Η ταυτότητα της Αθήνας που χάνεται

Ένα πρωινό τον περασμένο Ιούνιο, ανοίγοντας τα παντζούρια του γραφείου μου είδα δυο ανθρώπους να κοιτάζουν προς το σπίτι μου, να το φωτογραφίζουν και να κρατούν σημειώσεις…

Κείμενο – φωτογραφίες Δημήτρης Κραουνάκης

ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ «MONUMENTA» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΜΑΣ ΣΤΑ ΠΑΤΗΣΙΑ - ΚΥΨΕΛΗ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ 17 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 8ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΗΣ ΠΛ. ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ.

«ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ

ΜΝΗΜΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ…»

Ένα πρωινό τον περασμένο Ιούνιο, ανοίγοντας τα παντζούρια του γραφείου μου είδα δυο ανθρώπους να κοιτάζουν προς το σπίτι μου, να το φωτογραφίζουν και να κρατούν σημειώσεις…Επειδή οι καιροί είναι.. πονηροί και η περιοχή που γεννήθηκα και εξακολουθώ να ζω, η Πλατεία Κολιάτσου έχει.. «καταληφθεί» από κάθε λογής «φιντάνια» από όλα τα σημεία του πλανήτη, θέλησα να μάθω ποιοι ήταν και τι ήθελαν.. Ηταν ένας αρχιτέκτων-μηχανικός ο Γιάννης Βλαχάκης και μια νεώτερη συνάδελφος του. Εμαθα ότι ήταν μέλη της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Monumenta» που την αποτελούν αρχαιολόγοι και αρχιτέκτονες που ασχολούνται με την καταγραφή κτηρίων του 19ου και 20ου αιώνα σε όλη την Ελλάδα, με στόχο την μελέτη και ανάδειξη τους, συγκεντρώνοντας φωτογραφίες, σχέδια και προφορικές μαρτυρίες για την ιστορία των κτηρίων. Φυσικά τους άνοιξα το σπίτι μου, το φωτογράφησαν μέσα και έξω και τους έδωσα όσες πληροφορίες ήξερα γι αυτό, μια και είναι κτίσμα του 1926 που έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού «Ιστορικό διατηρητέο μνημείο».

Λίγες μέρες μετά επικοινώνησε μαζί μου η αρχαιολόγος Ειρήνη Γρατσία μέλος της «Monumenta» και μου ζήτησε να βρεθούμε ξανά και να μιλήσουμε όχι μόνο για το σπίτι μου και τους ανθρώπους που το έκτισαν, αλλά και για τα άλλα παλιά σπίτια που βρίσκονται εγκαταλελειμένα στη γειτονιάς μου, κάτι που έγινε λίγες μέρες μετά.

Ηταν μια όμορφη συζήτηση με την Ειρήνη και τον Γιάννη, που μου έφερε στο μυαλό μνήμες από το παρελθόν, που με έκανε να θυμηθώ τον παππού - που δεν γνώρισα – Δημήτριο Κουκά που έκτισε το σπίτι μου και σχεδόν όλα τα Πατήσια μια και εκείνα τα χρόνια [1930] διατηρούσε τα Λατομεία-Εργοστάσια Σκύρων στην περιοχή του σημερινού σχολικού συγκροτήματος της «Γκράβας», να θυμηθώ τον μανάβη με το γαϊδουράκι που πέρναγε έξω από το σπίτι των παιδικών μου χρόνων, το κάρο του παγοπώλη, την γιαγιά με το κοφίνι στην πλάτη να πουλάει λουλούδια, τον γανωματή με την χαρακτηριστική φωνή να φωνάζει ότι γανώνει όλα τα χάλκινα, τον ακονιστή.. « μαχαίρια, ψαλίδια ακονίζω»!!.. Μνήμες όμορφες που χάθηκαν μαζί με τους ανθρώπους που αγαπούσα, τους παππούδες, τους γονείς, τις γειτόνισσες, τις μυρωδιές εκείνων των χρόνων…Αυτά και πολλά ακόμα ήρθαν να μου θυμίσουν οι άνθρωποι της «Μonumenta» εκείνο το πρωινό στο σπίτι μου..

