 |
| Γιώργος Κωνσταντινίδης Δικηγόρος - Μουσικός |
1. Η σύσταση και τα μέλη
Η ίδρυση του εν λόγω σωματείου υπήρξε ιδέα μιας παρέας καλλικέλαδων ανθρώπων, η οποία αποτελούνταν από τους Αθανάσιο Μάνο, Γ. Ξανθίδη, Δημήτριο Κοντορέπα, Γ. Γεωργιάδη ή Χάλα και μερικούς άλλους που εξασκούνταν στην ωδική στην ιστορική μπυραρία του Θωμά, του επιλεγόμενου Σπανάκα με τεχνοκρίτη τον Ανδροκλή Βαρβαρέλη. Και οι άνθρωποι αυτοί στην
"πεισμόνως νεάζουσαν καρδίαν των οποίων εξετράφη ο φλογερότερος προς την μουσικήν έρως"
αποφάσισαν και ίδρυσαν έναν μουσικό Σύλλογο που τον ονόμασαν “Όμιλο Φιλομούσων", όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα Αθλητική Επιθεώρησις της 24ης Μαρτίου του 1926.
Η δε επωνυμία του δεν μπορεί να χαρακτηριστεί τυχαία. Φιλόμουσος είναι εκείνος που αγαπά τις Μούσες, δηλαδή τη μουσική, τις τέχνες, τα γράμματα, την ιστορία και ό,τι άλλο οι Μούσες αντιπροσωπεύουν. Στο αφιλόξενο περιβάλλον της Οθωμανικής κυριαρχίας και στο πλαίσιο της αντιπαλότητας ανάμεσα στην ελληνική, τη βουλγαρική και την αυτονομιστική προπαγάνδα, ο συγκεκριμένος τίτλος παρέπεμπε άμεσα και απροκάλυπτα στην ελληνική αρχαιότητα. Ήταν δηλαδή μια συνειδητή πολιτική και ιδεολογική επιλογή: “είμαι Έλληνας, με συνέχεια από την αρχαιότητα”, παρατηρεί ο Ευάγγελος Χεκίμογλου.
Όπως μας πληροφορεί ο Κανονισμός του σωματείου που ψηφίστηκε την 1η Ιουλίου 1899, ο “Όμιλος Φιλομούσων” υπήρξε σωματείο ερασιτεχνικό, φιλολογικό, μουσικό και γυμναστικό, η δε αποστολή του υπήρξε και εθνική. Σκοπός του ήταν η ηθική διαμόρφωση, η πνευματική και σωματική ανάπτυξη των νέων της εποχής εκείνης που είχαν κλίση στη μουσική, στο θέατρο και στις εκδρομές. Για την εξυπηρέτηση λοιπόν αυτού του σκοπού, προβλεπόταν η ίδρυση τεσσάρων τμημάτων, του “Καλλιτεχνικού, του Γυμναστικού, του Εντευκτήριου και του Αναγνωστήριου”. Ήταν μια τέλεια οργάνωση της εποχής εκείνης που κατόρθωσε να επιβληθεί στην πόλη μας μέσω της σοβαρής της δράσης.
 |
| Χειρόγραφος Κανονισμός Ομίλου Φιλομούσων 1899 (Αρχείο Κωνσταντινίδη) |
Τα πρώτα γνωστά μέλη του ήταν οι: Γ. Γρηγοριάδης, Γ. Χαλάς, Π. Τσιατσιαπάς, Γ. Ξανθίδης, Δ. Κοντορέπας, Χ. Τσακιράκης, αδελφοί Μάνου, αδελφοί Καλού, αδελφοί Ζουμετίκου, Χρ. Οικονόμου, Ν. Μπέλλας, Γ. Δίβολης, Δ. Δίγκας, Α. Καμπίτογλου, Γ. Δημάδης, Γ. Μωραϊτόπουλος και άλλοι. Δυστυχώς δεν σώθηκαν τα αρχεία του «Ομίλου Φιλομούσων», για να γνωρίζουμε όλα τα ονόματα των πρωταγωνιστών του.
Πρόεδροι του Ομίλου Φιλομούσων διετέλεσαν κατά σειρά οι Β. Μάνος, Α. Παπάζογλου ιατρός, Κ. Ζήσης, Γ. Καρβωνίδης, Δ. Δίγκας, ενώ επίτιμοι πρόεδροι διετέλεσαν ο Γενικός Διοικητής της Νομαρχίας Χάσαν Φεχμή Πασσάς, ο οποίος ενθάρρυνε το έργο του Ομίλου, συνέδραμε οικονομικά στις προσπάθειές του και τον έθεσε υπό την υψηλή προστασία του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμήτ Χαν, και ο Μητροπολίτης Αλέξανδρος ο οποίος δέχθηκε με χαρά αυτόν τον τιμητικό τίτλο με την ευκαιρία των εορτασμών των πέντε ετών του Ομίλου.
Ο Όμιλος ήταν από τα σωματεία στα οποία μπορούσε να εισέλθει κάποιος με δυσκολία, καθώς για την εγγραφή του νέου μέλους απαιτούνταν μυστική ψηφοφορία μεταξύ των ήδη υφισταμένων μελών. Έτσι, ήταν πολλοί εκείνοι που δεν γίνονταν δεκτοί. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ν. Χριστοδούλου στο βιβλίο του “Ο Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης ‘Ο ΗΡΑΚΛΗΣ’ και η εξέλιξις του Αθλητισμού εν Θεσσαλονίκη”: “ουκ ολίγους δε, παρέσυραν αι μαύραι ψήφοι και η τύχη δεν παρέσχεν εις αυτούς την τιμήν να ώσι μέλη του Ομίλου”. Ήταν φυσικό επομένως να θεωρούνταν ιδιαίτερη τιμή να ανήκει κάποιος στον “Όμιλο Φιλομούσων”.
