Με αυτή τη μοναδική ευκαιρία του εορτασμού της 125ης επετείου μιας ιστορικής εφημερίδα, της International Herald Tribune, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις. Σκέψεις που..
αφορούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μου, αλλά που αφορούν επίσης τις
μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη συνολικά.
Όπως γνωρίζετε όλοι, προέρχομαι από μία χώρα που δεν έδωσε προσοχή στη διάσταση της ανταγωνιστικότητας από τότε που εντάχθηκε στην Ευρώπη. Και τώρα πληρώνει το τίμημα…
Ωστόσο η Ελλάδα δεν είναι μόνη. Πολλοί σε όλη την ΕΕ είχαν πέσει θύματα της αυταπάτης ότι η ποσοτική ανάπτυξη σε συνδυασμό με αναδιανεμητικές πολιτικές αρκούσε για να εγγυηθεί την ευημερία και ένα καλύτερο μέλλον.
Έτσι, για πολλά χρόνια, το ζητούμενο της διαμόρφωσης πολιτικής συνοψιζόταν σε δύο προτάσεις:
- πώς θα μεγιστοποιηθούν οι ονομαστικοί ετήσιοι δείκτες ανάπτυξης,
- και πώς θα γίνει η αναδιανομή στις κοινωνίες μέσω του φορολογικού συστήματος και των κρατικών ενισχύσεων.
Η ανταγωνιστικότητα ξεχάστηκε κάτω από διάφορα στρώματα γραφειοκρατίας, προσκόμματα για την είσοδο στις αγορές, αντικίνητρα για καινοτομία, όλων των ειδών στρεβλώσεις της αγοράς, κυρίαρχα ολιγοπώλια σε διάφορα κέντρα, καθώς και καταχρήσεις της ισχύος των συνδικαλιστικών οργανώσεων.
Την ίδια στιγμή τις τελευταίες δεκαετίες άλλες περιοχές του κόσμου έκαναν την αποφασιστική στροφή προς την ανταγωνιστικότητα.
Σκεφτείτε: πόσο χρόνο χρειάζεται ένα νέο προϊόν ή μία καινοτόμος ιδέα για να υλοποιηθεί και να δοκιμαστεί στην αγορά σε άλλες περιοχές του κόσμου σε σύγκριση με την Ευρώπη.
Ο υπόλοιπος κόσμος κερδίζει έδαφος σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα, ενώ η Ευρώπη γενικά χάνει έδαφος.
Υπάρχουν ασφαλώς εξαιρέσεις, αλλά η Ελλάδα, καθώς και οι περισσότερες χώρες της νότιας Ευρώπης, δεν συγκαταλέγονται σε αυτές.
Εδώ και δεκαετίες προσπαθούσαμε να διατηρήσουμε υψηλά ονομαστικά επίπεδα ανάπτυξης, κυρίως μέσω της κατανάλωσης και των πολιτικών αναδιανομής του εισοδήματος. Αλλά, όταν υπολείπεσαι σε όρους ανταγωνιστικότητας, αυτό μπορεί μόνο να παράγει υψηλά ελλείμματα τόσο στον προϋπολογισμό όσο και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Και όταν συμβαίνει αυτό, το μόνο πράγμα που μπορείς να αναδιανείμεις είναι δανεικά – και αυτό εις βάρος των μελλοντικών γενεών. Αυτό ακριβώς συνέβαινε στην Ελλάδα επί σχεδόν 30 χρόνια.
