εξωτερικής πολιτικής.
Αυτό όμως που για μας ήταν ο κύριος παράγοντας «απειλής», για όλους τους άλλους – φίλους και εταίρους μας – ήταν ένα περιζήτητος «σύμμαχος» – δυνητικός ή πραγματικός (και συνήθως αναξιόπιστος…).
Κι αυτό δυσκόλευε εξαιρετικά τη δική μας εξωτερική πολιτική: Δεν μπορούσαμε να κάνουμε «ευθυγράμμιση» συμφερόντων με οποιοδήποτε άλλο κράτος που έβλεπε τον δικό μας εχθρό, ως δικό του «δυνητικό σύμμαχο».
Η μόνη μακροχρόνια λύση στο πρόβλημα συμμαχιών μας, ήταν να οικοδομήσουμε συντελεστές ισχύος που θα καθιστούσαν κι εμάς «ελκυστικούς» ως «συμμάχους και εταίρους». Ώστε σε μια αντιπαράθεση με την Τουρκία πρώτον, να μπορούμε να σταθούμε απέναντί της και δεύτερον να μη βρεθούμε πλήρως εγκαταλειμμένοι απ’ όλους.
Δεν το κάναμε! Αντί να οικοδομήσουμε δικούς μας συντελεστές (σχετικής) «ισχύος» και να προβάλουμε τα γεωπολιτικά μας πλεονεκτήματα έναντι της Τουρκίας, αναζητούσαμε… «εγγυήσεις ασφαλείας» από τρίτους, έναντι της τουρκικής επιθετικότητας.
Κι αντί να γίνουμε περιζήτητο «asset» (περιουσιακό στοιχείο ενεργητικού) για τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς τρίτων χωρών, με τις οποίες θα έπρεπε να επιδιώκουμε κάποια «ευθυγράμμιση» συμφερόντων, μετατραπήκαμε βαθμιαία σε liability («παθητικό») για όλους.
Αναζητούσαμε συνεχώς «εγγυήσεις» ασφαλείας έναντι της Τουρκικής επιθετικότητας. Αλλά η ένταξή μας στην ΕΕ αποδείχθηκε πως ΔΕΝ ήταν επαρκής εγγύηση ασφαλείας. Ούτε το Διεθνές Δίκαιο.
Τρία συμπεράσματα:
Πρώτον, η ένταξη σε διεθνείς ενώσεις είναι σημαντική, αλλά δεν συνιστά άμεση «ευθυγράμμιση» με εθνικά συμφέροντα. Αν έχεις από πριν πολιτική «ευθυγράμμισης» (alignment), η ένταξη μπορεί να σε ενισχύσει. Αν δεν έχεις, η ένταξη δεν μπορεί να υποκαταστήσει το «κενό».
Δεύτερον, η «πολιτική συμμαχιών» είναι πολλαπλασιαστής ισχύος. Αν έχεις δική σου ισχύ - κι αν οι σύμμαχοί έχουν λόγους να σε υποστηρίζουν γιατί υπολογίζουν σε σένα - τότε η πολιτική συμμαχιών είναι «πολλαπλασιαστής» της ισχύος που έχεις. Αν όμως, δεν έχεις ο ίδιος ισχύ, ούτε διεκδικείς γεωπολιτικούς ρόλους - κανείς δεν θα έλθει να σε «σώσει», αν κινδυνεύσεις πραγματικά. Όλοι θα βρουν προσχήματα να «κοιτάνε αλλού»…
(Μεταξύ μας, το ίδιο θα κάναμε κι εμείς στη θέση τους…)
Τρίτον, Προσέξτε τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην «πρόσθεση» και τον «πολλαπλασιασμό»:
--Αν τρείς μικρές ποσότητες τις “αθροίσεις” μπορείς να κάνεις μια μεγάλη και υπολογίσιμη.
--Αλλά μια μηδενική ποσότητα, με ό,τι κι αν την «πολλαπλασιάσεις», πάλι στο μηδέν θα καταλήξεις!
Μια χώρα όπως η Ελλάδα χρειάζεται να έχει ισχύ η ίδια και να ακτινοβολεί αυτοπεποίθηση για να βρει δυνητικούς συμμάχους. Η συμμαχία είναι πολλαπλασιαστής! Αν η χώρα δεν έχει ισχύ και ακτινοβολεί αδυναμία, τότε την αδυναμία με ό,τι κι αν την πολλαπλασιάσεις, αδυναμία παράγει.
Η μόνη περίπτωση να βγούμε από το φαύλο κύκλο - στον οποίο μόνοι μας μπήκαμε επικαλούμενοι το (Διεθνές) «δίκιο» μας και ακτινοβολώντας μιζέρια και ανημποριά - ήταν να έλθει μια στιγμή που θα έβλεπαν οι άλλοι την Τουρκία ως πρόβλημα για τους ίδιους, ως απειλή για τα συμφέροντά τους και ως αποσταθεροποιητικό παράγοντα για την περιοχή (ανεξαρτήτως της Ελλάδος).
