Του Χρήστου Μακρή*
Απόφαση-σταθμό για την προάσπιση των δικαιωμάτων των «απόκληρων» των μεσαιωνικών μας κρατητηρίων εξέδωσε γενναίος Δικαστής της χώρας μας, που, αψηφώντας τις ενδεχόμενες αντιδράσεις, υπάκουσε μόνον σε όσα διδάσκει το ...
Απονέμοντας ουσιαστική δικαιοσύνη, ο Πρόεδρος Μονομελούς Πλημμελειοδικείου της Ηγουμενίτσας «έγραψε» νομολογία απαλλάσσοντας δεκαεφτά αλλοδαπούς που είχαν αποδράσει από τα κρατητήρια της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ηγουμενίτσας μην αντέχοντας τις απάνθρωπες, εξευτελιστικές και άκρως επικίνδυνες για ανθρώπινα όντα συνθήκες κράτησης τους.
Όπως έκρινε ο άξιων συγχαρητηρίων Πλημμελειοδίκης Αθ.Τερζούδης, οι δεκαεφτά αυτοί άνθρωποι δεν έπρεπε να κριθούν ένοχοι για «απόδραση κρατουμένου» γιατί διέπραξαν το αδίκημα ενώ βρίσκονταν σε κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό. Ποια ήταν η κατάσταση ανάγκης; Οι συνθήκες ντροπής που εκθέτουν ανεπανόρθωτα τη σύγχρονη Ελλάδα της ευνομούμενης Δημοκρατίας μας, καθώς όχι απλώς παραβιάζουν, αλλά «τσαλαπατούν» τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία απαγορεύει την εξευτελιστική μεταχείριση ανθρώπων.
Ειδικότερα, στην Ηγουμενίτσα τη νύχτα από 30 Σεπτεμβρίου προς 1η Οκτωβρίου 2012, οι κατηγορούμενοι απέδρασαν, όντας κρατούμενοι στα κρατητήρια της Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσπρωτίας για παράνομη είσοδο στη χώρα. Ειδικότερα, την ώρα που οι φύλακες των κρατητηρίων απασφάλισαν και εισήλθαν σε αυτά, προκειμένου να αφαιρέσουν τα απορρίμματα των κρατουμένων, οι τελευταίοι τους απώθησαν βίαια με αποτέλεσμα οι μεν φύλακες να αδρανοποιηθούν, οι δε κατηγορούμενοι να διαφύγουν προς άγνωστη κατεύθυνση.
Στο σκεπτικό του δικαστηρίου, που δημοσιεύεται στην υπ’ αριθμό 682/2012 απόφασή του, αναφέρεται: «Η πράξη αυτή είναι αρχικά και τελικά άδικη και επιπλέον αρχικά καταλογιστή σε καθένα των δραστών της. Όμως αποδείχθηκε επιπλέον ότι οι συνθήκες κράτησης που βίωναν οι κατηγορούμενοι κρατούμενοι μέχρι την ημέρα απόδρασης τους και ειδικότερα ο πρώτος επί εννέα ημέρες, ο δεύτερος επί ένα μήνα, ο τρίτος επί δεκαέξι ημέρες, ο τέταρτος επί δεκαεπτά ημέρες, ο πέμπτος επί τριάντα ημέρες, ο έκτος επί τριάντα δύο ημέρες, ο έβδομος, όγδοος και ένατος επί δεκαοκτώ ημέρες, ο δέκατος επί τριάντα δύο ημέρες, ο ενδέκατος επί τριάντα τέσσερις ημέρες, ο δωδέκατος επί τριάντα μία ημέρες, ο δέκατος τρίτος επί τριάντα έξι ημέρες, ο δέκατος τέταρτος επί τριάντα πέντε ημέρες και ο δέκατος πέμπτος επί σαράντα πέντε ημέρες, είναι άθλιες και άκρως επικίνδυνες για ανθρώπινα όντα».
Στην απόφαση σημειώνεται πως:
1) Το κρατητήριο, στο οποίο κρατούνταν, ουδέποτε καθαρίζεται ή απολυμαίνεται και γενικότερα δεν τηρούνται εντός αυτού ούτε οι στοιχειώδεις κανόνες καθαριότητας και υγιεινής (υπάρχει μόνο μία χημική τουαλέτα για όλους τους κρατουμένους και βρίσκεται στο χώρο που κοιμούνται, δεν υφίσταται στο κρατητήριο καμία παροχή νερού, οι δε κρατούμενοι υποφέρουν από ψείρες, ψύλλους, ψωρίαση, τύφο, δερματικές παθήσεις και λοιπές λοιμώδεις μεταδοτικές ή μη ασθένειες). Έτσι, ο χώρος κράτησης των κατηγορουμένων αποτελεί σοβαρή εστία μικροβίων, ιών και λοιπών βλαπτικών για τον άνθρωπο μικροοργανισμών, η ανάπτυξη των οποίων ευνοείται από τη συνεχή σώρευση μεγάλου αριθμού κρατουμένων από διάφορες χώρες προέλευσης (κυρίως της Ασίας ή της Αφρικής), που δεν έχουν πλυθεί / καθαριστεί ή αλλάξει ρουχισμό επί εβδομάδες ή και μήνες.
2) Στο εν λόγω κρατητήριο, που έχει συνολικό εμβαδά 15,00 τ.μ. στοιβάζονται άνω των 30 ατόμων, με αποτέλεσμα να μην επαρκεί ο χώρος για όλους και να αδυνατούν να ξαπλώσουν όλοι τα βράδια στο έδαφος (δεν υφίστανται κλίνες) για να κοιμηθούν.