Εμείς τώρα προσπαθούμε να θεραπεύσουμε όλα αυτά τα σφάλματα. Περιορίζουμε τις κρατικές δαπάνες, καταπολεμούμε τη γραφειοκρατία, παρακάμπτουμε τη γραφειοκρατική αδράνεια, επισπεύδουμε τις επενδύσεις, προχωρούμε σε μία τολμηρή φορολογική μεταρρύθμιση που επιβάλλει μηδενική ανοχή στη φοροδιαφυγή, ενώ παρέχει κίνητρα σε επενδυτές. Επίσης προχωρούμε με ένα αναβαθμισμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, αξιοποιώντας αδρανή περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου, στο πλαίσιο μιας στρατηγικής που θα μας επιτρέψει να εξυπηρετήσουμε το χρέος μας και να δρομολογήσουμε την οικονομία μας σε μια τροχιά διατηρήσιμης μακροπρόθεσμης ανάπτυξης. Με μια κουβέντα, αλλάζουμε την Ελλάδα στο εσωτερικό και την παρουσιάζουμε εκ νέου στο εξωτερικό. Υπάρχει, ωστόσο, μια παγίδα σε όλα αυτά:
Οι κοινωνίες δεν είναι μηχανές που μπορείς να σβήσεις, να τους αλλάξεις τα ελαττωματικά ανταλλακτικά και να τις επανασυναρμολογήσεις. Οι άνθρωποι δεν είναι ανταλλακτικά ή γυμνοί αριθμοί.
Οι πολιτικοί είναι ίσως αναλώσιμοι. Η δημοκρατία όμως δεν είναι.
Οι στρεβλώσεις της αγοράς και η κρατική γραφειοκρατία θα πρέπει να καταπολεμηθούν. Η κοινωνική συνοχή όμως πρέπει να διατηρηθεί.
Το κοινωνικό κόστος είναι αναπόφευκτο σε περιόδους προσαρμογής. Αλλά η κοινωνική αναταραχή και η κατάρρευση της έννομης τάξης πρέπει να αποφευχθούν.
Διότι, όπως πολλές φορές έχει αποδείξει η ιστορία, εάν καταρρεύσει η δημοκρατία και οι κοινωνίες διολισθήσουν στο χάος, κανένα σχέδιο προσαρμογής δεν μπορεί να προχωρήσει.
Αντιμετωπίζουμε λοιπόν – όπως συχνά αναφέρουν οι οικονομολόγοι – ένα πρόβλημα «βελτιστοποίησης υπό περιορισμούς»: πώς θα μεγιστοποιήσουμε την αποδοτικότητα του σχεδίου προσαρμογής, προστατεύοντας παράλληλα την κοινωνική συνοχή και τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Σας παραθέτω έναν κατάλογο αυτών που θα πρέπει κανείς να κάνει ευθύς εξαρχής όπως δείχνει η εμπειρία μας:
• Πρώτον, να πει στον κόσμο την αλήθεια, τη γυμνή αλήθεια χωρίς πολιτικά παιχνίδια και μικροπολιτικά τεχνάσματα. Αυτό θα δώσει στην Κυβέρνηση ηθικό πλεονέκτημα.
• Δεύτερον, να προσπαθήσει να οικοδομήσει την ευρύτερη δυνατή κοινωνική και πολιτική συναίνεση. Με άλλα λόγια, να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες με ένα ανανεωμένο πνεύμα ενότητας.
• Τρίτον, να δείξει ευθύς εξαρχής κάποιο φως στην άκρη του τούνελ. Με άλλα λόγια, να αντιμετωπίσει τα δεινά με ελπίδα.
• Τέταρτο, την ώρα που επιβάλλει σκληρά μέτρα, να προσπαθήσει συγχρόνως να επιλύσει κάποια άλλα προβλήματα της κοινωνίας, π.χ. να καταπολεμήσει το έγκλημα, να αποκαταστήσει τη δημόσια τάξη και την αίσθηση της δικαιοσύνης.
• Πέμπτον, να μη διορθώσει σφάλματα του παρελθόντος διαπράττοντας τα ακριβώς αντίθετα σφάλματα. Το αντίθετο ενός λάθους είναι μερικές φορές ακόμα χειρότερο.
