Πότε χτυπάει
καμπανάκι για την βιωσιμότητα του συστήματος; – Αν π.χ., απείχε το 99% του
εκλογικού σώματος, θα υπήρχε θέμα; – Και νομιμοποιείται ηθικά εκλογικό αποτέλεσμα,
όταν βασίζεται σε συμμετοχή μόλις του
18% του εκλογικού σώματος; – Δουλεύει η δημοκρατία με τόσο χαμηλή συμμετοχή; – Και
όμως, αυτό συνέβη – Και δεν έπεσε κανένας φούρνος, απ΄όσο γνωρίζω – Τελικά, η
αποχή ενοχλεί ή βολεύει τους κρατούντες;
Γράφει ο Θάνος Τάκης
Αποτελεί ένα
από τα συγκλονιστικότερα μυθιστορήματα του μεγάλου Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ
Σαραμάγκου. Ο ελληνικός τίτλος του: «Περί φωτίσεως» (αυθεντικός τίτλος: Ensaio sobre a Lucidez - ήτοι: Δοκίμιο πάνω στη
Φώτιση). Η ιστορία διαδραματίζεται κάπως έτσι: Σε κάποια χώρα γίνονται
εκλογές. Η καταμέτρηση των ψήφων στην πρωτεύουσα αναδεικνύει πρώτη δύναμη το
λευκό με ποσοστό περίπου 70%. Oι εκλογές επαναλαμβάνονται την επόμενη Κυριακή
και το λευκό ξεπερνά το 80%. Η κυβέρνηση, τα κόμματα και ο συστημικός Τύπος εκλαμβάνουν
την εξέλιξη ως ανταρσία απέναντι στη δημοκρατία, όπως την αντιλαμβάνονται οι κρατούντες,
δηλαδή ως την αέναη εναλλαγή των μεγαλύτερων κομμάτων στην εξουσία. Η
οποιαδήποτε παρέκκλιση απειλεί τα κεκτημένα τους. Μπροστά στο διαφαινόμενο κενό
εξουσίας, τα δύο μεγάλα κόμματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες
υπηρεσίες εγκαταλείπουν την πόλη, καταστρώνοντας αστυνομικά σχέδια για να
ανακαλύψουν τον υποκινητή.
Η
εντυπωσιακή μυθιστορία θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι μοιάζει με ουτοπία,
ίσως και με αλληγορική πολιτική φαντασία. Αλλά τα δείγματα ήταν εκεί, και από
αυτά πιάστηκε ο Σαραμάγκου και θεώρησε ότι θα μπορούσε, ένας ολόκληρος λαός, ο
λαός μιας χώρας, να επιλέξει την σιωπή του λευκού ψηφοδελτίου ως τελική μαζική
στάση, κατάσταση που επανέλαβε μάλιστα, στις επαναληπτικές εκλογές, σε μεγαλύτερο
βαθμό. Χωρίς, ταυτόχρονα, να παραδέχεται στους δημοσκόπους, κάθε ερωτώμενος, ότι
ήταν κι εκείνος από τους ψηφοφόρους του λευκού.
Ο συγγραφέας
οραματίστηκε την αντίδραση του Κράτους, μπροστά σε αυτό το φαινόμενο της τεράστιας
και ‘ανεξήγητης’ σιωπής. Το Κράτος, δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι τέτοιο φαινόμενο
συνέβη χωρίς πρότερη συνεννόηση των πολιτών, χωρίς σχετική προεκλογική εκστρατεία,
χωρίς καμπάνια, χωρίς ατάκα και σύνθημα. Δεν θεωρούσε ικανούς τους πολίτες για
κάτι τέτοιο, τους θεωρεί ενόχους και πρόβατα που έχουν ανάγκη τον τσομπάνη. Αναφέρει
χαρακτηριστικά, σε μια στιχομυθία των κρατούντων:
«… να απομονώσουμε τον πληθυσμό, να
τους αφήσουμε να βράσουν στο ζουμί τους, αργά ή γρήγορα, είναι αναπόφευκτο, θ’
αρχίσουν οι διενέξεις, θα… θα… (…), Πιστεύετε δηλαδή πως η πόλη δεν θα μπορέσει
ν’ αντισταθεί για πολύ; Σαφώς εξάλλου υπάρχει άλλος ένας σημαντικός παράγοντας,
ίσως ο πιο σημαντικός απ’ όλους, Ποιος; Όσο κι αν προσπάθησαν κι όσο κι αν
επιμείνουν να προσπαθούν, ποτέ δεν θα καταφέρουν να σκέφτονται οι άνθρωποι με
τον ίδιο τρόπο, Αυτή τη φορά θα έλεγε κανείς πως τα κατάφεραν, παραείναι τέλειο
για να είναι αληθινό, κύριε Πρόεδρε».