3) Οι κατηγορούμενοι ήσαν περιορισμένοι στο κρατητήριο επί 24 ώρες το 24ωρο χωρίς δυνατότητα εξόδου, άσκησης, αναψυχής ή αυλισμού (βλ. τις καταθέσεις των μαρτύρων και τις απολογίες των κατηγορουμένων).
«Ως εκ τούτου, κρίνεται ότι απέδρασαν για να αποτρέψουν σοβαρό και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο που απειλούσε χωρίς δική τους υπαιτιότητα την υγεία τους και ειδικότερα για να αποτρέψουν τη μόλυνση τους από μεταδοτικές μολυσματικές ασθένειες, δεδομένης της ιδιαιτέρως δυσχερούς πρόσβασης τους σε ιατρική φροντίδα, φαρμακευτική αγωγή και νοσοκομειακή περίθαλψη. Για το λόγο αυτό κρίνεται ότι αίρεται ο αρχικός καταλογισμός της (αρχικώς και τελικώς) άδικης πράξης της απόδρασης που τέλεσαν» αναφέρεται στην απόφαση.
Στηριζόμενο σε αυτά τα στοιχεία, το Δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάζονται τα άρθρα 3, 8, 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, κήρυξε τους κατηγορούμενους αθώους, ενώ επέβαλε στο Δημόσιο να πληρώσει τα δικαστικά έξοδα.
Η εν λόγω απόφαση, υπό τα πραγματικά περιστατικά τα οποία παραθέτει με ακρίβεια είναι νομικά πλήρως θεμελιωμένη. Διατυπώνεται με πειστικό, ευθύ, γρήγορο και μεστό λόγο. Γενικά η απόφαση τιμά τον ίδιο τον Δικαστή που την εξέδωσε, τη χώρα μας ως κράτος δικαίου με επίκεντρο τον άνθρωπο ως πρόσωπο, και τη νομική κοινότητα.
Προς αντίκρουση τυχόν αντιδράσεων, που πολύ πιθανόν να σημειωθούν, αξίζει να τονιστεί ότι όταν ο Δικαστής δικαιοδοτεί, δεν ασκεί πολιτική ούτε προδικάζει κάθε όμοια μελλοντική περίπτωση. Αλλά, ούτε, προφανώς, είναι υπεύθυνος για την σωφρονιστική πολιτική και συμπεριφορά του κράτους έναντι των πολιτών-κρατουμένων. Κανείς εχέφρων άνθρωπος δεν μπορεί να συμφωνήσει με μία απόδραση αλλά είναι παράλογο να αξιώνεται από Δικαστή να δικάζει υπό το πρίσμα του "τι θα γίνει αν και άλλοι αποδράσουν". Οι λογικές αυτές οδηγούν σε δημιουργία φόβου και φαλκίδευση της ελεύθερης κρίσης του Δικαστή. Προφανώς το πρόβλημα είναι, κυρίως, οι συνθήκες κράτησης και, δευτερευόντως, τα μέτρα ασφαλείας στις φυλακές και τα κρατητήρια. Είναι αυτονόητο πως κανείς δεν θέλει να αποδρούν φυλακισμένοι. Και ναι, ακόμα και οι χειρότεροι εγκληματίες έχουν δικαιώματα ως άνθρωποι. Η απόδραση δεν αποτελεί δικαίωμα. Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας όμως αποτελεί. Όπως επίσης αποτελεί, πέραν κάθε αμφισβήτησης, δικαίωμα του ανθρώπου να υπερασπίζεται τη ζωή και την υγεία του, όταν το αγαθό που πλήττει είναι υποδεέστερης σημασίας.
Το ενδεχόμενο να βρισκόταν, έστω και για λίγο, ένας αθώος άνθρωπος, εξαιτίας λ.χ. μιας παρεξήγησης, κάτω από τέτοιες συνθήκες προκαλεί φρίκη! Όπως είναι συγκριτικά προτιμότερο το να βρίσκεται ένας ένοχος εκτός φυλακής, παρά ένας αθώος φυλακισμένος, έτσι, είναι εξίσου προτιμότερο το να υπάρχουν καλές κι υποφερτές συνθήκες κράτησης, ακόμη και για όσους ενδεχομένως θα πρέπει να τιμωρηθούν βαρύτατα για τις πράξεις τους, παρά το να βρεθεί, έστω κι υποθετικά, ένας αθώος κάτω από άθλιες κι εξευτελιστικές συνθήκες κράτησης. Πρέπει, λοιπόν, η Πολιτεία να λάβει μέτρα, που να αφορούν τόσο στην βελτίωση του θεσμικού πλαισίου (ήδη από τις 14-11-2012 βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας κι Ανθρώπινων Δικαιωμάτων για τον Σωφρονιστικό Κώδικα) όσο και στην καλυτέρευση των υποδομών του σωφρονιστικού μας συστήματος και στην αναζήτηση πειθαρχικών και ποινικών ευθυνών όσων είναι υπεύθυνοι για την ύπαρξη απαράδεκτων συνθηκών κράτησης και σωφρονισμού. Διαφορετικά, προβλέπεται ότι πολύ σύντομα το Δημόσιο θα κληθεί να καταβάλει υψηλές αποζημίωσεις για παραβίαση της Ευρωπαϊκής Συνθήκης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αλλά, ενδεχομένως και βάσει των διατάξεων περί αστικής ευθύνης του Δημοσίου.
O Χρήστος Μακρής, είναι δικηγόρος Σερρών, με μεταπτυχιακές σπουδές Εμπορικού Δικαίου Α.Π.Θ. & Διοικητικού Δικαίου Δ.Π.Θ.