Στο παρελθόν υποθέταμε εσφαλμένα ότι «η ζήτηση θα δημιουργήσει από μόνη της προσφορά». Θα ήταν εξίσου εσφαλμένο να υποθέσουμε τώρα ότι θα συμβεί το αντίθετο: ότι μία αυξημένη «προσφορά θα δημιουργήσει αυτόματα την αντίστοιχη ζήτηση». Η αλήθεια είναι ότι ο οικονομικός αυτοματισμός δεν λειτουργεί σε περιβάλλον κρίσης, όπως δεν λειτούργησε ποτέ στο παρελθόν σε ένα περιβάλλον γεμάτο από στρεβλώσεις.
• Έκτον, σε δύσκολους καιρούς να κυβερνά δια του παραδείγματος. Αν ζητάς από τον κόσμο να δεχτεί περικοπές, τότε η Κυβέρνηση καθώς και κάθε μέλος του Κοινοβουλίου θα πρέπει να επιβάλλουν περικοπές στους εαυτούς τους. Αν ζητάς από τον κόσμο να εργαστεί σκληρότερα, η Κυβέρνηση θα πρέπει να εργάζεται νυχθημερόν…
• Έβδομο, να σιγουρευτεί ότι κάνει τη σωστή διασύνδεση ανάμεσα σε λέξεις – κλειδιά – που προσδιορίζουν το πρόβλημα: δημοσιονομική πειθαρχία, ανταγωνιστικότητα, αποκατάσταση της υπερηφάνειας και εδραίωση της ελευθερίας και της ευημερίας.
Εάν θέλεις να αλλάξεις τον τρόπο με τον οποίο σκέπτονται οι άνθρωποι, εάν θέλεις να εγκαταλείψουν κακές συνήθεις του παρελθόντος, τότε πρέπει να τους εμπνεύσεις ώστε να επαναπροσδιορίσουν τις προτεραιότητές τους.
Η δημοσιονομική πειθαρχία δεν θα πρέπει να είναι μία «τιμωρία» που επιβάλλεται έξωθεν. Είναι μία βασική αρετή που αποκαθιστά την υπερηφάνεια στην κοινωνία συνολικά. Κανείς δεν έχει υπερηφάνεια, όταν εξαρτάται από τους δανειστές του για να βγάλει το μήνα.
Και η ανταγωνιστικότητα δεν θα έπρεπε να είναι απλώς μια λέξη. Δεν πρόκειται απλώς για ένα τεχνικό όρο που μετρά την αποδοτική παραγωγή αγαθών. Είναι επίσης ένα πολιτικό προαπαιτούμενο για να επιτύχει μία δημοκρατία και για να ευημερήσει μια κοινωνία. Σχετίζεται με την Ελευθερία και τη Δικαιοσύνη.
Η αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης προσδιορίζει ποιοι είμαστε και πού θέλουμε να πάμε.
Θα προσέξατε ότι καθώς μιλώ για την ανταγωνιστικότητα μετέφερα την προσοχή μου από την Ελλάδα στην Ευρώπη. Δεν το έκανα εκ παραδρομής. Πιστεύω βαθύτατα ότι η ανταγωνιστικότητα είναι επίσης μία κρίσιμη προϋπόθεση για την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση.
Ο ανταγωνισμός απαιτεί ένα κοινό πλαίσιο αποδεκτό από όλους. Χωρίς αυτό, ο ανταγωνισμός θα εξελιχθεί σε αχαλίνωτη επιθετικότητα, έναν πόλεμο του καθενός εναντίον του καθενός, bellum omnium contra omnes, όπως το περιγράφει ο Τόμας Χομπς στον Λεβιάθαν.
Ωστόσο, ο ανταγωνισμός απαιτεί ακόμη ένα δυναμικό πνεύμα συνεχούς πρόκλησης για την επικράτηση, μία αέναη τόλμη για αγώνα, μία διαδικασία πειραματισμού, που καταλήγει σε νίκη ή ήττα. Αλλιώς, καταλήγει να είναι το αντίθετό του: απάθεια και μοιρολατρία.
Πιστεύω ότι η ανταγωνιστικότητα διαπερνάει ιδεολογίες και πολιτικά στερεότυπα.
