Ιστορίες από την παλιά Θεσσαλονίκη: Η ανατίναξη της Οθωμανικής Τράπεζας

Δεν νομίζω πως υπάρχει Θεσσαλονικιός που να μην έχει περάσει ποτέ του από το ιστορικό διατηρητέο κτίριο που στεγάζεται σήμερα το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης επί των οδών Φράγκων 7 & Λέοντος Σοφού. 
Πόσοι όμως γνωρίζουν την ιστορία του κτιρίου αυτού στα χρόνια της παλιάς
Θεσσαλονίκης; Τότε που η γνωστή ως συνοικία του Φραγκομαχαλά έσφυζε από χάνια και εμπορικές στοές…

Η ιστορία λοιπόν του συγκεκριμένου κτιρίου αρχίζει περίπου το 1840, όταν ο πλούσιος Άγγλος Τζέκυ Άμποτ αποφασίζει να κατασκευάσει εκεί την αρχοντική κατοικία του. Επρόκειτο για μία έπαυλη, με έντονα τα αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά στοιχεία των αγγλικών αρχοντικών. Ο Άμποτ φιλοξένησε εκεί το 1858 το σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ, μαζί με το γιο του Αμπντούλ Χαμίτ. Το 1863, λόγω οικονομικών δυσκολιών της οικογένειας των Άμποτ, η ιδιοκτησία του κτίσματος περνά στην Εταιρεία «Αυτοκρατορική Οθωμανική Τράπεζα», γαλλικών συμφερόντων που εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστημα της Οθωμανικής Τραπέζης στη Θεσσαλονίκη. Η συγκεκριμένη εταιρεία ήταν από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη, με συμμετοχή σε πολλές άλλες μεγάλες βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις. Ειδικό καθεστώς της επέτρεπε να εισπράττει απευθείας κρατικά εισοδήματα για εξόφληση δανείων, που ελάμβανε η οθωμανική αυτοκρατορία από την Ευρώπη.

Στις 28 και 29 Απριλίου του 1903 τρομοκρατικές ενέργειες συγκλόνισαν τόσο πολύ την πόλη μας, ώστε έμειναν στην ιστορία ως «Απριλιανά του 1903». Στις ενέργειες αυτές προέβη μια μικρή ομάδα Βουλγάρων εξαρχικών αναρχικών, με την ονομασία «Γκεμιντζί», η οποία στην ελληνική βιβλιογραφία συναντάται κυρίως ως «Βαρκάρηδες», αλλά και ως «Γεμιτζήδες» ή «Πλήρωμα». Η ομάδα λειτουργούσε στο περιθώριο της οργάνωσης «VMRO» και των αντιπαραθέσεων μεταξύ βερχοφιστών και τσεντραλιστών. Η πρώτη ενέργεια της ομάδας στις 28 Απριλίου ήταν η ανατίναξη του γαλλικού πλοίου «Γκουαλντακιβίρ» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Το πλοίο βυθίστηκε, ενώ πέντε μέλη του πληρώματος τραυματίστηκαν ελαφρά.

Το βράδυ της ίδιας μέρας τρένο που βρισκόταν στις γραμμές δίπλα στην πόλη πατάει δυναμίτη, που είχε τοποθετήσει η ομάδα, αλλά η έκρηξη δεν προκαλεί τον εκτροχιασμό του. Το επόμενο βράδυ (29 Απριλίου) ο ρυθμός των εκρήξεων είναι καταιγιστικός. Λίγο πριν τις οκτώ ανατινάσσονται οι αγωγοί φωταερίου και ύδρευσης, που περνούσαν κάτω από τη γέφυρα του χειμάρρου Αρόν (περίπου στη σημερινή συμβολή 26ης Οκτωβρίου & Αναγεννήσεως), βυθίζοντας στο σκοτάδι τους δρόμους της πόλης. Αυτό αποτελεί και το σύνθημα. Δύο μέλη της ομάδας επιτίθενται στο εργοστάσιο φωταερίου, αλλά απωθούνται από τις πιστολιές των φυλάκων. Βόμβες εκρήγνυνται στο καφενείο Αλάμπρα στην παραλία, στη μπυραρία του Νιόνιου στην πλατεία Ολύμπου (σημερινή πλατεία Ελευθερίας) και στην αυλή του πιο πάνω αναφερόμενου κτιρίου της Οθωμανικής Τράπεζας…