2. Οι δραστηριότητες
2.1. Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και φιλολογικές δραστηριότητες
O Όμιλος έδωσε την πρώτη του παράσταση στο τότε Κεντρικό Παρθεναγωγείο με το δράμα «Σαμψών και Δαλιδά» στις 12 Φεβρουαρίου του 1900. Για την επιτυχία της παράστασης εργάστηκαν όλοι οι πρώτοι παράγοντές του.
Εν τω μεταξύ, ο Όμιλος εγκαταστάθηκε στα γραφεία του “Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου” που στεγαζόταν στην οικία Ξανθίδη, παρακείμενη της Εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου.
Όσον αφορά στους πόρους του σωματείου, οι πρώτοι, υπήρξαν οι γενναίες και ενθουσιώδεις εισφορές των μελών του, όπως επίσης και οι πρόσοδοι από τις δραστηριότητές του. Για παράδειγμα, η προαναφερθείσα παράσταση αύξησε τα έσοδα, με αποτέλεσμα να καταστεί εφικτή η ίδρυση του Μουσικού τμήματος. Ως πρώτος εκπαιδευτής προσφέρθηκε ο Αθανάσιος Μάνος. Κατά την αναφορά του Ν. Χριστοδούλου: “Ο Αθ. Μάνος, υπήρξε τύπος μετρημένου και μετριόφρονος παράγοντος, αφιερώθη ψυχή τε και σώματι εις την πρόοδον του Ομίλου, ιδία κατά τους πρώτους χρόνους”. Στη συνέχεια, για την αρτιότερη προετοιμασία του μουσικού τμήματος, ήρθε από την Ιταλία ο μουσικοδιδάσκαλος Γουλιέλμος Σόμμα (Guglielmo Somma). Τον Σόμμα διαδέχθηκε ο Ιταλός αρχιμουσικός, βιολοντσελίστας και συνθέτης Ουμπέρτο [ντα] Πέργκολα (Umberto [da] Pergola), ο Πέργουλας, όπως συνήθιζαν να τον αποκαλούν εκείνη την εποχή, ο οποίος είχε υπηρετήσει ήδη σε φιλαρμονικές των Επτανήσων και της ελεύθερης Ελλάδας.
Οι εκδηλώσεις συνεχίστηκαν, και στις 22 Ιουλίου 1902 ο Όμιλος έδωσε την πρώτη του συναυλία στην αίθουσα «Ολύμπια» (στη θέση του μετέπειτα ζυθοπωλείου «Όλυμπος Νάουσα»), η οποία είχε μεγάλη επιτυχία, και ανέδειξε την προοδευτικότητα της ελληνικής κοινότητας. Μικτή χορωδία 75-80 ατόμων (ανδρών, γυναικών και παιδιών) συμμετείχε στην εκδήλωση υπό την διεύθυνση του Γουλιέλμου Σόμμα. Στη χορωδία συμμετείχαν και εξωτερικά μέλη, τα οποία, χωρίς να αποτελούν τακτικά μέλη του Ομίλου, προσλαμβάνονταν για την ενίσχυση συγκεκριμένου τμήματος, εν προκειμένω του μουσικού, όπως προνοούσε το άρθρο 7 του Κανονισμού. Σε αυτή την συναυλία συγκεντρώθηκε όλη η αριστοκρατία της πόλης, ο δε Τούρκος Γενικός Διοικητής ενθουσιάστηκε και πρόσφερε 10 τουρκικές λίρες υπέρ των σκοπών του Ομίλου, τονίζοντας ότι παρόμοιοι Σύλλογοι πρέπει να υποστηρίζονται θερμά.
 |
|
Έντυπο δίφυλλο πρόγραμμα της «Φωνητικής Συναυλίας
Ομίλου Φιλομούσων» υπό την διεύθυνση του μουσικοδιδασκάλου Γουλιέλμου Σόμμα στην Αίθουσα «Ολύμπια» , Δευτέρα 22 Ιουλίου 1902, ελληνικά και γαλλικά (Αρχείο Κωνσταντινίδη)
Το 1903 ο Όμιλος Φιλομούσων ενοικίασε, επί προεδρίας Ζήση, το θέατρο Ζευς (Jupiter). Επρόκειτο για ένα μεγαλοπρεπές θέατρο που βρισκόταν στην προκυμαία της Θεσσαλονίκης. Σε αυτό, ο Όμιλος εγκατέστησε το γραφείο του, τη βιβλιοθήκη του, το αναγνωστήριό του, την φιλαρμονική του, τη χορωδία του, την μαντολινάτα του, την σχολή Γαλλικής και τα υπόλοιπα τμήματα αυτού. Εκεί πραγματοποιήθηκαν πολλές συγκεντρώσεις, μουσικές και γυμναστικές επιδείξεις, διαλέξεις, χοροί κλπ.Σε αυτόν τον χώρο, στις 28 Μαΐου του 1905, δόθηκε συναυλία υπό τη διεύθυνση του Πέργκολα αυτή την φορά. Έλαβε μέρος η μπάντα και η μαντολινάτα του Ομίλου, με σολίστ τους τραγουδιστές Α. Ηλιοπούλου και Αθανάσιο και Νικόλαο Μάνο, τον βιολονίστα Αναστασίου, και τις πιανίστες Δημητριάδου και Σαουνάτσου. Η συναυλία τέθηκε υπό την υψηλή προστασία του Γενικού Διοικητή Ρεούφ Πασά. Σε αυτή δε ερμηνεύτηκε από μικτή χορωδία, ο ύμνος του Ομίλου Φιλομούσων σε ποίηση Κ. Σταματόπουλου και μουσική Πέργκολα. Ο αείμνηστος Σταματόπουλος υπήρξε ο ραψωδός του Ομίλου. Απήγγειλε τα ενθουσιώδη ποιήματά του, εκφωνούσε τους επετειακούς λόγους, και ήταν ο ρήτορας σε κάθε συγκέντρωση.