Πριν λίγες μέρες η Ειρήνη Γρατσία με ενημέρωσε για την οργάνωση ημερίδας στις 17 Δεκεμβρίου, όπου θα παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της έρευνας τους για τα κτίσματα που υπάρχουν στο 5ο και 6ο Διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων, εδώ δηλαδή στα Πατήσια και την Κυψέλη. Θέλησα να μάθω περισσότερα για την «Μonumenta» και την ημερίδα που οργανώνουν και να γράψω δυο λόγια μια και πιστεύω ότι το έργο τους είναι σημαντικό. Βλέπεται το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού δεν κάνει απολύτως τίποτα για τα διατηρητέα της Αθήνας, πέρα από το να τα χαρακτηρίζει και μετά να τα αφήνει στην κακή τους τύχη, κυρίως αυτά – όπως το δικό μου – που βρίσκονται σε γειτονιές του κέντρου της Αθήνας που έχουν υποβαθμιστεί από τις πολιτικές τόσο της Πολιτείας όσο και του Δήμου.. Πολιτικές που μας καταδίκασαν να ζούμε κάτω από άθλιες συνθήκες ανάμεσα σε Αφρικανούς κακοποιούς, μαύρες πόρνες, διακινητές ναρκωτικών, χωρίς οι «αρμόδιοι» να κάνουν σχεδόν τίποτα για να βοηθήσουν τους Ελληνες κατοίκους, που παρά τις οικονομικές δυσκολίες, αναγκάζονται να φύγουν από την περιοχή «παραδίνοντας» τα σπίτια των γονιών τους, στους βάρβαρους «καταληψίες» για λίγα ευρώ..

Μέσα σε αυτό το κλίμα μιζέριας και απαισιοδοξίας, που θέλοντας και μη μας έχει όλους κυριεύσει από αυτά που περνάμε, αλλά κυρίως από αυτά που βλέπουμε να συμβαίνουν γύρω μας - τους άστεγους, τους ανθρώπους που ψάχνουν καθημερινά τα σκουπίδια, τα απλωμένα χέρια στους δρόμους, αυτούς που δεν αντέχουν και βάζουν τέλος στην ζωή τους - η προσπάθεια των ανθρώπων της «Monumenta» φαντάζει στα μάτια μου σαν μια «όαση».. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν στρέψει το βλέμμα τους στο καλό παρελθόν μας, τότε που οι παππούδες μας με μεράκι έκτιζαν την όμορφη Αθήνα μας, κάνοντας σπίτια «στολίδια» που δυστυχώς οι επόμενες γενιές – οι πατεράδες μας - ήρθαν να καταστρέψουν μετατρέποντας τα σε «άχρωμες», κακόγουστες πολυκατοικίες με θυρωρούς από την επαρχία…Ο νεοπλουτισμός του 1950-60 κατέστρεψε την Αθήνα…Οι άνθρωποι της «Μonumenta» σε.. πείσμα των καιρών καταγράφουν την καλή αρχιτεκτονική ιστορία μας, της μνήμες, τις εικόνες των παιδικών μας χρόνων. Την ταυτότητα της πόλης που σιγά-σιγά χάνεται μαζί με τα κτίρια που φεύγουν..

Η «Μonumenta» είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία για την προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου. Ιδρύθηκε το 2006 με σκοπό να συμβάλλει στην προστασία και την ορθή διαχείριση του φυσικού και αρχιτεκτονικού πλούτου της Ελλάδας και της Κύπρου. Τα μέλη της πράττουν ενεργά για τα μνημεία. Πιστεύουν ότι βασική προϋπόθεση για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Αθήνας και όλων των πόλεων αποτελεί η πλήρης και συστηματική καταγραφή της. Ετσι αναγνωρίζοντας τη σημασία της καταγραφής ξεκίνησαν στις αρχές του 2013 το διετές πρόγραμμα «Καταγραφή και Ανάδειξη κτηρίων 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα» με δωρεά του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος»

Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος είναι η έρευνα και η καταγραφή όλων των κτηρίων της περιόδου 1830-1940, με σκοπό τη μελέτη τους αλλά και την προστασία και την ανάδειξή τους. Παράλληλα το πρόγραμμα στοχεύει να εντάξει την αρχιτεκτονική στην καθημερινή ζωή των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης με μια σειρά δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων (εκπαιδευτικά προγράμματα, ημερίδες, ξεναγήσεις, ποδηλατοδιαδρομές, ιστοσελίδα, ενημερωτικά έντυπα κ.λπ.) αλλά και με την ενεργό συμμετοχή στην καταγραφή, στην πληροφόρηση για τα κτήρια.

Το πρόγραμμα συντονίζει και υλοποιεί ομάδα αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων ειδικευμένων στη διαχείριση και προστασία των μνημείων με τη συνεργασία μεγάλου αριθμού εθελοντών. Η ερευνητική -συντονιστική ομάδα βρίσκεται σε επικοινωνία με τους αρμόδιους φορείς προστασίας αλλά και τους φορείς εκείνους που έχουν πραγματοποιήσει καταγραφές κτηρίων και διαθέτουν αρχειακό υλικό. Ετοιμάζουν ιστοσελίδα με Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα που θα είναι έτοιμη σύντομα και θα αποτελεί ένα εργαλείο για την έρευνα, την προστασία και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής της Αθήνας. Μεταξύ άλλων θα περιλαμβάνει βάση δεδομένων, ελεύθερα προσβάσιμη, η οποία θα είναι πηγή πληροφόρησης για τα καταγεγραμμένα κτήρια. Δηλαδή κάτι που θα έπρεπε να έχει κάνει το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού..

Την «Μonumenta» σήμερα αποτελούν:

Ερευνητική- συντονιστική ομάδα: Ειρήνη Γρατσία, Στέλιος Λεκάκης (αρχαιολόγοι), Γεωργία Γκουμοπούλου, Γιώργος Νίνος, Φωτεινή Μπέλλιου, Ζαννής Πιττακίδης (αρχιτέκτονες)

Επιστημονικοί σύμβουλοι: Ελένη Μαϊστρου (καθηγήτρια Ε.Μ.Π.), Ανδρέας Συμεών (αρχιτέκτονας-πολεοδόμος), Γιώργος Τζιρτζιλάκης (καθηγητής Αρχιτεκτονικής Σχολής Πανεπιστημίου Βόλου), Παναγιώτης Τουρνικιώτης (καθηγητής Ε.Μ.Π.).

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ…

H Αθήνα, μια πόλη με μακρά ιστορία, με συνεχή κατοίκηση από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήμερα, είναι ένα ανοιχτό μουσείο της αρχιτεκτονικής. Αρχαία, βυζαντινά, νεότερα και σύγχρονα κτήρια συνυπάρχουν σε μια άρρηκτη σχέση, πάντα παρόντα στην καθημερινή ζωή των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης. Η αρχιτεκτονική του 19ου και 20ού αιώνα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και περιλαμβάνει μοναδικά δείγματα σπουδαίων αρχιτεκτόνων. Παρά τις μεγάλες απώλειες στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, αλλά και αργότερα, τότε που τα νεοκλασικά κτήρια κατεδαφίζονταν για να αναγερθούν πολυκατοικίες, το αρχιτεκτονικό απόθεμα παραμένει πλούσιο και αδιερεύνητο.

Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας η ματιά μας συναντά κτήρια νεοκλασικά, εκλεκτικά, κτήρια του μεσοπολεμικού και του μεταπολεμικού μοντερνισμού, γεμάτα ιστορίες, μνήμες και αναμνήσεις. Πολλά από αυτά είναι χαρακτηρισμένα ως μνημεία ή διατηρητέα κτήρια από τους αρμόδιους φορείς προστασίας, το ΥΠΑΙΠΘΑ και το ΥΠΕΚΑ.

