Νομικοί προβληματισμοί για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο facebook με αφορμή τις λειτουργίες της ιστοσελίδας «last stamp» και «seen».
Του Χρήστου Μακρή, Δικηγόρου Σερρών με μεταπτυχιακές σπουδές στο εμπορικό δίκαιο (Α.Π.Θ.) και στο διοικητικό δίκαιο (Δ.Π.Θ.).
Ιδιαίτερα αρνητική εντύπωση προκάλεσε τελευταία μια αλλαγή εκ μέρους της γνωστής ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης facebook στον τρόπο διαχείρισης των προσωπικών δεδομένων επικοινωνίας των χρηστών της. Αφορμή για την συγγραφή του παρόντος άρθρου αποτελέσαν τα πολλά κι εντόνως δυσμενή σχόλια για την παραπάνω αλλαγή τόσο από την πλευρά των απλών χρηστών της εν λόγω ιστοσελίδας όσο και νομικών κύκλων. Εξαιρετικό ενδιαφέρον, μάλιστα, παρουσιάζει και σχετική άξιας ανάγνωσης δημοσίευση του συναδέλφου δικηγόρου Θανάση Αλάμπαση, ο οποίος και πρώτος ασχολήθηκε επισταμένως με το ζήτημα (για όσους επιθυμούν μπορούν να διαβάσουν τη σχετική δημοσίευση στον εξής σύνδεσμο στο διαδίκτυο http://alampasis.blogspot.gr/2013/01/facebook.html).
Ως γνωστόν, τα κοινωνικά δίκτυα, όπως το facebook, αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο για διατήρηση της επαφής με φίλους, συγγενείς και συναδέλφους, αλλά ενέχουν επίσης τον κίνδυνο οι προσωπικές πληροφορίες, οι φωτογραφίες και τα σχόλιά σας να δημοσιοποιούνται ευρύτερα απ’ όσο φαντάζεστε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να έχει επιπτώσεις στην οικονομική κατάσταση, στη φήμη και στην ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου.
Για όλους μας υπάρχουν πράγματα που δε θα θέλαμε να μοιραστούμε με άλλους ανθρώπους. Όχι απαραίτητα, επειδή πρέπει να τα κρατήσουμε κρυφά, αλλά επειδή αποτελούν αποκλειστικά προσωπική μας υπόθεση. Υπάρχουν φορές που μπορεί να θέλουμε να παραμείνουμε εντελώς «ανώνυμοι» και να νιώθουμε ασφαλείς ότι δεν υπάρχει κάποιος που ξέρει τα πάντα για τη ζωή μας ή είναι σε θέση να παρακολουθεί όλες μας τις δραστηριότητες. Γι’ αυτό πρέπει να μπορούμε να επιλέγουμε ποιες πληροφορίες δίνουμε στους άλλους και ποιες κρατάμε μόνο για τον εαυτό μας.
Τα προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου είναι όλες οι πληροφορίες που αναφέρονται σε αυτό ή το χαρακτηρίζουν. Είναι το όνομά του, η διεύθυνσή του, ο αριθμός του κινητού του τηλεφώνου, τα στοιχεία εκπαίδευσης, οι αγορές κι εν γένει συναλλαγές του, το προφίλ του στο facebook, οι φωτογραφίες και τα βίντεο όπου εμφανίζεται κλπ Μερικές φορές τα προσωπικά δεδομένα αφορούν σε ιδιαίτερα ευαίσθητα στοιχεία της ιδιωτικής ζωής, όπως στο θρήσκευμά, στις πολιτικές πεποιθήσεις, στην κατάσταση της υγείας ή στην ερωτική ζωή.
Τόσο η ελληνική νομοθεσία όσο και ο χάρης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζουν ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη χρήση των δεδομένων που το αφορούν. Επίσης καθένας έχει δικαίωμα να ζητήσει να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες που τηρεί άλλος γι' αυτόν, καθώς και να ζητήσει την διόρθωσή τους, εφόσον δεν είναι ακριβείς. Ήδη στη χώρα μας έχουν λάβει χώρα οι πρώτες συλλήψεις ιδιωτών για παραβίαση προσωπικών δεδομένων τρίτων προσώπων μέσα από το δημοφιλές Facebook. Δεν είναι, μάλιστα, λίγες οι καταγγελίες χρηστών της παραπάνω ιστοσελίδας πως άγνωστα πρόσωπα έχουν δημιουργήσει στο Facebook λογαριασμό με το όνομα και το προφίλ τους και ανεβάζουν φωτογραφίες των θιγομένων, ακόμη κι αποκαλυπτικές, που άλλοτε είναι πραγματικές κι άλλοτε όχι .