|
Πρέπει να σημειωθεί ότι τον Νοέμβριο του 1905 έφθασε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη το “Ελληνικόν Μελόδραμα” υπό την διεύθυνση του διαπρεπή μουσικοδιδασκάλου και συνθέτη Διονύσιου Λαυράγκα. Η πρωτοβουλία της προσκλήσεως του Ελληνικού Μελοδράματος υπήρξε αποτέλεσμα ενεργειών του σπουδαίου και ακμάζοντα “Όμίλου Φιλομούσων” ο οποίος και ανέλαβε να διευθυτήσει “πάσας τας παρεμπίπτουσας δυσκολίας”. Έδωσε τις παραστάσεις του στο κατάστημα του “Ομίλου Φιλομούσων” γνωστό ως θέατρο Ζευς (Jupiter). (Εφημερίδα Αλήθεια, 19 Νοεμβρίου 1905).
Ακολούθησαν και άλλες συναυλίες από τις οποίες δεν έλειπαν και έργα Ελλήνων συνθετών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε αυτά των Δημητρίου Ροδίου, Σ. Μίνωος και των Επτανησίων Παύλου Καρρέρ και Ναπολέοντα Λαμπελέτ. Παρουσιάστηκαν και θεατρικά έργα όπως η μονόπρακτη κωμωδία «Ντάγκα» του Εμμανουήλ Λοράνδου.
Η τελευταία γνωστή παρουσία του Όμιλου στα καλλιτεχνικά δρώμενα της πόλης πραγματοποιήθηκε το 1908, όταν ο υιός του τότε Δημάρχου Χαμδή Βέη διοργάνωσε την “Εορτήν της Πόλεως”, και επέλεξε τον Όμιλο, παρόλο που βρισκόταν σε κρίση, προκειμένου ο τελευταίος να αντιπροσωπεύσει με την Μαντολινάτα του την Ελληνική Κοινωνία κατά την διεθνή εκείνη εορτή. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο πρόσωπο του Σωτηρίου Γραικού που υπήρξε επί σειράν ετών διευθυντής της Μαντολινάτας του Ομίλου. Ο σημαντικός αυτός μουσικός της περιόδου ήταν μαθητής του Λάλα και ιδρυτής του ομώνυμου Ωδείου (1911) που προϋπήρξε του Κρατικού στην πόλη μας.
Η καλλιτεχνική δραστηριότητα του Ομίλου ήταν τέτοιας ολκής, ώστε ο “ακάματος λόγιος” και μέλος Κωνσταντίνος Σταματόπουλος να αναφωνήσει με υπερηφάνεια, στην επετειακή πανηγυρική ομιλία του στα πεντάχρονα του Ομίλου ότι “Μουσικάς συναυλίας ομοίας των υπό του Ομίλου Φιλομούσων διδομένων, δεν είχεν αναγράψη μέχρι τούδε η Θεσσαλονίκη εις τα χρονικά της” όπως μαρτυρεί η εφημερίδα Ο Φάρος της Θεσσαλονίκης της 25ης Μαρτίου του 1904.
Στο πλαίσιο των φιλολογικών του δραστηριοτήτων, ο Όμιλος παρείχε και δωρεάν διδασκαλία διαφόρων μαθημάτων, όπως των γαλλικών, συμμετείχε δε σε φιλόπτωχες και φιλανθρωπικές δραστηριότητες με την σύμπραξη των μελών του.
2.2. Οι εκδρομές
Ο Όμιλος ενέταξε στις πρωταρχικές του δράσεις και την οργάνωση τμήματος πεζοπόρων και ομάδας εκδρομέων. Τα σύνολα αυτά μετέφεραν τους χαιρετισμούς του ελληνισμού της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες της υπαίθρου, στα “ομαίμονα χωριά της περιφέρειας”, κυρίως της Χαλκιδικής. Παρόμοιες εκδρομές οργανώνονταν παντού στη Μακεδονία κατά την δύσκολη περίοδο των Βουλγαρικών επιδρομών, διότι αυτές συντελούσαν στην ανάπτυξη της αλληλεγγύης και του φρονήματος, καθώς επίσης και στην εξύψωση του ηθικού των Ελλήνων. Ο Όμιλος διοργάνωσε αρκετές εκδρομές, στο Ασβεστοχώρι, στον Χορτιάτη, στα Βασιλικά και σε πολλά άλλα ενδιάμεσα χωριά.
