Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης
Σε μία ομιλία του στην αίθουσα του Παρνασσού (αν θυμάμαι καλά το 2000), ο διευθυντής του Media lab στο MIT της Μασαχουσέτης, ο Νίκολας Νεγκροπόντε, μιλώντας για τις μελλοντικές αλλαγές της...
εκπαίδευσης στην ψηφιακή κοινωνία, διηγήθηκε μια αληθινή ιστορία.
«Πριν είκοσι χρόνια, εγκαταστήσαμε ηλεκτρονικούς υπολογιστές στην κακόφημη συνοικία του Χάρλεμ.. Κάποια ημέρα, σ’ αυτό το σχολείο έφτασαν υπηρεσιακοί παράγοντες για να παρακολουθήσουν την εξέλιξη του πειραματικού μας προγράμματος. Συνάντησαν ένα παιδί που τους έδειξε τι κάνουν οι υπολογιστές και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις τους. Εντυπωσιασμένοι από τις επιδόσεις του εξέφρασαν τα συγχαρητήριά τους προς το λυκειάρχη, ο οποίος έκπληκτος τους είπε, ότι το παιδί δεν ξέρει να διαβάζει. Οταν ρωτήθηκε το ίδιο το παιδί τι διάβαζε στον υπολογιστή, τους απάντησε πως αυτό που διάβαζε στο Ιντερνετ δεν ήταν ανάγνωση, εξηγώντας τους ότι, η ανάγνωση είναι ένα ηλίθιο πράγμα»!
Ερευνες και μελέτες σε Ελλάδα και Γερμανία (σίγουρα και σε άλλες χώρες για τις οποίες δεν έχω στοιχεία)αποδεικνύουν, ότι ένα μεγάλο ποσοστό της λεγόμενης γενιάς της ψηφιακής κοινωνίας, αδυνατεί να κατανοήσει περίπλοκα κείμενα. Ακόμη και ένα υψηλό ποσοστό φοιτητών δεν είναι σε θέση να γράψει την περίληψη ενός κειμένου μερικών σελίδων, που έχει διαβάσει, γιατί δεν το έχει κατανοήσει πλήρως και αυτό, λένε οι ειδικοί, έχει να κάνει μ’ αυτό που ονομάζουμε Ψηφιακή Κοινωνία της Γνώσης και της Πληροφόρησης, που μόνο Γνώση και Πληροφόρηση δεν είναι.
Μπορεί η πληροφόρηση προηγούμενων κοινωνιών να μην ήταν η καλύτερη αλλά κι αυτό που ζούμε σήμερα με την συνεχώς εξελιγμένη τεχνολογία της επικοινωνίας, δημιουργεί προβλήματα “χώνεψης”. Technostress, Infostress, Information Overload, και Datasmog, είναι οι νέοι όροι που μπήκαν στη ζωή μας, ενώ το Σύνδρομο Ελλείμματος Προσοχής (Attention Deficit Disorder), από πρόβλημα των υπερδραστήριων παιδιών, γίνεται ολοένα πρόβλημα των μεγάλων εκτεθειμένων στην υπερπληροφόρηση. Τα συμπτώματα μιας μελλοντικής εικόνας νευρωτικών ανθρώπων, που δε θα ακούνε, δε θα προσέχουν και δε θα λαμβάνουν υπόψη τους, τους γύρω ανθρώπους, διότι θα εκτίθενται καθημερινά σε μία πληθώρα πληροφοριών, το συναντάμε ήδη σήμερα. Ολοι διαμαρτύρονται γιατί δεν τους προσέχουν όταν μιλούν. Η νέα γενιά δεν μαθαίνει πλέον από βιβλίο.
Δεν μαθαίνει ούτε επικοινωνεί με λέξεις αλλά με εικόνες και σύμβολα.
Ακόμη και παιδιά δύο και τριών ετών, μπορεί να μη γνωρίζουν ανάγνωση αλλά γνωρίζουν τα σύμβολα για τα κατάλληλα ή ακατάλληλα φιλμ στην τηλεόραση αλλά και τα λογότυπα μεγάλων εταιρειών όπως McDonald's. Jumbo κ.λ.π.
