Η Ανω Πόλη, που έμεινε αλώβητη από την πυρκαγιά του 1917, φαίνεται ότι απειλείται και από την αδυναμία του κράτους να... προστατέψει την πολιτιστική μας κληρονομιά. Με κατάρρευση απειλείται ένας μεγάλος αριθμός κτιρίων, διατηρητέων και μη, στην Ανω Πόλη της Θεσσαλονίκης. Μια περιοχή η οποία έμεινε αλώβητη από φυσικές καταστροφές που «χτύπησαν» τη Θεσσαλονίκη, όπως η πυρκαγιά του 1917, φαίνεται ότι απειλείται από τη φρενήρη οικιστική ανάπτυξη και την αδυναμία του κράτους να προστατέψει ή να επιβάλει σε ιδιώτες την προστασία της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Μιας κληρονομιάς που διατηρείται στο μεγάλο αριθμό των παραδοσιακών κτιρίων της Ανω Πόλης, τα οποία, δυστυχώς, εγκαταλείπονται στη φθορά του χρόνου.
Η πρόσφατη κατάρρευση ενός τέτοιου διατηρητέου κτιρίου στην οδό Θεοφίλου 18 είναι ενδεικτική, ενώ στάθηκε η αφορμή ώστε η αρμόδια αντιδημαρχία του δήμου Θεσσαλονίκης να αρχίσει την καταγραφή των ετοιμόρροπων κτιρίων της περιοχής, ώστε μέχρι το τέλος του έτους να κατεδαφιστούν. «Είτε είναι διατηρητέα είτε όχι, είτε ανήκουν στο Δημόσιο είτε σε ιδιώτες, εφόσον έχουμε εκθέσεις, θα τις υλοποιήσουμε, διότι δεν επιτρέπεται να έχουμε μόνιμα σε κίνδυνο ζωές ανθρώπων», είχε υπογραμμίσει τότε ο αντιδήμαρχος Αστικού Σχεδιασμού, Πολεοδομίας και Δικτύων, Ανδρέας Κουράκης.
Τμήμα των εξωτερικών τοιχωμάτων του υπέροχου διατηρητέου κτιρίου στην οδό Θεοφίλου 18 είχε καταρρεύσει, καταπλακώνοντας ένα σταθμευμένο αυτοκίνητο, χωρίς ευτυχώς να τραυματιστεί κανείς. Μετά το περιστατικό, ο δήμος προχώρησε στην ολοκληρωτική κατεδάφιση του διατηρητέου, αφού προηγουμένως εκδόθηκε πρωτόκολλο κατεδάφισης από την Πολεοδομία και δόθηκε έγκριση από τη Γενική Γραμματεία Μακεδονίας - Θράκης. Οι ιδιοκτήτες είχαν δηλώσει αδυναμία να κατεδαφίσουν το κτίριο και το έργο ανέλαβε ο δήμος.
Για το διατηρητέο της Θεοφίλου 18 εκκρεμούσαν πρωτόκολλα κατεδάφισης από το 1985, το 1987 και το 2004. Παρ' όλα αυτά, οι αρμόδιες υπηρεσίες του πρώην υπουργείου Μακεδονίας - Θράκης ανακάλεσαν τα πρωτόκολλα και πρότειναν αξιοποίηση του κτιρίου, χωρίς να γίνει οτιδήποτε. «Δυστυχώς, οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς δεν παίρνουν μέτρα για τη διάσωση των διατηρητέων, δε δίνουν οικονομικά κίνητρα στους ιδιοκτήτες τους. Εχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση της κακοδαιμονίας αλλά και της αδιαφορίας της δημόσιας διοίκησης. Με συγκλόνισε το γεγονός της κατάρρευσης», είχε πει ο κ. Κουράκης.
50 ετοιμόρροπα στην πόλη
Συνολικά 300 πρωτόκολλα κατεδάφισης έχουν εκδοθεί για κτίρια (τα περισσότερα από αυτά κοινά, μη διατηρητέα), που βρίσκονται στο δήμο Θεσσαλονίκης κι όχι μόνο στην Ανω Πόλη, από το 1997 έως σήμερα. Από αυτά, τα περίπου 250 έχουν εκτελεστεί, ενώ εκκρεμεί η κατεδάφιση περίπου 50, τα οποία έχουν μπει στο μικροσκόπιο των υπηρεσιών του δήμου. Εντός του Μαΐου γίνεται ο διαγωνισμός για τη μίσθωση των απαραίτητων μηχανημάτων και από τον Ιούνιο ο δήμος ξεκινά τις κατεδαφίσεις.