 |
| Φωτογραφία Εκδρομής Ομίλου Φιλομούσων «εις Νεοχώριον», σημερινό Ασβεστοχώρι, 8 Ιουλίου 1901 «υπό διοργανωτικής επιτροπής εκ των Αθ. Μάνου, Δ. Δίγκα και Δημητρίου Κοντορέπα» (Αρχείο Κωνσταντινίδη) |
Η κυριότερη αυτών των εκδρομών ήταν η κατά το 1904 εκδρομή που οργανώθηκε με τη συνεργασία του “Ομίλου Φιλομούσων”, του “Συνδέσμου Ερασιτεχνών” και του Σωματείου “Ομόνοια”. Οι εκδρομείς επισκέφτηκαν σε μία ημέρα το Δαούτ - Μπαλή (Ωραιόκαστρο), τη Νεοχωρούδα, το Γραδομπόρι (Πεντάλοφο) και την Μπάλτζα (Μελισσοχώρι), ψάλλοντας εθνικά άσματα, το μελοποιημένο ποίημα του Σταματόπουλου «Δεν θα την πάρουν ω ποτέ την γην των Μακεδόνων» και άλλα. Στη Θεσσαλονίκη το πλήθος ανέμενε τους εκδρομείς στην Αγία Παρασκευή. Από εκεί, όλοι μαζί, με τη μουσική να προπορεύεται ανά τετράδες, διέτρεξαν την πόλη και κατέληξαν στο Γυμναστήριο του Ομίλου. Για τις εκδρομές αυτές ο Ν. Χριστοδούλου αναφέρει: «Μόνον οι ζήσαντες εν Μακεδονία κατά την εποχήν εκείνη δύνανται να αισθανθούν τον ενθουσιασμόν, τον οποίον προεκάλουν αι παρόμοιαι εκδρομαί». Η εκδρομή όμως αυτή ήταν η τελευταία διότι οι Τουρκικές αρχές απαγόρευσαν άλλες παρόμοιες εκδρομές.
Ο Όμιλος διοργάνωσε και εκδρομές ατμοπλοϊκά, στο Λιτόχωρο και στην Κατερίνη. Συμμετείχε δε και στη μεγάλη σιδηροδρομική εκδρομή του 1907, τη σημαντικότερη εκδρομή της εποχής, για τον λόγο ότι στο πλαίσιο αυτής έγινε συνάντηση των Ελλήνων της Βέροιας, της Θεσσαλονίκης, της Κοζάνης και του Μοναστηρίου (Βιτώλια). Κατά την αλησμόνητη εκείνη εκδρομή, ο “Όμιλος Φιλομούσων” αντιπροσωπεύτηκε με όλες του τις ομάδες, με προεξάρχουσα την Φιλαρμονική του. Έφορος των εκδρομών υπήρξε ο Γ. Διβόλης, ο οποίος εργάστηκε με αυταπάρνηση για τον Όμιλο, και παρείχε στον «Όμιλο Φιλομούσων» και στον «Ηρακλή» κάθε τυπογραφική εργασία δωρεάν.
2.3. Το αθλητικό τμήμα
2.3.1. Η δημιουργία και οι εγκαταστάσεις του τμήματος
Τα μέλη του Ομίλου κατά το αρχαίο γνωμικό «νους υγιής εν σώματι υγιεί» αντιλήφθηκαν ότι η τέλεια μόρφωση των νέων δεν ήταν δυνατή χωρίς γυμναστική και άσκηση στην ύπαιθρο. Για τον λόγο αυτό ίδρυσαν το 1902, εφαρμόζοντας το καταστατικό, και αθλητικό τμήμα και συμβλήθηκαν με την Κοινότητα ώστε τα μέλη του να γυμνάζονται στο Κοινοτικό Γυμναστήριο (στη συμβολή των σημερινών οδών Ιασονίδου και Κ. Παλαιολόγου) μετά το πέρας των σχολικών ασκήσεων υπό την καθοδήγηση του Γυμναστή της Κοινότητας Παπαθανασίου.
Το 1903, υπήρχε ομάδα η οποία, αφού οργανώθηκε, προσπαθούσε να ιδρύσει αθλητικό σύλλογο με το όνομα «ΟΛΥΜΠΙΑ». Η εν λόγω ομάδα αποτελούνταν από νέους που συγκεντρώνονταν στο γήπεδο του Γ. Σωτηριάδη, πίσω από τη Λεωφόρο Εθνικής Αμύνης κοντά στο Συντριβάνι, που είχε έκταση πάνω από 300 τ.μ. Οι συμμετέχοντες στην ομάδα ΟΛΥΜΠΙΑ αθλούνταν στη σφαιροβολία, στο άλμα και στο τρέξιμο, υπήρχε δε και δίζυγο. Τα άτομα ήταν 13, ανάμεσα σε αυτούς και ο Γ. Σωτηριάδης, ο Α. Κοσμόπουλος, ο προσαγορευόμενος η Απουστόλς, ο Φ. Ιωαννίδης, ο Κ. Αντωνιάδης, ο Δ. Παπαγεωργίου, ο Κ. Τορνιβούκας, ο Ν. Λιόντας, ο Ι. Κωνσταντινίδης, ο Ν. Πίνδος, ο Ζωγράφος και ο Γ. Βαπόρης.