Ιδανικές συνθήκες λοιπόν για τον ιστοχώρο κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως για το Twitter (Τουίτερ) που επιτρέπει στους χρήστες του να στέλνουν και να διαβάζουν σύντομα μηνύματα ,μέχρι 140 χαρακτήρες , τα οποία ονομάζονται τουίτς (Tweets), που σημαίνει τιτιβίσματα. Όχι λοιπόν περίπλοκες προτάσεις και «δυσκολοχώνευτες» ( μισητές στους πολλούς έννοιες) αλλά απλά «εξυπνακίστικα» σλόγκαν, σαν τιτιβίσματα παπαγάλων, όπου οι πολύ βλάκες δεν χρειάζονται να ξέρουν περισσότερες λέξεις απ τις «μ’ αρέσει» «δεν μου αρέσει». Για τους φανατικούς οπαδούς του, «η ανάγνωση είναι ένα ηλίθιο πράγμα», «το Twitter είναι ένα υπέροχο εργαλείο κοινωνικής δικτύωσης», για τους αρνητές του « ένας απέραντος σκουπιδότοπος ασήμαντων μεμονωμένων μηνυμάτων με κουτσομπολιά και ψευδογεγονότα δίχως αλληλοσχετισμούς και δίχως πραγματικό και ουσιώδες κοινωνικό ενδιαφέρον».
Διόλου τυχαίο λοιπόν, ότι ο δημιουργός του Twitter, ο Jack Dorsey ένα μοναχικό παιδί από το St. Louis των ΗΠΑ, που όπως λέει ο ίδιος, ασχολήθηκε με τον προγραμματισμό, διότι κοιτώντας απ’ το παράθυρό του τα αυτοκίνητα που περνούσαν από την διασταύρωση που ήταν μπροστά απ’ το σπίτι του, ήθελε κάποτε, όταν θα μεγαλώσει, να απεικονίσει ψηφιακά αυτό που συμβαίνει σε μια διασταύρωση! Το χόμπι του ήταν να συλλέγει χάρτες πόλεων και να ακούει το ραδιόφωνο της αστυνομίας του St. Louis. Αυτός ο μοναχικός τύπος δημιούργησε αυτό που αποκαλείται σήμερα εργαλείο «Κοινωνικής» Δικτύωσης, όπου ανώνυμοι και άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι, έχουν την ψευδαίσθηση ότι επικοινωνούν, με δήθεν έξυπνα μηνύματα. Επειδή στις ΗΠΑ όλα εκτιμώνται και αποτιμώνται σε ποσότητες και ποσοστά, αν δούμε ποιοι είναι οι πρώτοι πέντε άνθρωποι στον κόσμο που δέχονται τα περισσότερα τιτιβίσματα, θα καταλάβουμε για τι είδους επικοινωνία μιλάμε. Αυτοί είναι οι Justin Bieber, Lady Gaga, Katy Perry, Rihanna και Barack Obama. Τέσσερις σταρ του θεάματος και ο αμερικανός πρόεδρος κι αυτό κάποιοι το ονομάζουν «κοινωνική δικτύωση»!
Αν ζούσε σήμερα ο Αριστοτέλης, πιθανόν να μην έγραφε, ότι «ο άνθρωπος είναι ζώον κοινωνικόν» και «ο μη κοινωνείν δεόμενος ή θηρίον ή θεός» (Πολιτ. Α΄ α΄), αλλά πτηνόν.
«ουκ εν τω πολλώ το ευ»
Και μιας και αναφερθήκαμε στον πολυεπιστήμονα φιλόσοφό μας, ίσως μπορεί να βοηθήσει η παρακάτω υποθετική ερώτηση: Ποιες είναι οι απαραίτητες γνώσεις για έναν άνθρωπο;
Αν συγκρίνουμε λοιπόν τις γνώσεις του Αριστοτέλη με τις γνώσεις μιας σημερινής κομμώτριας (το παράδειγμα είναι τυχαίο και δεν έχει να κάνει με οποιαδήποτε περιφρόνηση προς το συγκεκριμένο επάγγελμα). Από άποψη ποσότητας, η κομμώτρια, και μόνο από τις σύγχρονες πληροφορίες που έχει δεχτεί με τη μορφή μηνυμάτων, εικόνων, απόψεων άλλων κ.λ.π. από τον κοινωνικό της περίγυρο, τον κινηματογράφο, τα ΜΜΕ και ότι πήρε από το σχολείο της, έχει ασυζητητί περισσότερες “πληροφορίες” από τον Αριστοτέλη.