Σε λίγο ο επικεφαλής της ομάδας, ονόματι Ορτζέτο, ανάβει το φιτίλι σε 11 τενεκέδες δυναμίτιδας. Η εκρηκτική ύλη ήταν τοποθετημένη σε υπόγεια σήραγγα που είχαν σκάψει οι «Βαρκάρηδες» κάτω από την Οθωμανική Τράπεζα και κατέληγε ακριβώς απέναντι από το κτίριο της Τραπέζης σε ένα βουλγαρικό μπακάλικο.

Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, το χώμα από το σκάψιμο της σήραγγας μετέφεραν οι πελάτες του μπακάλικου με σακούλες σαν τρόφιμα, για να μην κινήσουν υποψίες. Από την έκρηξη το κτίριο της Οθωμανικής Τραπέζης καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς. Μόνο η πρόσοψη του κτιρίου, προς την οδό Φράγκων και ο ανατολικός εξωτερικός τοίχος, προς το Γαλλικό Νοσοκομείο, παρέμειναν όρθια και σχεδόν άθικτα, καθώς το υπόλοιπο τμήμα ισοπεδώθηκε τελείως. Η Γερμανική Λέσχη (Kegelclub Allemand), η οποία στεγαζόταν σε όμορο προς την Οθωμανική Τράπεζα κτίριο, κατέρρευσε κι αυτή από την έκρηξη. Τα δύο κτίρια χωρίζονταν με μεσοτοιχία, ενώ τα συντρίμμια της Λέσχης προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο γωνιακό διώροφο κτίριο, που λειτουργούσε ως ξενοδοχείο «Κολόμπο», με αποτέλεσμα να κατεδαφιστεί αργότερα.

Όλοι οι δρόμοι γύρω από την Οθωμανική Τράπεζα γεμίζουν συντρίμμια. Επικρατεί πανικός καθώς τα μέλη των «Βαρκάρηδων» πετάνε βόμβες στους δρόμους, όπως μπροστά από το θέατρο Έντεν, μέχρι να χτυπηθούν από τις σφαίρες των στρατιωτών. Στη διάρκεια των γεγονότων θα σκοτωθούν έξι μέλη της ομάδας, ενώ άλλα τέσσερα θα συλληφθούν. Οι οθωμανικές αρχές στρέφονται κυρίως εναντίον των εξαρχικών και είναι εκτεταμένες οι συλλήψεις, αλλά και τα βασανιστήρια τους. Παράλληλα, μοίρες του αυστροουγγρικού και του ιταλικού στόλου, καθώς κι ένα γερμανικό θωρηκτό καταφθάνουν στο λιμάνι της πόλης μας. Τα τέσσερα μέλη της ομάδας που συνελήφθησαν καταδικάστηκαν σε θάνατο κι αργότερα στάλθηκαν στις φυλακές του Φεζάν στη Σαχάρα. Δύο από αυτούς πέθαναν εκεί, ενώ οι άλλοι δύο επέζησαν μέχρι τη γενική αμνηστία που δόθηκε με την επανάσταση των Νεότουρκων (1908).