Τα τελευταία ωστόσο χρόνια αξιόλογα κτήρια, κυρίως του α’ μισού του 20ού αιώνα, κατεδαφίζονται, αλλοιώνονται και καταστρέφονται μαζί τους μνήμες, εικόνες, αισθήσεις, όλα αυτά που συνθέτουν μια πόλη…

ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ MONUMENTA THN ΤΡΙΤΗ 17 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 17.30μμ

ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 8ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ/ΛΥΚΕΙΟ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ.

Η «Monumenta» οργανώνει την ημερίδα «Η καταγραφή κτηρίων της περιόδου 1830-1940 στο 5ο και στο 6ο διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων, την Τρίτη 17 Δεκεμβρίου στις 17.30 μ.μ. στο ιστορικό 8ο Γενικό Λύκειο στην οδό Νικοπόλεως 33 στην Πλατεία Κολιάτσου, με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού, Νεολαίας Δήμου Αθηναίων και τη συνεργασία του 6ου Δημοτικού Διαμερίσματος, του Εξωραϊστικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κυπριάδου «Αναγέννηση», του Συλλόγου Εμπόρων - Επαγγελματιών Πατησίων «Αλυσίδα» και της Ένωσης Πολιτών Πλατείας Καλλιγά.

Στην ημερίδα θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα της καταγραφής των κτηρίων του 5ου διαμερίσματος [Κυπριάδου, Προμπονά, Ανω Πατήσια, Αγιο Ελευθέριο] και 6ου διαμερίσματος [Κυψέλη, Πλατεία Βικτωρίας, Πλατεία Αττικής] ενώ παράλληλα θα γίνουν ομιλίες για την αξία της καταγραφής, την τυπολογία και την μορφολογία των κτηρίων που συναντάμε στα δυο διαμερίσματα καθώς και για το ιστορικό 8ο Γυμνάσιο-Λύκειο.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

5.30 μ.μ.. Χαιρετισμοί: Διονύσης Λαμπρινίδης, Διευθυντής 8ου Γενικού Λυκείου.

Νέλλυ Παπαχελά, Πρόεδρος Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α

5.45 μ.μ.ΟΜΙΛΙΕΣ:

• Το πρόγραμμα της «Monumenta» «Καταγραφή και ανάδειξη των κτηρίων του 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα» από την Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια «Μonumenta».

• H σημασία της καταγραφής των ιστορικών κτηρίων μιας πόλης, από την Ελένη Μαϊστρου, αρχιτέκτων, καθηγήτρια Ε.Μ.Π.

• Η καταγραφή των κτηρίων του 5ου και 6ου διαμερίσματος, από τον Γιώργο Νίνο, αρχιτέκτων, συνεργάτη του προγράμματος καταγραφής.

• Ενθεν και Ενθεν της Πατησίων. Από τον εκλεκτικισμό στο μοντέρνο, στο χώρο εξάπλωσης της μεσοπολεμικής αστικής κατοικίας, από την Βάσω Ρούσση, Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικό [ΕΝΜΑ]

7.17 μ.μ. Ακολουθεί συζήτηση-συλλογή προφορικών μαρτυριών

Σημ. Στοιχεία από την ιστοσελίδα της «Μonumenta». www.monumenta.org

Φωτογραφίες:

* Παλιά κάρτα με την οδό Πατησίων πρίν περίπου 150 χρόνια. [Φωτο: Από την συλλογή Χαρίλαου Πατέρα, από την εφημερίδα «Καθημερινή» 2001].

* Μερικά διατηρητέα κτίρια στα Πατήσια όπως είναι σήμερα.

* Tο ιστορικό 8ο Γυμνάσιο [1926] ένα από τα σημαντικά σχολεία της Αθήνας, με καθηγητές σημαντικούς ανθρώπους, όπως τους λαογράφους Γεώργιο Μέγα, Δημήτριο Λουκάτο, την συγγραφέα Λιλίκα Νάκου, τον ιστορικό του νεοελληνικού θεάτρου Γιάννη Σιδέρη και αποφοίτους όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αλέκος Σακελλάριος, Μποστ, Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Νίτσος κά