Είναι ειρηνική, δεδομένου ότι βασίζεται στη συνύπαρξη ατόμων εντός ενός κοινού πλαισίου. Και είναι επίσης επιθετική, αφού ο καθένας προσπαθεί να ξεπεράσει όλους του υπόλοιπους.
Είναι συντηρητική, αφού πρέπει πάντοτε να διατηρείται το κοινό πλαίσιο εντός του οποίου διεξάγεται ο ανταγωνισμός. και είναι επίσης προοδευτική, αφού κινείται συνεχώς προς νέες μορφές, νέες ιδέες και νέα ρεύματα.
Χαρακτηρίζεται έντονα από τάξη, αφού πρέπει να υπακούει σε αυστηρούς κανόνες. Είναι όμως και πολύ χαοτική, αφού πάντοτε ανατρέπει επαναστατικά τα πάντα.
Ο ανταγωνισμός δεν είναι συνώνυμος με το νόμου της ζούγκλας, όπου επιζούν μόνο οι ισχυρότεροι. Απαιτεί δημοκρατικούς κανόνες, κοινωνικά δίκτυα ασφαλείας, ευκαιρίες για τον καθένα να κερδίσει και δεύτερες ευκαιρίες για αυτούς που χάνουν. Ο ανταγωνισμός δεν είναι «το βραβείο των νικητών», είναι το παιχνίδι που επιτρέπει στον καθένα να φιλοδοξεί να νικήσει.
Ο ανταγωνισμός εξισορροπεί ατομικά κίνητρα με κοινωνικές ευαισθησίες για την προστασία της συνοχής του συνόλου, εμποδίζοντας τους ισχυρούς από το να κάνουν κατάχρηση της ισχύος τους και επιτρέποντας στους χθεσινούς «ηττημένους» να γίνουν οι αυριανοί «νικητές».
Πράγματι, τις τελευταίες δεκαετίες μερικοί από εμάς αγνόησαν την ανταγωνιστικότητα.
Η κρίση χρέους μας είναι σε μεγάλο βαθμό μία κρίση ανταγωνιστικότητας. Μπορείς να καταλήξεις με ένα μεγάλο χρέος ακολουθώντας διάφορες διαδρομές. Υπάρχει όμως μόνο μία κύρια λεωφόρος να βγεις από αυτήν: η αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας! Και υπάρχει μόνο ένας ασφαλής δρόμος για να αποφύγεις μία κρίση χρέους στο μέλλον. Να βρίσκεσαι πάντοτε στην αιχμή της ανταγωνιστικότητας.
Τώρα σε αυτό το σημείο θα ρωτήσουν μερικοί: αφού ο κύριος στόχος είναι η ανταγωνιστικότητα, γιατί να μην εγκαταλείψει η Ελλάδα την Ευρωζώνη, να επιστρέψει στο εθνικό της νόμισμα, να προχωρήσει σε υποτίμηση και να κερδίσει ακαριαία σε ανταγωνιστικότητα;
Η απάντησή μου είναι ευθεία και απροσχημάτιστη: αποκλείουμε εντελώς την προοπτική εξόδου από το ΕΥΡΩ. Γνωρίζουμε ότι αυτό για μας δεν είναι επιλογή. Είναι πλήρης καταστροφή!
Οι Έλληνες έχουν ήδη απολέσει το 35 % του βιοτικού τους επιπέδου την τελευταία πενταετία. Εάν έβγαιναν από το Ευρώ τώρα, θα έχαναν ακόμη 70 % από τα σημερινά επίπεδα εντός ολίγων μηνών! Καμία κοινωνία δεν μπορεί να αντέξει κάτι τέτοιο. Και καμία δημοκρατία δε θα μπορούσε να επιζήσει από κάτι τέτοιο.