Και καθώς η
Εξουσία υποπτεύεται υπεύθυνο, επειδή παραήταν τέλειο για να είναι αυθόρμητο, τον
οποίο εναγωνίως αναζητά, δεν αποδέχεται την
αχειραγώγητη εξωτερίκευση της επιθυμίας των πολιτών και της, κατά την δική της
αντίληψη, γελοιοποίησης του Κράτους. Κι έτσι, οι Αρχές αντιδρούν και
απροκάλυπτα αναστέλλουν το Σύνταγμα με κήρυξη στρατιωτικού νόμου.
Το
περιστατικό της φαντασίας του συγγραφέα, εν μέρει, μόλις έγινε πραγματικότητα.
Στην Τσεχία,
στις πρόσφατες Ευρωεκλογές όπου εκλέγονται 21 εκλεκτοί, όπως και στη χώρα μας, η
αποχή ξεπέρασε το 80%. Στο 99,2% της καταμέτρησης, κατεγράφη ότι προσήλθαν στις
κάλπες 1.528.250 ψηφοφόροι από το σύνολο των 8.395.132 εγγεγραμμένων, δηλαδή ψήφισε
ακριβώς το 18,2% των πολιτών. Αν λάβετε υπόψιν ότι το πρώτο κόμμα έλαβε το 16,1%
της προτίμησης του συνόλου, αντιλαμβάνεστε το μέγεθος του κύρους του, στην
κοινωνία της Τσεχίας.
Οι Τσέχοι θεώρησαν
τις ευρωεκλογές ως ‘δευτεροκλασάτες’ κι αδιάφορες για την καθημερινότητά τους. Ο
Πρόεδρος της χώρας, Μίλος Ζέμαν ανέφερε ότι «οι
πολίτες δεν ενδιαφέρονται για τις ευρωεκλογές και την ενσωμάτωσή μας στους
ευρωπαϊκούς θεσμούς. Αλλά θα πρέπει να έχουν υπόψιν τους, ότι το 80% της εθνικής
νομοθεσίας μας, προέρχεται απευθείας από την Ε.Ε.».
Στην περίπτωση
της Τσεχίας, δεν αναφέρθηκαν κινήσεις αναστολής του Συντάγματος και κήρυξης
στρατιωτικού νόμου. Ούτε ξαμολύθηκαν πράκτορες για να εντοπίσουν τον δημιουργό
της ‘ανώμαλης’ ψήφου.
Ειλικρινά,
προβληματίζομαι, εάν το χειρότερο είναι ο αυταρχισμός του κράτους, όπως συνέβη
στο μυθιστόρημα, ή η πλήρης αδιαφορία του, όπως συνέβη στην Τσεχία.
Το ελληνικό πολιτικό
σύστημα είναι κατάλληλα φτιαγμένο ώστε δεν το επηρεάζει η αποχή, ούτε τα λευκά
ή τα άκυρα ψηφοδέλτια. Ακόμα και ένας πολίτης να ψηφίσει έγκυρα, το κόμμα που
θα πάρει την ψήφο θα εκλέξει 300 βουλευτές ή ευρωβουλευτές. Ακόμα και ένας
δημότης να ψηφίσει, ο συνδυασμός που θα πάρει την ψήφο θα εκλέξει δήμαρχο ή
Περιφερειάρχη. Επομένως η αποχή ή η λευκή ψήφος, δεν προκαλεί άμεση ζημιά στο
πολιτικό σύστημα. Δεν το τιμωρούν.
Δεν είμαι έτοιμος
να εκφράσω πλήρη και τεκμηριωμένη άποψη. Αλλά νομίζω ότι ήρθε καιρός να θεσπίσουμε
πλαφόν συμμετοχής του εκλογικού σώματος καθώς και πλαφόν λευκής ψήφου, η οποία,
παρότι αφορά σε εκλογική στάση, τελικά δεν μετρά στο αποτέλεσμα και την μοιρασιά
των εδρών. Ως επακόλουθο θα μπορούσε να είναι η επανάληψη της ψηφοφορίας.
Ομολογώ ότι
δεν μου αρέσει καθόλου η εξέλιξη στην περίπτωση της Τσεχίας και δεν επιθυμώ να την
ζήσω στη Ελλάδα.
Υ.Γ. Στο
μυθιστόρημα, μια έκπληξη περιμένει τους κρατούντες: ο πληθυσμός της πόλης
αφυπνίζεται, «φωτίζεται», και ανακαλύπτει από την αρχή τις αξίες της
αλληλεγγύης, της προσωπικής ευθύνης, της αλληλοβοήθειας.
Ευρωεκλογές στην Τσεχία, 27.05.2014: 4liberty.eu/european-elections-low-attendance-and-several-surprises-in-czech-republic/
http://www.euractiv.com/sections/eu-elections-2014/record-low-turnout-czech-vote-302358
Περί φωτίσεως,
Ζοζέ Σαραμάγκου: http://www.kastaniotis.com/book/978-960-03-4234-5
