συνέπειες που δεν εκτιμήθηκαν επαρκώς εκ των προτέρων. Επιπλέον, το όποιο ‘ΝΑΙ’ θα μας δέσμευε περισσότερο απέναντι στην ΕΕ, γεγονός που θα μπορούσε να περιορίσει ακόμη πιο πολύ τη διαπραγματευτική μας ικανότητα στο μέλλον.

Το ‘ΟΧΙ’ στο δημοψήφισμα φαίνεται να δείχνει τουλάχιστον αμυδρά το δρόμο εξόδου από το ευρώ και την επιστροφή στη δραχμή. Η δεύτερη λύση προσφέρει αναπάντεχα ένα εκπληκτικό άλλοθι σε όλους εκείνους, εντός ή εκτός των συνόρων, που ήθελαν τη Ελλάδα εκτός ευρώ. Το άλλοθι αυτό θα οδηγήσει σε μια ιδιότυπη εκλογίκευση των επιχειρημάτων περί μη απειλής του ευρώ, λόγω της αναγκαστικά ‘οικειοθελούς’ αποχώρησης της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Αν μπορούσε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο της επιστροφής στη δραχμή, τότε η όλη κίνηση θα ήταν δυνατό να χαρακτηριστεί ως στρατηγική επιλογή υψηλού κινδύνου, με αμφιλεγόμενα όμως αποτελέσματα, δεδομένου ότι η απόφαση της Συνόδου Κορυφής της 27ης Οκτωβρίου έχει ήδη ‘κλειδώσει’. Καθώς λοιπόν δεν αποκλείεται η πιθανολογούμενη επιστροφή στο εθνικό μας νόμισμα, το ‘όχι’ μπορεί να θεωρηθεί ως το προϊόν είτε μιας ασυνείδητης πράξης με συνέπεια την έξοδο της χώρας από το ευρώ, είτε μιας καλοσχεδιασμένης τακτικής με τον ίδιο στόχο.

Το όλο σκεπτικό του δημοψηφίσματος θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι κινείται στους περιορισμούς που θέτει το τρίπτυχο: ‘ηγέτης’, ‘στρατηγική’ και ‘γνώση’.

Ο ηγέτης που πιστεύει στις επιλογές του ή δεν αμφισβητεί την κρίση του, δεν αμφιταλαντεύεται από οποιεσδήποτε ψυχολογικές ή άλλης μορφής πιέσεις.

Η επιλογή του δημοψηφίσματος θεωρήθηκε στρατηγικός ελιγμός. Αν κάποιος όμως σκέπτεται στρατηγικά, τότε λειτουργεί έτσι διαχρονικά και όχι στιγμιαία. Δεν έχουμε δει τέτοιας μορφής κινήσεις καθ’ όλο το διάστημα μετά το 2009.

Αρχή κάθε πολιτικής απόφασης είναι η επαρκής γνώση (και όχι η μερική) των μεταβλητών που την επηρεάζουν. Τα περί κυριαρχικού δικαιώματος των πολιτών και της έκφρασης των τελευταίων μέσα από δημοψήφισμα είναι μια μόνο μεταβλητή. Υπάρχουν όμως πολλές άλλες που σχετίζονται με τη λειτουργία της αγοράς υπό καθεστώς αβεβαιότητας, της προοπτικής της χώρας κ.ά. Αυτές αγνοήθηκαν πλήρως με επιπτώσεις που ούτε καν μελετήθηκαν.

Οι πρόσφατες εξελίξεις ανέδειξαν και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία. Έτσι, ο πολιτικός αριβισμός βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να εκδηλωθεί, με πρωτοστάτη την Μιλένα Αποστολάκη, στενού συνεργάτη του Αντιπροέδρου της κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου. Μετά τη ψήφιση από την ίδια του πρώτου Μνημονίου και σειράς άλλων μέτρων της ιδίας υφής –όντας τότε Υφυπουργός Γεωργίας– αποφάσισε να εκδηλώσει τη σθεναρή της αντίθεση στα όσα διαδραματίζονται, με την αιφνίδια ανεξαρτητοποίησή της και όχι φυσικά την αξιοπρεπή παραίτησή της από τη θέση που κατέχει. Η αποχώρηση από τη Βουλή απαιτεί ένα ιδιαίτερο πολιτικό ήθος, που εκδηλώνεται σε κάθε έκφανση της ζωής ενός βουλευτή, είτε αυτός κατέχει υπουργικό θώκο είτε όχι. Βέβαια, η όλη έκρυθμη πολιτική κατάσταση τείνει να αναδείξει έναν πολιτικό αριβισμό σε ηρωική πράξη!

Πολλές ερμηνείες δόθηκαν για την επιλογή του Πρωθυπουργού υπέρ του εν λόγω δημοψηφίσματος, πλην των όσων αναφέρθηκαν. Υπάρχει όμως ακόμη μια εξ’ ίσου ενδιαφέρουσα: Υπό το φόβο του χαρακτηρισμού από την ιστορία, μιας δανειακής σύμβασης ως συνώνυμης ίσως της προδοσίας, προτιμάται το πιθανό ‘όχι στο δημοψήφισμα’, που απλά θα εκφράσει την ανεπάρκεια και αναποτελεσματικότητα μιας πολιτικής.