Όταν ο “Όμιλος Φιλομούσων” αντιλήφθηκε τη σύσταση αυτής της ομάδας, με πρωτοβουλία των Γ. Διβόλη και Μ. Ιωαννίδη και μετά από συνεννοήσεις, πέτυχε η ομάδα αυτή να προσέλθει σύσσωμη, και να ενσωματωθεί στον Όμιλο, συγκροτώντας τον αθλητικό πυρήνα του, κατά το 1903. Μετά την ενίσχυση του αθλητικού τμήματος, ο Όμιλος εξακολούθησε τις προπονήσεις του στο Γυμναστήριο της κοινότητας, αργότερα δε, επί προεδρίας Ζήση, προχώρησε, όπως ήδη είπαμε, στην ενοικίαση του θεάτρου Ζευς (Jupiter) που βρισκόταν στην προκυμαία της πόλης. Σε αυτόν τον χώρο, εγκατέστησε και το νέο γυμναστήριό του αγοράζοντας όργανα από τη Γερμανία, η αξία των οποίων καλύφθηκε από εσωτερικό δάνειο. Για τέτοιους σκοπούς ο Όμιλος προνόησε για τη σύσταση Μετοχικού Ταμείου σύμφωνα με το άρθρο 30 του αναθεωρηθέντος και ψηφισθέντος στις 25 Σεπτεμβρίου 1902 Κανονισμού του Ομίλου. Μέτοχοι υπήρξαν αποκλειστικά τα μέλη του Ομίλου, τακτικά ή επίτιμα. Ο Σύλλογος εγκατέστησε στο θέατρο κλίμακες, κρίκους, τραπέζια, εφαλτήρια και λυόμενο δίζυγο.
Έφορος του αθλητικού τμήματος υπήρξε επί σειράν ετών ο Ν. Πίνδος.
2.3.2. Το ναυτικό τμήμα
Για να ικανοποιήσει την ορμή των αθλητών, ο Όμιλος ίδρυσε και ναυτικό τμήμα. Έτσι, δημιουργήθηκε κολυμβητική ομάδα. Ένας χώρος του θεάτρου “Ζεύς” διατέθηκε για τους κολυμβητές ως αποδυτήρια και αυτοί κολυμπούσαν απέναντι από τις εγκαταστάσεις του Ομίλου στην ανοιχτή θάλασσα. Στους διεθνείς κολυμβητικούς αγώνες αντοχής που διοργανώθηκαν το 1906 από την Ουνιόν Σπορτίφ (σωματείο σύγχρονο του Ομίλου Φιλομούσων που αποτελούνταν κυρίως από ξένους και Ισραηλίτες), η διαδρομή που καλούνταν να καλύψουν οι κολυμβητές ήταν μεταξύ του Λευκού Πύργου και του κήπου των Πριγκίπων (Μπέχτσιναρ). Πρώτος νικητής αναδείχτηκε ο Γ. Σωτηριάδης του Ομίλου, δεύτερος ο Πολί της Ουνιόν Σπορτίφ και τρίτος ο Χ. Τσακιράκης του Ομίλου.
Εκτός των παραπάνω, δημιουργήθηκε και τμήμα κωπηλασίας. Στρατολογήθηκαν για να αποτελέσουν τους κωπηλάτες του Ομίλου οι Γ. Βαπόρης, Γ. Σωτηριάδης, Α. Κοσμόπουλος, Αλ. Σακελλαρίδης, Αλ. Μεσολογγίτης, Φ. Ιωαννίδης, Ν. Πεντζίκης, Α. Παπαβασιλείου και Ν. Πίνδος. Κατασκευάστηκε και ειδική λέμβος, η Αργώ, που έφερε τα διακριτικά του Ομίλου, σύμπλεγμα Ο.Φ. σε χρώμα κυανό. Για τα έξοδα κατασκευής της συνάφθηκε δάνειο 25 τουρκικών λιρών με την τότε Τράπεζα της Μυτιλήνης. Η Αργώ έλαβε μέρος σε πολλές ανεπίσημες λεμβοδρομίες καθώς και σε αυτή που οργανώθηκε κατά τον άφιξη του Οθωμανικού Στόλου μετά την ανακήρυξη του Τουρκικού Συντάγματος. Καταστράφηκε κατά τη διάρκεια θαλασσοταραχής το 1908, αφού παρασύρθηκε από τα κύματα και χτύπησε στην αποβάθρα της Πλατείας Ελευθερίας.
2.3.3. Η ποδηλασία
Πρέπει όμως να αναφερθούμε και στις ποδηλατοδρομίες, που αποτελούσαν μια από τις κυριότερες μορφές άσκησης της περιόδου, μεταβατική μεταξύ των παλαιών αθλοπαιδιών και του ποδοσφαίρου που άρχιζε να ανθεί όπως περιγράφει ο Χριστοδούλου στην πραγματεία του “Αναμνήσεις από τας αθλητικάς προσπαθείας της ελληνικής νεολαίας Θεσσαλονίκης μέχρι της Απελευθερώσεως ήτοι μέχρι του 1912” .
Ο Όμιλος είχε και αυτός τους ποδηλατιστές του, παρόλο που δεν διέθετε οργανωμένο ποδηλατικό τμήμα. Οι περισσότεροι όμως από τους πρωταγωνιστές του συγκαταλέγονταν στους καλύτερους ποδηλατιστές της πόλης. Οι ποδηλατοδρομίες, πολλές φορές διεθνείς, ήταν στην ημερήσια διάταξη, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1901 - 1905. Συνέβαλλε σε αυτό και η ίδρυση ποδηλατοδρομίου, με ιδιωτική πρωτοβουλία, κάτω από το εξοχικό καφενείο του Φλόκα (που ευρίσκονταν επί της οδού Σέδες, κοντά στο ομώνυμο χωριό). Εκεί συγκεντρώνονταν τις Κυριακές χιλιάδες φίλαθλοι, όπως συμβαίνει σήμερα με το ποδόσφαιρο. Από τους ανοργάνωτους, λοιπόν, αυτούς ποδηλατιστές του Ομίλου, διακρίθηκαν τότε οι Νικολόπουλος, Παρασκευόπουλος, Πρόδρομος και Τζαβάρας, οι δε εκάστοτε νίκες τους θεωρούνταν εθνικές και εορτάζονταν με ενθουσιασμό από τον ελληνικό πληθυσμό της πόλης.
