Η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική λιτότητας που έχει επιβληθεί στην χώρα μας από την Τρόικα, από την αρχή της εισόδου της στον μηχανισμό στήριξης και εφαρμόζεται με θρησκευτική ευλάβεια από όλες τις μετέπειτα κυβερνήσεις,έχει πλέον αποδειχθεί, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι..
μας έχει οδηγήσει πιο βαθιά μέσα στην κρίση. Όλα σχεδόν τα μακροοικονομικά μεγέθη έχουνε χειροτερέψει σε σχέση με αυτά πριν την έναρξη εφαρμογής του προγράμματος της Τρόικα. Η επίσημη ανεργία έφτασε στο 24% και η ανεπίσημη στο 35%,το Α.Ε.Π συρρικνώθηκε κατά 20% περίπου την περίοδο 2009-2012,το Δημοσιονομικό έλλειμμα το 2012 αναμένεται στο 7,2% του ΑΕΠ και φυσικά το Δημόσιο χρέος τραβάει την ανηφόρα και, παρά το κούρεμα,έχει φτάσει ήδη στο 175% του Α.Ε.Π.
Οι υποστηρικτές αυτής της πολιτικής των απανωτών μνημονίων ισχυρίζονται ότι η επιμονή σ'αυτόν το δρόμο,σε συνάρτηση με την εφαρμογή αναπτυξιακών μέτρων,θα φέρει την ανάκαμψη της οικονομίας μας.Μέχρι στιγμής βέβαια δεν έχουμε δει την εφαρμογή κανενός σοβαρού αναπτυξιακού προγράμματος.Άλλωστε
πώς θα μπορούσαν να υλοποιηθούν επενδύσεις σε μια χώρα που,αφ'ενός η ψυχολογία των ντόπιων επενδυτών είναι στο ναδίρ και αφ'ετέρου οι ξένοι επενδυτές έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε πλήθος άλλων περιοχών που δεν έχουν τα διαρθρωτικά προβλήματα της δικής μας οικονομίας; Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο! Αρκετοί ξένοι και ελληνικοί όμιλοι προχωρούν σε διαδικασίες αποεπένδυσης (ALDI,COCA-COLA 3E,ΦΑΓΕ).Επίσης περισσότερες από 1500 μικρομεσαίες επιχειρήσεις μετανάστευσαν τα τελευταία 3 χρόνια σε γειτονικές χώρες (Βαλκάνια,Τουρκία,Αλβανία,Κύπρο).Γενικά,το αρνητικό αυτό κλίμα,όχι μόνο δεν προσελκύει επενδύσεις,αλλά αντίθετα αναγκάζει μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις να μεταναστεύσουν πριν κλείσουν ή πριν υπαχθούν στο άρθρο 99.Μια πρόσφατη έρευνα της διεθνούς εταιρίας συμβούλων BDO κατέληξε στο εύρημα οτι η Ελλάδα θεωρείται περισσότερο επισφαλής για επενδύσεις απ'ότι η Συρία!Μια απέλπιδα προσπάθεια που ξεκίνησε στα τελη του 2010 για την προσέλκυση ξένων επενδυτών μέσω του νόμου 3894 για την “Επιτάχυνση και Διαφάνεια Υλοποίησης Στρατηγικών Επενδύσεων” (το γνωστό FAST TRACK),μέχρι στιγμής έχει αποφέρει μηδαμινά αποτελέσματα επειδή, αφ'ενός το ενδιαφέρον των ξένων επενδυτών υπήρξε μικρό,αφ'ετέρου η διαδικασία Fast Track, μόνο σαν ανέκδοτο μπορεί να εκληφθεί στο αρτηριοσκληρωτικό και γραφειοκρατικό σύστημα δημόσιας λειτουργίας της χώρας μας.
Δεν μπορεί φυσικά να γίνει και καμμιά συζήτηση για ανάπτυξη μέσω δημοσίων έργων,διότι το “ταμείον είναι μείον” και όλες σχεδόν οι εισροές από τα δάνεια πηγαίνουν για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και για την πληρωμή του παλαιού δημόσιου χρέους.