Η ανακατασκευή του κτιρίου της Οθωμανικής Τραπέζης ξεκινά άμεσα. Τα νέα σχέδια της τράπεζας πραγματοποιούνται άμεσα από τους αρχιτέκτονες Μπαρούχ και Αμάρ, έχοντας έντονες γαλλικές και νεοκλασικές επιδράσεις. Το νεομπαρόκ στυλ είναι εμφανές. Το εσωτερικό τζαμωτό αίθριο, που δημιουργείται, αποτελεί κυρίαρχο και εντυπωσιακό στοιχείο στην εσωτερική διαρρύθμισή του. Τα εγκαίνια της νέας Οθωμανικής Τραπέζης πραγματοποιήθηκαν τον Ιούνιο του 1904. Η χρήση του κτιρίου αλλάζει, όταν το 1949 περιήλθε στην ιδιοκτησία του ΙΚΑ και λειτουργεί πλέον ως δημόσια υπηρεσία μέχρι το 1978. Τότε η λειτουργία του διακόπτεται λόγω του καλοκαιρινού σεισμού. Το 1987, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης μεταφέρεται εκεί. Το 2006 το Υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε απόφαση για την απαλλοτρίωση του κτιρίου, η οποία θα έλυνε οριστικά και το πρόβλημα στέγασης του Ωδείου. Δυστυχώς η διαδικασία της απαλλοτρίωσης δεν ολοκληρώθηκε…

Υ.Γ.1: Οι cartes postales προέρχονται από το προσωπικό μου αρχείο.

Υ.Γ.2: Την παραπάνω πολύ μικρή έρευνα είχα σκοπό να την κάνω και να τη δημοσιεύσω μια εβδομάδα περίπου πριν, συγκεκριμένα στις 29 Απριλίου, οπότε και συμπληρώθηκαν ακριβώς 111 χρόνια από την αποτρόπαια πράξη της ανατίναξης του εν λόγω κτιρίου. Οι προεκλογικές υποχρεώσεις δεν μου το επέτρεψαν και ζητώ ταπεινά συγνώμη γι’ αυτό.

Υ.Γ.3: Την ιστορία του κτιρίου μπορεί να μην τη γνώριζαν πολλοί, οι περισσότεροι όμως ξέρουν ότι φέτος το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης συμπληρώνει ακριβώς 100 χρόνια ζωής, αφού ιδρύθηκε το 1914 με απόφαση του τότε Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Είναι επίσης γνωστό ότι αποτελεί μέχρι και σήμερα το μοναδικό κρατικό ωδείο στη χώρα μας και η φοίτηση των σπουδαστών σε αυτό είναι δωρεάν. Θα ήταν αδύνατο για μένα να γράψω για το ίδιο το Κρατικό Ωδείο. Δεν θα μου έφτανε όχι μόνο ένα άρθρο αλλά ίσως ούτε ένα βιβλίο. Εξάλλου μπορεί να έγραφα και συναισθηματικά. Κι αυτό γιατί δεν μπορώ να θεωρηθώ αντικειμενικός παρατηρητής της ιστορίας του, αφού είναι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ζωής μου. Εκεί μεγάλωσα… Ήμουν από μικρό παιδί μαθητής του, αργότερα καθηγητής του, ενώ πριν λίγα χρόνια η Πολιτεία με εμπιστεύτηκε και με επέλεξε ως Διευθυντή του. Ελπίζω τέλος η νέα Δημοτική Αρχή, που θα αναλάβει καθήκοντα από την 1^η Σεπτεμβρίου, να προλάβει να κάνει το αυτονόητο που αγνόησε η παρούσα. Να τιμήσει δηλαδή εκ μέρους της Θεσσαλονίκης την ιστορική αυτή επέτειο των 100 χρόνων. Χωρίς τυμπανοκρουσίες, αλλά με αξιοπρέπεια και σεβασμό σε αυτά τα ανυπολόγιστα που έχει προσφέρει το Ωδείο και στην πόλη μας.

Γιώργος Κωνσταντινίδης

Πιανίστας – Δικηγόρος

Υπ. Δημοτικός Σύμβουλος Συνδυασμού «Εντάξει» - Σταύρος Καλαφάτης