Προσφάτως, όμως, παρατηρήθηκε μια ενδεχομένως σοβαρή παραβίαση της ιδιωτικότητας των χρηστών εκ μέρους του ίδιου του facebook, που πρέπει να εξετασθεί από τις αρμόδιες αρχές. Ειδικότερα, η πιθανή παραβίαση αφορά, πρώτον, στην χρονική σφραγίδα (time stamp) στην εφαρμογή facebook mobile για iPhone, από την όποια οι φίλοι ενός χρήστη πληροφορούνται χωρίς την έγκρισή του τελευταίου, την τελευταία σύνδεση ("last active") που έκανε ο χρήστης στο facebook από το κινητό του τηλέφωνο και, δεύτερον, στη λειτουργία «διαβάστηκε» ("seen") στα μηνύματα που ανταλλάσει ένας χρήστης με τους φίλους του στο facebook.
Όσον αφορά στην πρώτη λειτουργία πρέπει να σημειωθεί ότι, πρόσφατα, πολλοί χρήστες του facebook που συνδέονται σε αυτό μέσω συσκευών της εταιρίας Apple διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι στο πεδίο «συνομιλία» στην εφαρμογή facebook για iPhone (που εμφανίζεται αν σύρει κανείς την οθόνη προς τα αριστερά), δίπλα στο όνομα και τη φωτογραφία ορισμένων φίλων του χρήστη εμφανίζεται ένα εικονίδιο κινητού τηλεφώνου και ακριβώς δίπλα, μια χρονική σφραγίδα (time stamp) της τελευταίας σύνδεσής τους στο facebook! Η χρονική αυτή σφραγίδα έχει τη μορφή «2 λεπτά πριν» , «10 ώρες πριν» , «2 ημέρες πριν» κοκ. Οι ίδιοι χρήστες διαπίστωσαν ακόμη ότι η χρονική αυτή σφραγίδα εμφανίζεται α) ακόμα και όταν ο χρήστης δεν είναι διαθέσιμος για συνομιλία, β) ακόμα και αν δεν κάνει καμία ενέργεια, όπως like, σχόλιο κλπ (δηλ για την χρονική καταγραφή της τελευταίας εισόδου αρκεί και μόνο η είσοδος με απλή επισκόπηση του περιεχομένου της εφαρμογής) και γ) χωρίς να κάνεις login με χρήση συνθηματικού και κωδικού. Διαπίστωσαν επίσης ότι η χρονική αυτή σφραγίδα δεν είναι ορατή στην εφαρμογή για android, πλην όμως, αν γίνει είσοδος στο facebook από android, η σφραγίδα στο iPhone ανανεώνεται αμέσως. Τέλος, ότι η είσοδος που γίνεται στο facebook από περιβάλλον web (Chrome, IE, Firefox κλπ) δεν καταγράφεται.