2.3.4. Το ποδόσφαιρο
Αλλά το πιο δημοφιλές τμήμα του Ομίλου, που παρέσυρε όλα σχεδόν τα μέλη του, υπήρξε το ποδοσφαιρικό. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ήρθε το ποδόσφαιρο στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεται πάντως ότι στην εμφάνισή του συνετέλεσαν οι αδελφοί Καούκη, οι οποίοι με τους αδελφούς Κόβο, Τιάνο και άλλους, ίδρυσαν περί το 1901/1902 την Ουνιόν Σπορτίφ. Την ίδια εποχή, με πρωτοβουλία του Κ. Τορνιβούκα, που μόλις είχε καταφτάσει από τη Γερμανία, εισήχθηκε και στον Όμιλο το ποδόσφαιρο. Ο δε Τορνιβούκας υπήρξε, όπως ήδη αναφέραμε, ο πρώτος αρχηγός και οργανωτής της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ομίλου.
Κατά το 1903, ο όμιλος είχε καλή ποδοσφαιρική ομάδα που προπονούνταν τακτικά στον χώρο μπροστά από το Παπάφειο Ορφανοτροφείο, και σαν αποδυτήριο χρησιμοποιούνταν ένα δωμάτιο που είχε νοικιαστεί στο σπίτι μιας κυρίας, η οποία ονομαζόταν Δάφνη. Το σπίτι αυτό βρισκόταν απέναντι από το Παπάφειο Ορφανοτροφείο.
Επειδή οι ερασιτέχνες τούτοι ποδοσφαιριστές επιθυμούσαν να επιδείξουν την πρόοδό τους, αποδέχτηκαν πρόταση της διεθνούς ομάδας Ουνιόν Σπορτίφ για διεξαγωγή αγώνα στις 23 Απριλίου 1905. Αυτός υπήρξε και ο πρώτος επίσημος ποδοσφαιρικός αγώνας στη Θεσσαλονίκη.
 |
|
Φωτογραφία της
ποδοσφαιρικής ομάδας του Ομίλου Φιλομούσων στον πρώτο επίσημο αγώνα της, στις 23 Απριλίου 1905 στη Θεσσαλονίκη, από το βιβλίο του Ν. Χριστοδούλου “Ο Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης «Ο ΗΡΑΚΛΗΣ» και η εξέλιξις του Αθλητισμού εν Θεσσαλονίκη” , Θεσσαλονίκη 1927 |
Η αντίπαλη ομάδα θεωρείτο ισχυρή, διότι γυμναζόταν τακτικότερα από αυτή του Ομίλου, και την αποτελούσαν παίκτες ξένοι και δυνατοί, οι οποίοι είχαν μάθει το ποδόσφαιρο εκτός Θεσσαλονίκης. Αρχηγό τους είχαν τον Ταγματάρχη Γκαλλόνι (μέλος της αποστολής του Δεγιώργη Πασά, οργανωτή της Τουρκικής Χωροφυλακής). Χρέη διαιτητή εκτέλεσε ο ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας Τετ. Η σύνθεση της ομάδας του ομίλου υπήρξε η ακόλουθη: Τερματοφύλακας ο Α. Τέγος, αμυντικοί οι Γ. Βαπόρης και Γ. Σαμαράς, μέσοι οι Α. Καραγκουνίδης, Α. Κοσμόπουλος, Ν. Καραγκουνίδης και επιθετικοί οι Στ. Χρυσίδης, Ν. Λιόντας, Ι. Άμποτ, Γ. Σωτηριάδης και Ν. Πίνδος.
Η ομάδα είχε στολή κυανόλευκη, και άρχισε τον αγώνα με 10 παίκτες, λόγω αργοπορημένης προσέλευσης του Σωτηριάδη. Για τον αγώνα αυτό ο Χριστοδούλου αναφέρει: “Αλλά τους αθλητάς μας ενίσχυσε η φιλοτιμία. Ήτο η εποχή, όπου η ήττα ή η νίκη της Ελληνικής Ομάδος θα είχεν αντίκτυπον και πέραν της Θεσσαλονίκης και έπρεπεν η ομάς να νικήση”. Η ομάδα τελικά νίκησε με τέρματα 3-0 υπό το βλέμμα και ενθουσιασμό χιλιάδων θεατών. Παρά τον ενθουσιασμό, όμως, υπήρχε στο φιλοθεάμον κοινό και η σχετική άγνοια ως προς το νέο άθλημα, όπως καταγράφεται παραστατικά στην αντίδραση του θεατή Τουρτούλη, ο οποίος κατά καταγραφή της εφημερίδας Αθλητική Επιθεώρησις της 24ης Μαρτίου του 1926: “εξεμάνη εις το θέαμα είκοσι ανθρώπων λακτιζόντων αγρίως και απεγνωσμένως την σφαίραν. Πάμε να φύγομεν είπε θυμωμένος. Δεν είναι κατάστασις αυτή. Ακούς εκεί είκοσι ανθρωποι να καταδέχωνται να παίζουν μόνον με … μιαν μπάλαν!” Ο άνθρωπος νόμιζε ότι η αξιοπρέπεια επέβαλλε στο ποδόσφαιρο κάθε παίκτης να έχει και την δική του … μπάλα! Ο Όμιλος έπαιξε και δεύτερο αγώνα με αντίπαλο την ίδια ομάδα, που έληξε ισόπαλος.
