18 Ιουν 2017

Το μέλλον των διαλέκτων, η περίπτωση της ποντιακής

Γράφει η φιλόλογος Παναγιώτα Ιωακειμίδου

Ο πανελλήνιος σύνδεσμος ποντίων εκπαιδευτικών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Μακεδονία πέτυχε φέτος κάτι πολύ σπουδαίο: έφερε στα θρανία του ΠΑΜΑΚ δεκάδες
εκπαιδευόμενους, οι οποίοι μέσα από ένα πρόγραμμα 100 ωρών ήρθαν σε επαφή με τη διάλεκτο, την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του προέδρου, Αντώνη Παυλίδη, τα καλύτερα έρχονται, καθώς θα ακολουθήσουν σύντομα το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στο ΠΑΜΑΚ και η διδασκαλία της διαλέκτου μέσω ειδικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου Μακεδονία.

Το μέλλον των… μικρών λεγόμενων γλωσσών, καθώς και των διαλέκτων μέσα σε ένα περιβάλλον γλωσσικής παγκοσμιοποίησης είναι αρκετά δυσοίωνο. Σύμφωνα με την Ουνέσκο χιλιάδες μικρές γλώσσες και διάλεκτοι θα εξαφανιστούν μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Δυστυχώς, διάλεκτοι που δεν μιλιούνται θα εξαφανιστούν, όπως και γλώσσες.

Η μόνη ζώσα διάλεκτος στην Ελλάδα του σήμερα είναι η ποντιακή. Μια διάλεκτος εκλείπει, όταν εκλείψουν οι φυσικοί της ομιλητές. Ο μεγάλος γλωσσολόγος, Άνθιμος Παπαδόπουλος, ο συντάκτης του ιστορικού λεξικού της ποντιακής διαλέκτου, είχε προβλέψει ότι η ποντιακή διάλεκτος με το πέρασμα του χρόνου θα εξαφανιστεί, καθώς με τα χρόνια θα εκλείπουν οι φυσικοί ομιλητές της διαλέκτου. Σύμφωνα με τον “Άτλαντα των παγκόσμιων γλωσσών σε κίνδυνο” της UNESCO, η ποντιακή διάλεκτος κατατάσσεται στην κατηγορία κινδύνου, γιατί τα παιδιά δεν μαθαίνουν πλέον τη γλώσσα ως μητρική στο σπίτι.

Η ποντιακή επιβίωσε για περίπου 26 αιώνες, αν αφανιστεί στα χρόνια της τρίτης γενιάς, στην οποία ανήκω και εγώ, θεωρώ ότι θα είναι μια μεγάλη ήττα. Η ποντιακή, με τη γεωγραφική έννοια του όρου, δεν υπάρχει πλέον. Οι Πόντιοι, απόγονοι των Ιώνων έχουν διασπαρθεί πλέον σε όλη την Ελλάδα μετά την ανταλλαγή του ‘22. Οι Ίωνες, από τους οποίους καταγόμαστε εμείς οι Πόντιοι, ήταν φυλή ανήσυχη, ευκίνητη και καινοτόμος. Κατά συνέπεια και η διάλεκτος ήταν η λιγότερο συντηρητική: αποσιώπηση του δίγαμμα (F), κατάργηση του δασέου πνεύματος και του δυϊκού αριθμού.

Είναι η γλώσσα της επικής ποίησης, του Ομήρου, της λυρικής ποίησης. Ακόμα και ο Ηρόδοτος και οι προσωκρατικοί γράφουν στην ιωνική. Στο τέλος της κλασικής εποχής κυριαρχεί η αττική διάλεκτος, ενώ η ιωνική παραμένει σαν ισχυρό υπόστρωμα στην ποντιακή διάλεκτο.

Η διάλεκτος της πρώτης γενιάς διαφέρει σημαντικά από αυτήν που μιλάμε εμείς σήμερα, πρώτον γιατί αναμείχτηκαν με άλλους Πόντιους από άλλα μέρη και δεύτερον η ποντιακή δέχτηκε την επίδραση τη νέας ελληνικής. Η διάλεκτος ήταν προφορική και διαμορφώθηκε σε γραπτό λόγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Στην επιβίωσή της συνετέλεσε η απομόνωσή της από την Ελλάδα και κράτησε το μεγαλύτερο ποσοστό αρχαίων λέξεων.