Λόγω του αρνητικού αυτού κλίματος,ούτε οι περίφημες ιδιωτικοποιήσεις “περπάτησαν” φυσικά. Πέρα όμως απ'αυτό,η πώληση ΔΕΚΟ δεν μπορεί να θεωρηθεί αναπτυξιακό μέτρο γιατί, ούτε θα φέρει νέες θέσεις εργασίας,ούτε θα προσφέρει στην οικονομία τίποτε περισσότερο από αυτό που αυτές οι επιχειρήσεις ήδη προσφέρουν.Μια αλλαγή διαχείρησης απλώς θα γίνει και μια ταμειακή διευκόλυνση θα παράσχει η πώλησή τους.Αντίθετα υπάρχει ο κίνδυνος,ο νέος ιδιοκτήτης,στα πλαίσια του εξορθολογισμού των οικονομικών στοιχείων που είναι φυσικό να θελήσει να κάνει,να προχωρήσει στην μείωση του προσωπικού και στην αύξηση των τιμολογίων.
Μια άλλη,πολύ σημαντική αρνητική επίπτωση της δημοσιονομικής πολιτικής λιτότητας που ακολουθείται,είναι και αυτή της μείωσης της φοροδοτικής δυνατότητας του κόσμου.Η μείωση του εισοδήματος του μέσου Έλληνα,σε συνδυασμό με την αύξηση της έμμεσης και άμεσης φορολογίας,έχουν μετατρέψει ακόμη και τους πιο συνεπείς στο παρελθόν φορολογούμενους,σε “μπαταχτζήδες”.Δεν είναι οτι ο κόσμος ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ να πληρώσει,είναι ότι ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ πια!Η επιμονή σε μια οριζόντια φορομπηχτική πολιτική μας έχει οδηγήσει στο να έχουμε ξεπεράσει κατά πολύ το ιδανικό εκείνο σημείο της καμπύλης Laffer στο οποίο η αύξηση της φορολογίας νοικοκυριών και επιχειρήσεων μεγιστοποιεί τα έσοδα του κράτους και βρισκόμαστε πολύ βαθειά στην δεξιά φθίνουσα πλευρά της όπου,όσο πιο πολύ αυξάνονται οι φόροι,τόσο περισσότερο μειώνονται τα δημόσια έσοδα.Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι φυσικά και η περαιτέρω συρρίκνωση του Α.Ε.Π.
'Ολη αυτή η κατάσταση μοιάζει να οδηγεί σε αδιέξοδο όσον αφορά τον τερματισμό της ύφεσης και το πέρασμα της οικονομίας μας σε θετικό ρυθμό ανάπτυξης.
Τι θα πρέπει λοιπόν να γίνει;
Ποιά εναλλακτική πολιτική θα πρέπει να ακολουθηθεί;
Κατά την γνώμη μου,η ανάπτυξη θα προέλθει μόνο μέσα από συγκεκκριμμένα βραχυπρόθεσμα μέτρα που σκοπό θα έχουν την αλλαγή του αρνητικού κλίματος που επικρατεί αυτή την στιγμή στην αγορά.Πρέπει πρώτα απ'όλα να αλλάξει η ψυχολογία των καταναλωτών,των επιχειρηματιών και των επενδυτών.
Αυτό,κατά την γνώμη μου, θα μπορέσει να επιτευχθεί με τον συνδυασμό δύο πολιτικών:
“Όχι άλλο κάρβουνο!!”
1ον)Η οικονομική πολιτική πρέπει σταματήσει να κινείται στην λογική των περικοπών και αντίθετα να στοχεύσει στην αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος του μέσου 'Ελληνα.Θα πρέπει δηλαδή να αντιστραφεί άμεσα η πολιτική φτωχοποίησης του ελληνικού λαού.
Το μέσο εισόδημα στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 35% περίπου την προηγούμενη διετία.Πιο συγκεκριμένα, οι μέσες ετήσιες αποδοχές στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν το 2011 σε 10.110 ευρώ, έναντι 13.098 το 2010.Η μείωση συνεχίστηκε και στο 2012.Αντίστοιχη ήτανε και η μείωση στις συντάξεις.Τα χαράτσια και οι άλλοι έκτακτοι φόροι περιόρισαν ακόμη περισσότερο το διαθέσιμο εισόδημα.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, το διαθέσιμο εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών μειώθηκε κατά 5,4 δισ. ευρώ ή κατά 13,6% σε ένα χρόνο από το δεύτερο τρίμηνο του 2011 έως το δεύτερο τρίμηνο του 2012. Η συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος οφείλεται στη μείωση των μισθών και των κοινωνικών επιδομάτων, αλλά και στην αύξηση της φορολογίας στο εισόδημα και την περιουσία κατά 37,3%.(πηγή:enikos.gr 23/11/2012).
Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω δεδομένων, είναι να μειώνεται συνεχώς η ζήτηση και συνεπώς η κατανάλωση προιόντων(διαρκών και καταναλωτικών) και υπηρεσιών στην χώρα μας.Σύμφωνα με τα στοιχεία που επικαλείται η Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου , η κατανάλωση την τελευταία διετία μειώθηκε κατά 14,77% (από 36,9 δισεκατομμύρια ευρώ το β΄ τρίμηνο του 2010 σε 31,45 δισεκατομμύρια το ίδιο τρίμηνο του 2012 σε σταθερές τιμές).Και το στοιχείο αυτό αφορά την μέση κατανάλωση.Η μείωση στα είδη που δεν θεωρούνται πρώτης ανάγκης υπολογίζεται σε διπλάσιο ποσοστό. Σαν φυσικό επακόλουθο αυτής της μείωσης έρχεται και το κλείσιμο χιλιάδων μικρομεσαίων εμπορικών και μεταποιητικών επιχειρήσεων με επιπλέον αρνητική επίπτωση στους μισθούς και στην απασχόληση.Ένας φαύλος κύκλος δηλαδή.
Η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα από τα χρήματα που “εξοικονομήθηκαν” με τις οριζόντιες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις,που περιλαμβάνονταν στα μνημόνια,θα μπορούσαν να αντληθούν από την λήψη άλλων μέτρων που θα έφερναν τα ίδια ή και καλύτερα αποτελέσματα και δεν θα είχαν επίπτωση στο μέσο εισόδημα του καταναλωτή.
Μερικά από αυτά τα μέτρα θα μπορούσε να ήταν:
-H επίσπευση του κλεισίματος ανενεργών ή/και ζημιογόνων επιχειρήσεων και
οργανισμών του Δημοσίου
-Η αύξηση φορολογίας στα κέρδη των Τραπεζών
-Η αύξηση φορολογίας στα κέρδη των εφοπλιστών
(Το μνημόνιο συναντίληψης μεταξύ κυβέρνησης και πλοιοκτητών για την
καταβολή 200 εκατ. φόρου τονάζ που προβλέπεται στο 3ο μνημόνιο,είναι
μεν προς την σωστή κατεύθυνση,αλλά είναι σταγόνα στον ωκεανό)
-Ο αυστηρότερος έλεγχος των κρατικών δαπανών
-Η εισαγωγή και εξάπλωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε όλο το φάσμα
της δημόσιας λειτουργίας
-Η άμεση δήμευση μετρητών και η ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων
όσων συλαμβάνονται για σκάνδαλα,για διαφθορά και για διασπάθιση
δημόσιου χρήματος
-Οι αυστηρότεροι έλεγχοι στην διακίνηση καυσίμων,όπου το λαθρεμπόριο
οργιάζει και χάνονται δισεκατομμύρια κάθε χρόνο από φόρους και δασμούς
-Η σταδιακή θέσπιση υποχρεωτικής ηλεκτρονικής συναλλαγής, με την
χρησιμοποίηση χρεωστικών καρτών αντί μετρητών, σε κάθε συναλλαγή που
αφορά ποσά 300 ευρώ και κάτω με σκοπό την πάταξη της φοροδιαφυγής
στο ΦΠΑ(πρόταση του Ινστιτούτου Οικονομικών και Φορολογικών Μελετών).
Κάθε τέτοιο στοχευμένο και “έξυπνο” μέτρο,όσο μικρό αποτέλεσμα και να είχε,θα έπρεπε να είχε ληφθεί,γιατί στο σύνολό τους θα είχαν αποτρέψει σε πολύ μεγάλο βαθμό την τεράστια μείωση του εισοδήματος του ελληνικού λαού.
Η αλήθεια βέβαια είναι ότι, όλα αυτά τα μέτρα, και προβλέπονταν στα μνημόνια, και εξαγγέλθηκαν από όλες τις κυβερνήσεις της κρίσης.Ποτέ όμως δεν εφαρμόστηκαν στην πράξη! Επιχειρηματικά συμφέροντα,συνδικαλιστικές σκοπιμότητες και η έλλειψη πολιτικής βούλησης, φρέναραν την υλοποίηση τους.Πρόσφατο και κλασσικό παράδειγμα η απόσυρση την τελευταία στιγμή της τροπολογίας για την ένταξη των υπαλλήλων της Βουλής στο ενιαίο μισθολόγιο.Όταν αυτοί απείλησαν με “τσαμπουκά” την διακοπή της συνεδρίασης της Βουλής που επρόκειτο να ψηφίσει τα μέτρα το νέου μνημονίου(συνδικαλιστικές σκοπιμότητες),ο Στουρνάρας,με την ουρά κάτω απο τα σκέλια,απέσυρε την τροπολογία(έλλειψη πολιτικής βούλησης).Όλο αυτό όμως είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία..