Σύμφωνα με το νόμο, η κατεδάφιση των ετοιμόρροπων κτισμάτων είναι υποχρέωση του ιδιοκτήτη. Αν ο ίδιος δηλώσει αδυναμία, τότε την κατεδάφιση αναλαμβάνει ο δήμος με χρέωση του ιδιοκτήτη. Αυτό ισχύει σε περίπτωση που το εν λόγω κτίσμα δεν είναι ρυμοτομούμενο (δηλαδή, αν δεν πρέπει να κατεδαφιστεί για τη διάνοιξη ενός δρόμου κ.ά.). Αν είναι ρυμοτομούμενο, τότε το κόστος της κατεδάφισης αναλαμβάνει ο δήμος.
Οταν ένα ετοιμόρροπο κτίσμα είναι διατηρητέο, τότε, πριν από την κατεδάφισή του, οι ιδιοκτήτες πρέπει να προβαίνουν στην αποτύπωσή του, έτσι ώστε, σε περίπτωση εκ νέου ανέγερσης, το νέο κτίσμα να είναι πιστή αποτύπωση του παλιού. Μάλιστα, για κατεδάφιση διατηρητέου ετοιμόρροπου, θα πρέπει να υπάρχει έγκριση της διεύθυνσης Πολεοδομίας και της Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων.
330 διατηρητέα
Σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της Ανω Πόλης (που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ το 2007), στην Ανω Πόλη υπάρχουν συνολικά 330 διατηρητέα, έναντι των μόλις 47 που προβλέπονται στον προηγούμενο σχεδιασμό του 1979. Ο μακρύς αυτός κατάλογος δεν περιλαμβάνει μόνο κτίρια, αλλά και διάφορα πολεοδομικά στοιχεία, όπως κρήνες, παλιές περιφράξεις κ.ά.
Στο ρυμοτομικό προβλέπονται, άλλωστε, και συγκεκριμένες δικλείδες ασφαλείας για την προστασία των διατηρητέων. Η αυστηρότερη από αυτές προβλέπει πως οποιοδήποτε διατηρητέο στοιχείο τυχόν καταστραφεί από οποιαδήποτε αιτία θα πρέπει να αποκαθίσταται ακριβώς στην προηγούμενη μορφή του. Με τον τρόπο αυτόν μπαίνει οριστικά τέλος στις βλέψεις ορισμένων να δημιουργήσουν πολυώροφα διαμερίσματα στη θέση αυτών των παραδοσιακών κτισμάτων.
Τι γίνεται, όμως, όταν τα κτίρια αυτά εγκαταλείπονται στη φθορά του χρόνου, λόγω έλλειψης χρημάτων από πλευράς των ιδιοκτητών;
Οι κάτοικοι
Ερευνα για τον πραγματικό αριθμό των διατηρητέων κτισμάτων που βρίσκονται στην Ανω Πόλη διενεργεί και η γ΄ δημοτική κοινότητα. «Με επιστολή μας ζητάμε από όλους τους αρμόδιους φορείς, όπως το υπουργείο Πολιτισμού, να μας ενημερώσουν για τον ακριβή αριθμό των διατηρητέων. Η Ανω Πόλη διαθέτει ένα μεγάλο κεφάλαιο στον τομέα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει με κάθε τρόπο να το διατηρήσουμε. Από την άλλη, όμως, πρέπει να δούμε με προσοχή και το θέμα της επικινδυνότητας ορισμένων εξ αυτών των κτιρίων, που λόγω της εγκατάλειψής τους απειλούνται με κατάρρευση. Ηδη, τον Απρίλιο ένα κτίριο κατέρρευσε στην οδό Θεοφίλου, προκαλώντας ζημιές σε σταθμευμένο αυτοκίνητο, ενώ λίγο έλειψε να θρηνήσουμε και θύματα», τονίζει στον «Α» ο πρόεδρος της γ΄ δημοτικής Κοινότητας, Ιορδάνης Μεταξόπουλος.
Την αξιοποίηση του πλούτου των διατηρητέων ακινήτων που υπάρχουν στην Ανω Πόλη ζήτησαν και οι ίδιοι οι κάτοικοι της Ανω Πόλης, κατά τη διάρκεια λαϊκής συνέλευσης που πραγματοποιήθηκε παρουσία αντιδημάρχων. Οι κάτοικοι, μεταξύ άλλων, υπογράμμισαν την ανάγκη αναβάθμισης της περιοχής με την αξιοποίηση του πλούτου των διατηρητέων, ενώ τόνισαν ότι τα ετοιμόρροπα και επικίνδυνα εγκαταλειμμένα σπίτια μετατρέπονται σε εστίες μόλυνσης.