Η ποντιακή διάλεκτος έχει κατά βάση ιωνικό υπόστρωμα σε ποσοστό 60%, 20 % είναι ομηρικές λέξεις, 15% τούρκικες, πολλές εκ των οποίων είναι αντιδάνεια και 5% άλλες επιρροές (από Γενουάτες, Πέρσες, Αρμένιους, Άραβες, Ρώσους). Είμαστε άποικοι της ιωνικής Μιλήτου και για αυτό η διαλεκτός μας είναι κατά βάση ιωνική. Οι γλώσσες είναι ζωντανοί οργανισμοί εξελίσσονται, αλλιώς πεθαίνουν, έτσι και η ποντιακή επηρεάστηκε από την ελληνιστική κοινή και την μεσαιωνική ελληνική στη συνέχεια. Η ποντιακή δεν ακολούθησε τις γλωσσικές εξελίξεις του μητροπολιτικού ελληνισμού, γιατί ο Πόντος ήταν αποκομμένος γεωγραφικά από την Ελλάδα. Έτσι, το υπόβαθρό της παρέμεινε η ιωνική διάλεκτος και η διατήρηση λέξεων και εκφράσεων που συναντάμε στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Στην Ευρώπη μιλιούνται κατά τους γλωσσολόγους 200 γλώσσες και 2.000 διάλεκτοι. Εκτιμάται ότι οι περισσότερες διάλεκτοι εντοπίζονται σε Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία.

Στη χώρα μας έχουν υποτιμηθεί οι διάλεκτοι και αντί για ισχυρό όπλο μνήμης, ιστορίας και πολιτισμού, δεν έλειψαν οι φορές που θεωρήθηκαν “στρέβλωση” της καθαρής γλώσσας.

Αντίθετα, στην Ευρώπη θεωρούνται “ιστορική μνήμη” και προστατεύονται. Ισχύει η αρχή ότι μια διάλεκτος εκλείπει, όταν εξαφανισθούν πλήρως οι φυσικοί ομιλητές της. Σήμερα όλες οι διάλεκτοι πλήττονται και υφίστανται μια διαδικασία απώλειας, γι’ αυτό και η Ε.Ε. κάνει σταυροφορία και αγώνα για τη διάσωσή τους.

Μετά από πολλά χρόνια “περιθωριοποίησης” η σύγχρονη παιδαγωγική σήμερα αναδεικνύει την αξία των διαλέκτων και υπάρχει η παρότρυνση όχι μόνον να τις αποδεχόμαστε, αλλά και να τις διδάσκουμε. Η Ευρώπη αναζητώντας την ταυτότητά της, μέσα από έναν πολιτιστικό πλουραλισμό, ενθαρρύνει και χρηματοδοτεί τέτοιες προσπάθειες. Η ποντιακή διάλεκτος διατρέχει τον κίνδυνο της εξαφάνισης. Χάνοντας τη διάλεκτό μας, η οποία έχει την γραμματική και το συντακτικό της, χάνουμε όψεις της ελληνικής γλώσσας, χάνουμε κομμάτι πολιτισμού, χάνουμε ιστορική μνήμη.

Η πρώτη γενιά δεν ενδιαφέρεται τόσο για την χαμένη γλώσσα, καθώς τα μέλη της εξακολουθούν να μοχθούν για την καθιέρωσή τους στη νέα κοινότητα. Τα παιδιά τους, απαλλαγμένα από την ανασφάλεια της καθημερινότητας και σε καλύτερη οικονομική κατάσταση, είναι αυτά που αρχίζουν να αναρωτιούνται για τη χαμένη κληρονομιά. Η παλιά γλώσσα, κάποτε αιτία ντροπής, αποκτά ξανά το χαρακτήρα πολιτισμικής ταυτότητας και υπερηφάνειας. Αλλά αν η γλώσσα έχει χαθεί, τίποτα δεν θα τη φέρει πίσω.


Δημοσιεύτηκε στη «Μακεδονία της Κυριακής» στις 11 Ιουνίου 2017

http://makthes.gr/%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%BD-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%AD%CE%BA%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B7-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7/
 
Copyright © 2015 Taxalia Blog - Θεσσαλονίκη