Θα πήγαινα δε κι ένα βήμα παραπέρα και θα έλεγα ότι θα πρέπει να αρχίσει και μια σταδιακή τόνωση του εισοδήματος,ανάλογα πάντα με την πορεία που θα έχουν τα έσοδα από τα παραπάνω μέτρα.Αυτό θα μπορούσε να γίνει είτε με την αποκατάσταση κάποιων επιδομάτων που κόπηκαν από ευπαθείς ομάδες,είτε με κάποιες μικρές αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις,είτε με την κατάργηση έμμεσων φόρων(π.χ στο πετρέλαιο),είτε με την μείωση άμεσων φόρων(ειδικά στα χαμηλά εισοδήματα).
Αυτό κι αν θα γυρνούσε την ψυχολογία του κόσμου!!
“Αυτά, μόνο στην Ελλάδα γίνονται”
2ον)Πέρα από την μείωση του εισοδήματός του,ο Έλληνας καταναλωτής έχει να αντιμετωπίσει και την διατήρηση των τιμών των προιόντων και των υπηρεσίων,σε υψηλά επίπεδα σε σχέση με το βιοτικό του επίπεδο.Στην πραγματικότητα,μετά από 5 χρόνια ύφεσης και με την ζήτηση σε συνεχή πτώση, η Ελλάδα παραμένει μεταξύ των ακριβότερων χωρών της Ε.Ε!Από στοιχεία της Eurostat προκύπτει ότι η χώρα μας είναι ακριβότερη από τον κοινοτικό μέσο όρο τιμών στις περισσότερες κατηγορίες προιόντων και υπηρεσιών και μάλιστα σε δύο από αυτές (γαλακτοκομικά και ηλεκτρονικά) είναι η ακριβότερη χώρα μεταξύ των 27 της Ευρωπαικής Ένωσης.Το χειρότερο βέβαια είναι το γεγονός ότι οι ανατιμήσεις είναι πιο έντονες και δυσβάσταχτες στα είδη πρώτης ανάγκης,δηλαδή στο μίγμα προιόντων που αποκαλούμε “το καλάθι της νοικοκυράς”,στα τιμολόγια των ΔΕΚΟ(ΔΕΗ,ΟΤΕ),
στο πετρέλαιο θέρμανσης,στο φυσικό αέριο,κ.α.Δεδομένου οτι η ζήτηση στα παραπάνω είναι ανελαστική, ένα πολύ μεγάλο μέρος του ήδη συρρικνωμένου διαθέσιμου εισοδήματος του καταναλωτή, πηγαίνει αναγκαστικά σ'αυτά τα ανατιμώμενα είδη.Μένει συνεπώς ελάχιστο έως καθόλου εισόδημα να διαθέσει για ένδυση, υπόδηση,διακοπές,οικιακό εξοπλισμό,εστίαση,κ.α,με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σ'αυτούς τους κλάδους,να κλείνουν η μια μετά την άλλη.Και το πρόβλημα είναι ότι, αυτού του είδους οι μικρομεσαίες μεταποιητικές και εμπορικές επιχειρήσεις, αποτελούν(καλώς ή κακώς) την ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό το οξύμωρο φαινόμενο;Γιατί δηλαδή ενώ η ζήτηση μειώνεται,οι τιμές ανεβαίνουν;
Σίγουρα δεν οφείλεται στον επίσημο πληθωρισμό που ανακοινώνει η Eurostat και είναι στο 0,9% για την Ελλάδα.Υπάρχει βέβαια και ο “υπόγειος” πληθωρισμός,αυτός δηλαδή που προκύπτει από τις “μαύρες”(αδήλωτες) αμοιβές ορισμένων επαγγελματικών κλάδων.Ποιά στατιστική υπηρεσία μπορεί να μετρήσει π.χ: τα φακελάκια των γιατρών,τα “γρηγορόσημα”,τα ιδιαίτερα που παραδίδει ο καθηγητής στο σπίτι,την “κεφαλιά” που θα σου ρίξει ο υδραυλικός που τον φώναξες εκτάκτως επειδή πλημμύρισες; Κι αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία που αρμόζει περισσότερο σε μια συζήτηση για την παραοικονομία.