Οι προπονήσεις εξακολουθούσαν και λάμβαναν χώρα συνήθως στην περιοχή του Παπαφείου, ορισμένες όμως φορές και στον χώρο απέναντι από τον Κήπο των Πριγκίπων (Μπέχτσιναρ). Από τις επιτυχίες της ομάδας του Ομίλου, ενθουσιάστηκε η νεολαία και σε πολλές συνοικίες σχηματίστηκαν μικρές ποδοσφαιρικές ομάδες. Έτσι, άρχισε να εισάγεται το ποδόσφαιρο και στα σχολεία. Κι ανάμεσα στα πρώτα, και στο Λύκειον Νούκα.
Κατά το 1906, η ποδοσφαιρική ομάδα ήταν στις δόξες της. Την περίοδο αυτή κηρύχθηκαν οι «ενδιάμεσοι», δηλαδή όχι επίσημοι, Ολυμπιακοί Αγώνες των Αθηνών. Ο Όμιλος αποφάσισε ότι, στην παγκόσμια αυτή αθλητική εκδήλωση, έπρεπε να παρουσιαστεί και ο Ελληνισμός της Μακεδονίας. Μετά από προετοιμασία υπό την εποπτεία του τότε Γυμνασιάρχη Μπουντώνα και του ενθουσιώδη Γ. Προξένου της Ελλάδας Λ. Κορόμηλα, ο Όμιλος έστειλε στους αγώνες την ποδοσφαιρική του ομάδα και ομάδα αθλητών. Οι αθλητές αναχώρησαν με τις ευχές όλου του Ελληνισμού της Θεσσαλονίκης. Τους συνόδευσε η Φιλαρμονική του Συλλόγου Μοναστηρίου. Η ομάδα έτυχε λαμπρής υποδοχής τόσο στον Βόλο όσο και στην Αθήνα. Άξιο λόγου είναι και το γεγονός ότι το πλοίο που μετέφερε τους αθλητές από τη Μακεδονία είχε σημαιοστολιστεί.
Στο αγωνιστικό σκέλος τώρα, η ποδοσφαιρική ομάδα του Ομίλου, αγωνίστηκε με την ομάδα του Εθνικού Αθηνών και έχασε 0-4, καθώς και με αυτή των Άγγλων Σμύρνης και έχασε 0-9. Επειδή όμως η Επιτροπή απέκλεισε την ομάδα του Εθνικού, απονεμήθηκε στην ομάδα του Ομίλου Φιλομούσων Θεσσαλονίκης η τρίτη θέση. Το σχετικό δίπλωμα που έφερε την υπογραφή του τότε διαδόχου Κωνσταντίνου, φυλασσόταν στα γραφεία του Ομίλου, και μετά την διάλυσή του κοσμούσε τα γραφεία του «Ηρακλή» μέχρι την πυρκαγιά του 1917.
Όσον αφορά στα υπόλοιπα αγωνίσματα των αθλητικών τμημάτων του Ομίλου, δεν υπήρξαν επιτυχίες. Στα εκατό μέτρα έλαβε μέρος ο Παπαδάκης, στο Μαραθώνιο ο Σεραίος Ν. Σταμούλης ο οποίος διάνυσε τη μισή περίπου απόσταση και προσέκρουσε σε χαλίκι , στην ξιφασκία ο Ι. Κυρού, στον δίσκο ο Γ. Βαπόρης και στο άθλημα της αναρρίχησης «επί καλώ», σε χοντρό σκοινί, ο Γ. Κοεμτζόπουλος. Πάντως η κάθοδος αυτή στην Αθήνα υπήρξε η πρώτη αθλητική αποστολή από την Θεσσαλονίκη.
Κατά το 1906, ο Όμιλος ήταν στο απόγειο της δράσης του. Όμως δυστυχώς όλοι αυτοί οι προικισμένοι νέοι που ανέδειξαν τις αρετές και τα προτερήματα της Ελληνικής φυλής, δεν κατόρθωσαν να υπερνικήσουν και τα ελαττώματα της “όντως περίεργου φυλής μας, το αψίκορον και την διχόνοιαν”.
3. Η αιφνίδια πτώση
Κατά το 1907, λόγω και των συνεπειών της διεθνούς οικονομικής κρίσης που εκδηλώθηκε στο διάστημα 1906-1908, ο αθλητικός ζήλος περιορίστηκε, η ποδοσφαιρική ομάδα δεν προπονούνταν τακτικά, η ναυτική ομάδα διαλύθηκε, οι εκδρομές σταμάτησαν και παρατηρήθηκε φοβερή διάσταση ανάμεσα στα νέα και τα παλαιά μέλη, που οδήγησε στην διάσπαση του Ομίλου.