Η πληροφορία όμως από μόνη της δεν είναι γνώση. Η ποιότητα κάνει τη διαφορά κι αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα στη χώρα μας είναι η ποιότητα της γνώσης που τη χάσαμε μέσα σε έναν απέραντο σκουπιδότοπο με ασήμαντες πληροφορίες .
Η μεν κομμώτρια έχει στο μυαλό της ένα σωρό από ασύνδετες, χωρίς αλληλουχία και μέθοδο αξιολόγησης γνώσεις-πληροφορίες, ενώ ο Αριστοτέλης είχε δημιουργήσει ένα, σε στέρεες βάσεις και επιστημονική μέθοδο λογικό οικοδόμημα γνώσεων που μπορούσε συνεχώς να το επεκτείνει με νέες πληροφορίες που θα τις αξιολογούσε και θα τις μετουσίωνε σε γνώση. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στη γνώση του καφενείου και στη μεθοδευμένη «επιστημονική γνώση», την οποία μπορεί κανείς να καλλιεργήσει και μόνος του μέσα από βιβλία ή ακόμη και από το διαδίκτυο αλλά με ανάγνωση και μελέτη και όχι με εικόνες και μηνύματα..
Αυτό όμως που έχει σημασία, είναι αυτό που υποστηρίζει σήμερα η επιστήμη: «μόνο μέσω της γλώσσας μπόρεσε ο άνθρωπος να μάθει και να ξεχωρίσει από τα άλλα είδη του ζωϊκού βασιλείου, γνωρίζοντας τη φύση του». Υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην καλλιέργεια του νου και της γλώσσας. Ο άνθρωπος έγινε αυτό που έγινε μέσα απ’ την ανάπτυξη της γλώσσας του.
Το θέαμα σήμερα των περισσοτέρων δημοσίων βιβλιοθηκών στη χώρα μας είναι αποκαρδιωτικό. Αν αυτό, το συνδυάσουμε με τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων του ΟΟΣΑ για τους 15χρονους μαθητές, γνωστών ως PISA, όπου οι μαθητές μας καταλαμβάνουν μια από τις τελευταίες θέσεις στην ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων αλλά τη δεύτερη στην τηλεθέαση μετά τους Ούγγρους, τότε τα πράγματα είναι άκρως ανησυχητικά. Η ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού ότι μάλλον θα κλείσει και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, στη χώρα που πριν 2 500 χρόνια δημιουργήθηκε η πρώτη βιβλιοθήκη στον κόσμο και μάλιστα από έναν τύραννο, ήρθε να συμπληρώσει το πάζλ της αποβλάκωσης. Αν πιστεύουμε στη Θεωρία της Εξέλιξης του Δαρβίνου και συνεχιστεί αυτή η τάση επικοινωνίας με εικόνες, σύμβολα και τιτιβίσματα, μπορεί σε μερικά εκατομμύρια χρόνια να γίνουμε πτηνά. Ισως να μην είναι και τόσο άσχημα, αν θα έχουμε βεβαίως και τα πλεονεκτήματα των πτηνών, τα οποία, « ου σπειρουσιν ουδε θεριζουσιν ουδε συναγουσιν εις αποθηκας και ο πατηρ υμων ο ουρανιος τρεφει αυτά».
Η συρρίκνωση όμως του εγκεφάλου, μπορεί να γίνει μόνο μέσα σε μερικές γενιές. Όπως το σώμα μέσα από την άσκηση δημιουργεί νέους μυς, έτσι και ο εγκέφαλος μέσα από τη συνεχή εξάσκηση δημιουργεί νέες συνάψεις ή απλώς συρρικνώνεται.