Επίσημα το Υπουργείο Ανάπτυξης,σε μια ειδική έκθεσή του,κατέληξε ότι οι αιτίες για αυτές τις ανατιμήσεις είναι:
-Οι αυξήσεις διεθνώς των πρώτων υλών(commodities)
-Oι συναλαγματικές διακυμάνσεις του Ευρώ με τα άλλα νομίσματα
-Οι αυξήσεις στις τιμές των εγχώριων παραγωγών
-Οι αυξήσεις στο κόστος των καυσίμων,γεγονός που οδηγεί στην αύξηση
του κόστους σε όλο το φάσμα της εφοδιαστικής αλυσίδας
-Οι αυξήσεις στον συντελεστή ΦΠΑ σε ορισμένα είδη(εστίαση,αναψυκτικά)
Όλα τα παραπάνω είναι σωστά μεν,δεν εξηγούν όμως το γεγονός ότι οι Έλληνες πληρώνουμε τα ίδια είδη πρώτης ανάγκης από 20% έως 120% ακριβότερα από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους!Κι αυτό ακριβώς οφείλεται σε εκείνα που ΔΕΝ μας λέει το Υπουργείο είναι και τα πιο σημαντικά:
-Η ανεξέλεγκτη λειτουργία των καρτέλ των ολιγοπωλίων και των μεσαζόντων
-Οι ρήτρες απαγόρευσης παράλληλων εισαγωγών που κάνουν απαγορευτικό
στους λιανεμπόρους να αγοράζουν από τις θυγατρικές των προμηθευτών τους
σε άλλες χώρες όπου πωλούν φθηνότερα και με καλύτερους όρους σε σχέση
με την ελληνική αγορά
-Η άνοδος των επιτοκίων δανεισμού των επιχειρήσεων από τις τράπεζες
-Η έλλειψη κοστολογικού ελέγχου, ειδικότερα στις πολυεθνικές αλυσίδες,οι
οποίες χρησιμοποιούν πολλά τεχνάσματα (κυρίως αδιαφανείς ενδοομιλικές
συναλλαγές) ούτως ώστε, και πιο ακριβά να πωλούν τα προιόντα τους στη
Ελλάδα και να μην φορολογούνται για αυτά τα επιπλέον κέρδη.
Σε αυτά τα σημεία θα πρέπει να εστιάσει και μια πολιτική που αντικειμενικό σκοπό θα έχει την συγκράτηση των τιμών, ειδικότερα σε προιόντα και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης.Θα πρέπει η Επιτροπή Ανταγωνισμού να λειτουργεί ανεξάρτητη και μακρυά από διαπλεκόμενα συμφέροντα, με τελικό σκοπό την διάλυση των καρτέλ.Εν ανάγκη να εφαρμοστεί και η διατίμηση σε ορισμένα βασικά προιόντα.
Θα μπορούσαν επίσης να ενισχυθούν και πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην προσφορά στον κόσμο φτηνών,αγροτικών κυρίως προιόντων,όπως το περίφημο “κίνημα της πατάτας”.Η προσφορά κινήτρων για την δημιουργία ενός νέου τύπου αγροτικού συνεταιρισμού που θα συνδέσει απ'ευθείας τον παραγωγό με τον καταναλωτή θα έχει διπλό όφελος:α)μείωση των τιμών (με την εξάλειψη των μεσαζόντων) και β)δημιουργία “αντίπαλου δέους”για όποιον επιχειρεί να ανεβάσει τεχνητά τις τιμές.Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι όσο λειτουργούσε το “κίνημα της πατάτας”, η τιμή της στην αγορά είχε πέσει μέχρι και 20%.
Πιστεύω ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να σταματήσει να λογαράζει το πολιτικό κόστος και τα επιχειρηματικά και συνδικαλιστικά συμφέροντα και να αρχίσει την εφαρμογή τέτοιου είδους άμεσων μέτρων που θα αντιστρέψουν την αρνητική ψυχολογία,θα τονώσουν την ζήτηση και θα βάλουν τις βάσεις της πολυπόθητης ανάπτυξης.Τότε θα αρχίσουν δειλά-δειλά και οι εγχώριοι επιχειρηματίες, που προς το παρόν είναι σε στάση αναμονής,να προχωρούν σε νέες επενδύσεις και ίσως αρχίσουμε να βλέπουμε και τα πρώτα σημάδια πραγματικού ενδιαφέροντος σοβαρών ξένων επενδυτών.
Μάκης Ψυχούλας , Καθηγητής Business Administration