Μία έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη θα ήταν πολύ αποσταθεροποιητική και για την Ένωση. Μόλις έφευγε ένα κράτος - μέλος το πιθανότερο είναι ότι οι διεθνείς αγορές θα έβαζαν στο στόχαστρό τους τον επόμενο «αδύναμο κρίκο». Κανείς δε γνωρίζει πού θα σταματούσε αυτό. Θα ήταν εξαιρετικά οδυνηρό για τους πάντες. Και θα μπορούσε να αποδειχτεί μοιραίο για πολλούς…
Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε τη σκληρή δουλειά και να αποκαταστήσουμε την ανταγωνιστικότητα με μια πρόχειρη λύση, όπως τη διάλυση της Ένωσης ή την αποβολή κάποιων μελών της.
Πρώτα από όλα, δεν θα ήταν πρόχειρη λύση. Δεν θα ήταν για κανέναν μια εύκολή διέξοδος. Θα άφηνε την Ευρώπη λιγότερο ενωμένη και με λιγότερες ελπίδες. Πολλά από τα μέλη της θα έμεναν απελπισμένα και αβοήθητα…
Τα μεγάλα πολιτικά σχέδια καθοδηγούνται από όνειρα. Ποτέ δεν κάνεις κάτι μεγάλο χωρίς έμπνευση. Αν σκοτώσεις ένα όνειρο, δεν καταλήγεις πιο ρεαλιστής, μερικές φορές καταλήγεις με περισσότερη δυστυχία και ένα αδιέξοδο.
Αν αφαιρέσεις κάποια κομμάτια από ένα παζλ – ή, μάλλον, ένα πολιτικό ψηφιδωτό – καταστρέφεις τη συνολική εικόνα.
Πιστέψτε εμάς που το μάθαμε με το δύσκολο τρόπο: δεν υπάρχει σύντομος δρόμος, δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος – πρέπει να αποκαταστήσουμε την ανταγωνιστικότητα! Όχι μόνο για να ανακάμψουν οι οικονομίες μας, όχι μόνο για να επιζήσουν οι κοινωνίες μας, αλλά και να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε την Ένωσή μας και να επικρατήσουμε σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο.
Η Ελλάδα έχει αναστρέψει ήδη την πορεία της. Είμαι βέβαιος ότι η Ελλάδα θα τα καταφέρει. Είμαι επίσης βέβαιος ότι η Ευρώπη μπορεί να τα καταφέρει. Μπορούμε να βγούμε από την κρίση, ισχυρότεροι, σοφότεροι, περισσότερο ενωμένοι, με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και – πάνω από όλα – πιο ανταγωνιστικοί.
Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι σε ένα χρόνο από τώρα η επιτυχία της Ελλάδας θα δίνει ώθηση στο ευρωπαϊκό εγχείρημα συνολικά. Θα θεωρείται δικαίως σημαντική απόδειξη ότι η Ευρώπη μπορεί να επιλύει τα προβλήματά της και να ξεπερνά με επιτυχία τις δυσκολίες.
Μερικοί μπορεί να το θεωρήσουν αυτό «λίγο αισιόδοξο». Δεν πειράζει. Εξάλλου, για να είσαι ανταγωνιστικός, πρέπει να είσαι αισιόδοξος. Για να επιτύχεις σε κάτι πρέπει να πιστεύεις σε αυτό.
Σε κάθε περίπτωση το αποψινό μου μήνυμα είναι η πίστη στη χώρα μου και στην Ευρώπη. Άλλωστε, η ανταγωνιστικότητα δεν σχετίζεται με την αισιοδοξία, αλλά με τη βελτιστοποίηση: για να κερδίσεις το παιχνίδι πρέπει πάντοτε να βελτιστοποιείς αυτά που έχεις. Πρέπει πάντοτε να πιστεύεις στον εαυτό σου και να εμπνέει αυτούς που είναι γύρω σου ώστε να βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό. Για τον Κοινό σκοπό!
Και αυτό ακριβώς είναι αυτό που κάνουμε σήμερα στην Ελλάδα…
Και πάλι σας ευχαριστώ και ευχαριστώ την Herald Tribune