Ήδη από το τέλος του 1907 και τις αρχές του 1908, οι περισσότεροι από τους αθλητές, όπως οι Α. Κοσμόπουλος, Γ. Σωτηριάδης, Γ. Βαπόρης και άλλοι είχαν αποχωρήσει δυσαρεστημένοι. Τις εσωτερικές ανωμαλίες ακολούθησε η διάλυση της φιλαρμονικής και της χορωδίας, ο περιορισμός της μαντολινάτας και οι οικονομικές δυσχέρειες. Έτσι, στα τέλη του 1908 συγκλήθηκε Γενική Συνέλευση και ο τότε προεδρεύων Δ. Δίγκας αναγκάστηκε να εισηγηθεί την πρόταση ότι έπρεπε να καταργηθεί προσωρινά το Γυμναστικό τμήμα, να ενισχυθεί η μαντολινάτα του Ομίλου και να δώσει δύο συναυλίες, με τα έσοδα των οποίων στη συνέχεια ο Όμιλος να επανιδρύσει το Γυμναστικό τμήμα προσλαμβάνοντας γυμναστή και αγοράζοντας όργανα. Το θέμα τέθηκε σε ψηφοφορία, τα μέλη ωστόσο του Γυμναστικού τμήματος αντέδρασαν. Υπερίσχυσαν όμως αυτοί που τάχθηκαν υπέρ της ενίσχυσης του Μουσικού τμήματος για να εξασφαλίσει ο Όμιλος πόρους. Τότε, τα μέλη του Γυμναστικού τμήματος, με επικεφαλής τον Γρ. Νώτα, αποχώρησαν και κατευθύνθηκαν προς τον νεοϊδρυθέντα “Ηρακλή”.
Σημειωτέον ότι στα πεντάχρονα, σε μία περίοδο ακμής του Ομίλου, ο Κ. Σταματόπουλος, στην επετειακή του ομιλία, προφητικά είχε αναφερθεί στα ελαττώματα της φυλής μας, ελαττώματα που ταλαιπωρούν το έθνος ακόμα και σήμερα, “το αψίκορον, το επιπόλαιον, την έλλειψη ευσταθούς χαρακτήρος, το φίλαρχον και τα συμπαραμαρτούντα αυτώ, το φιλοκατήγορον” και συνέστησε “εντόνως ευστάθειαν χαρακτήρος, γνώθι σ’ αυτόν, επιείκιαν, αγάπην προς την παίδευσιν και την αναμορφωτικήν εν γενεί πρόοδον επί των υγιών εκείνων βάσεων των οποίων οφείλει να εγερθή το οικοδόμημα εκείνο, όπερ ‘ού σαλευθήσεται εις τον αιώνα’ και όπερ ως μόνον σκοπόν ιερόν έχει τα πάτρια, άνευ των οποίων αδύνατον να προοδεύση κοινωνία τις ή έθνος και να διατηρηθή”.
Ο Όμιλος εξακολούθησε να έχει οικονομικά προβλήματα, έδωσε ωστόσο, όπως ήδη αναφέραμε, κάποιες συναυλίες και συμμετείχε με επιτυχία, όπως επίσης ελέχθη, στην εορτή της πόλης που οργανώθηκε το 1908 επί δημάρχου Χαμδή Μπέη. Λόγω της οικονομικής ανέχειας, μετέτρεψε το θέατρό του σε κινηματογράφο και συσπειρώθηκε σε ένα δωμάτιο του τότε Πολιτικού Συλλόγου που στεγάζονταν στην οικία Αγγελάκη επί της λεωφόρου Εθνικής Αμύνης.
Εν τέλει, το θέατρο κάηκε, κι ο Όμιλος, ο οποίος για μία ολόκληρη δεκαετία μεγαλούργησε, εξαφανίστηκε το 1909, υποκύπτοντας σε πρόωρο μαρασμό, παρόλο που στη λήξη των εορτασμών της επετείου των πέντε ετών του Ομίλου, άπαντες είχαν ευχηθεί ο “Όμιλος Φιλομούσων” να αξιωθεί να εορτάσει και την εικοσιπενταετηρίδα και την πεντηκονταετηρίδα αυτού, ευχές που δυστυχώς δεν πραγματοποιήθηκαν.
4. Οι Μούσες και το σήμερα
Σήμερα, μετά από 107 χρόνια, διανύουμε μία ανάλογη περίοδο οικονομικής κρίσης με αυτήν που οδήγησε στον μαρασμό τον κραταιό «Ομίλου Φιλομούσων». Η αγάπη όμως των Θεσσαλονικέων για τις Μούσες παραμένει ακμαία και ισχυρή. Στην πόλη λειτουργούν θεσμοί όπως το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης καθώς και εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, το μοναδικό στην Ελλάδα, με μακρόχρονη και ισχυρή παρουσία στην πόλη.
Πρωτίστως όμως υπάρχουν καλλικέλαδοι «παράφρονες» με προσήλωση στις αξίες και στα ιδανικά τους και άπλετη αγάπη στις «Μούσες» που ανιδιοτελώς προσέφεραν και εξακολουθούν να προσφέρουν στον πολιτισμό της πόλης μας όπως ο αείμνηστος Αρχιμουσικός Γιώργος Θυμής που άφησε παρακαταθήκη τον σπουδαίο διεθνή διαγωνισμό πιάνου που φέρει το όνομά του, τον μεγαλύτερο της χώρας και έναν από τους σημαντικότερους παγκοσμίως, μέλος της World Federation of International Music Competitions (WFIMC) και του Alink Argerich Foundation. Αυτός και οι συνεχιστές του έργου του, τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου Φίλων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, συνεχίζουν την παρακαταθήκη των προγόνων και προσφέρουν ύψιστες υπηρεσίες στον πολιτισμό της πόλης και της χώρας μας.
Ο 8ος σημειοτέον Διεθνής Διαγωνισμός Πιάνου «Γιώργος Θυμής» θα πραγματοποιηθεί από τις 12 – 20 Ιανουαρίου 2017 στη Θεσσαλονίκη, θα συγκεντρώσει υψηλού επιπέδου υποψηφίους απ’ όλο τον κόσμο και θα καταστήσει την πόλη μας διεθνές καλλιτεχνικό επίκεντρο για μία ακόμα φορά.