Όσον αφορά στη δεύτερη λειτουργία, τη λειτουργία «διαβάστηκε» ("seen") στα μηνύματα που ανταλλάσει κάποιος με τους φίλους του στο facebook, πρέπει να σημειωθεί για όσους δεν γνωρίζουν σχετικά ότι τελευταία, η εταιρία facebook εισήγαγε στα μηνύματα που ανταλλάσουν οι χρήστες τη λειτουργία «διαβάστηκε» ("seen"). Η λειτουργία αυτή επιτρέπει στον αποστολέα να γνωρίζει πότε ακριβώς ο παραλήπτης άνοιξε και άρα διάβασε το μήνυμα. Συνεπώς, τυχόν άνοιγμα του μηνύματος από τον παραλήπτη και μη έγκαιρη απάντηση του, μπορεί εύκολα να εκληφθεί από τον αποστολέα, ως αγνόηση από τον παραλήπτη, άλλως ως έλλειψη της προσοχής που ο αποστολέας ευελπιστεί να επιδείξει προς το πρόσωπό του ο παραλήπτης… Το αποτέλεσμα της λειτουργίας αυτής, είναι οι χρήστες να υποχρεώνονται εξαναγκαστικά σε μη ανάγνωση του μηνύματος (αποφυγή ανοίγματος του μηνύματος ακόμα και αν έχουν αντιληφθεί την παραλαβή)! Η πρακτική όμως αυτή με τον εξαναγκασμό του παραλήπτη σε μη ανάγνωση των μηνυμάτων, δημιουργεί σοβαρότατες στρεβλώσεις, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση που το μήνυμα είναι επείγον και ο παραλήπτης παραλείψει συνειδητά να το ανοίξει, προκειμένου να μη λάβει ο αποστολέας γνώση ότι το μήνυμα διαβάστηκε…
Και οι δύο παραπάνω λειτουργίες αποκαλύπτουν σε κάθε τρίτο φίλο ή αποστολέα μηνύματος το προσωπικό δεδομένου του ακριβή χρόνου σύνδεσης του χρήστη ή παραλήπτη στο διαδίκτυο και δη στην συγκεκριμένη ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Όμως, είναι προφανές ότι πολλοί χρήστες για διάφορους λόγους θα ήθελαν το στοιχείο αυτό να είναι απόρρητο. Λ.χ. οι εργαζόμενοι μιας ιδιωτικής επιχείρησης δεν θα ήθελαν ο εργοδότης τους να μάθει ότι συνδέονται εν ώρα εργασίας στο facebook.
Τα παραπάνω ζητήματα είναι κρίσιμα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και πρέπει η ίδια η εταιρεία, σε συνεργασία ή ύστερα από υπόδειξη των αρμόδιων αρχών, να διασφαλίσει πληρέστερα την πολιτική απορρήτου που ακολουθεί. Είναι, μάλιστα, ευχάριστο το γεγονός οι εν λόγω λειτουργίες φαίνεται πλέον να έχουν απενεργοποιηθεί.
Σε κάθε περίπτωση δεν υπάρχει πρόβλημα να χρησιμοποιούμε το Facebook από τη στιγμή που ξέρουμε πώς να προστατευτούμε.
Ιδού μερικές χρήσιμες συμβουλές που απευθύνονται κυρίως προς ανήλικα άτομα αλλά θα πρέπει να έχουν υπόψη τους κι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία:
• Βεβαιώσου ότι το προφίλ σου είναι προσβάσιμο μόνο από τους φίλους σου
• Μη δίνεις σε κανέναν τον κωδικό πρόσβασης στο εικονικό προφίλ σου. Όποιος αποκτά πρόσβαση σε αυτό μπορεί να διαχειριστεί πλήρως τα δεδομένα που εμφανίζονται σε αυτό.
• Μην ανεβάζεις στο προφίλ σου φωτογραφίες όπου φαίνεται καθαρά η τοποθεσία στην οποία βρίσκεσαι, ειδικότερα αν πρόκειται για το σπίτι σου, το σχολείο ή μέρη που συχνάζεις. Έτσι θα μειώσεις τις πιθανότητες εντοπισμού σου στον φυσικό κόσμο.
• Να θυμάσαι ότι, ακόμα και όταν διαγράψεις το προφίλ σου, πολλές πληροφορίες δεν αφαιρούνται και ενδέχεται επίσης να τις συναντήσεις και αλλού στο Διαδίκτυο
• Να γνωρίζεις ότι, από τη στιγμή που θα προσθέσεις στη λίστα των φίλων σου κάποιο άτομο (αποδοχή «friend request»), αυτό αποκτά πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα που εμφανίζονται στο προφίλ σου, μεταξύ των οποίων οι φωτογραφίες και τα στοιχεία επικοινωνίας σου
• Αν δεχτείς οποιοδήποτε είδος εκφοβισμού σταμάτα αμέσως την επικοινωνία με το θύτη και ενημέρωσε αμέσως κάποιος ενήλικα. Αν χρειαστεί κατάγγειλε το περιστατικό στην Αστυνομία.
• Μην δεχτείς να συναντήσεις κάποιο άτομο το οποίο γνώρισες από το Facebook.