Τότε θα έψαχναν εκείνοι κάπου να στηριχθούν για να την «φρονηματίσουν» ή να την «αναχαιτίσουν» ή και να την «τιμωρήσουν» τελικά...
Και τότε θα ήταν πρόθυμοι να μας συμπαρασταθούν απέναντι στην Τουρκία.
Αλλά και τότε ακόμα, θα έπρεπε κι εμείς από την πλευρά μας, να διεκδικήσουμε κάποιο ρόλο στην περιοχή μας και να δείξουμε ότι είμαστε πρόθυμοι να «ευθυγραμμιστούμε» με κάποια άλλα κράτη και να αναλάβουμε ευθύνες. Όχι απλώς να αποζητούμε την «προστασία» τους.
Πρέπει να δείξεις ότι είσαι – ή θέλεις να γίνεις «ισχυρός» – ώστε να βρεις «στηρίγματα» να γίνεις ισχυρότερος.
Αν δείχνεις κακομοίρης και ανήμπορος, δεν σε υπολογίζει κανείς (ούτε σε στηρίζει…)
Άρα, για να ξεπεράσουμε το στρατηγικό αδιέξοδο απέναντι στην Τουρκία έπρεπε να συμβούν τα εξής (τα οποία - χωρίς να το πολύ-καταλάβουμε - άρχισαν ήδη να συμβαίνουν):
Πρώτον, να βρούμε νέες «ευθυγραμμίσεις», που θα μας επέτρεπαν να αθροίσουμε τοπικές αδυναμίες σε δύναμη.
Ο «άξονας» στρατηγικής σύγκλισης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ ήταν μια πρώτη προσπάθεια. Το «τρίγωνο» Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου ήταν το επόμενο βήμα. Η σύγκλιση των δύο (που είχαν κοινή συνισταμένη τον άξονα Ελλάδας-Κύπρου) ήταν η επιτυχής «ολοκλήρωση» αυτού του σχήματος, από το οποίο προέκυψε η «τετραμερής»: Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ-Αίγυπτος.
Για να συμβεί αυτό ωστόσο, έπρεπε προηγουμένως, το Ισραήλ να τα σπάσει με την Τουρκία (με την οποία είχε προνομιακές σχέσεις συνεργασίας επί δεκαετίες), η Αίγυπτος να παραμερίσει το ισλαμιστικό καθεστώς του Μόρσι και να τα σπάσει κι αυτή με την Τουρκία (όπου ο Ερντογάν στήριζε παθιασμένα τον ανατραπέντα Μόρσι) και οι δυτικοί (Νατοϊκοί και Ευρωπαίοι) να ξεπεράσουν τις «αντιρρήσεις» τους και για το καθεστώς Σίσι στην Αίγυπτο και για τον Νετανιάχου στο Ισραήλ, και να τους προσεγγίσουν (επί Ομπάμα και Χίλαρυ ούτε να τους ακούσουν ήθελαν).
Αυτή όλη η προεργασία έγινε από το Σαμαρά την περίοδο 2012-14. Κι όταν έγινε, πολλοί στην Ελλάδα εξέφραζαν αντιρρήσεις! Μεταξύ τους και ο ΣΥΡΙΖΑ, η κλασική κεντροαριστερά, αλλά και μέρος της παραδοσιακής ελληνικής διπλωματίας.
Ευτυχώς, όμως, τα ανοίγματά έγιναν τότε Και άντεξαν μετά…
Δεύτερον, θα έπρεπε να μεταστραφούν στο μεταξύ και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη απέναντι σε Αίγυπτο και Ισραήλ.
(Αλλιώς τα «ανοίγματα» Ελλάδας-Κύπρου ήταν στο κενό).
Αυτό έγινε πράγματι: επί Προέδρου Τράμπ (και λόγω Τράμπ)! Η πολιτική Χίλαρυ ήταν στήριγμα στην «Αραβική Άνοιξη» (που το πλήρωσε πολύ ακριβά και η ίδια και η αμερικανική διπλωματία) κι ύστερα… «αμηχανία».
Οι Ευρωπαίοι γενικώς…στην κοσμάρα τους! (Simply irrelevant)
Όλοι αυτοί που βρίζανε πατόκορφα τον Τράμπ (ο οποίος έχει κι αυτός τα τρωτά του) ξέχναγαν ότι επί Ομπάμα-Χίλαρυ η δυτική πολιτική στην περιοχή ήταν πολύ «διευκολυντική» για τον τζιχαντισμό, πολύ «διευκολυντική» για τα κύματα των λαθρομεταναστών και τελικά πολύ αποσταθεροποιητική για τις δυτικές χώρες της περιοχής. Αυτά ο Τράμπ τα σταμάτησε – και καλά έκανε!
(Αλλά μέχρις εκεί...)
Επί διακυβέρνησης Τράμπ – κι αφού «ευθυγραμμίστηκαν» εκόντες-άκοντες και οι Ευρωπαίοι - η «τετραμερής» Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος-Ισραήλ, άρχισε να φαίνεται ως ρεαλιστική εναλλακτική επιλογή για τη Δύση στην περιοχή μας.
(Αλλά μόνο ως «εναλλακτική» για την ώρα…)
Τρίτον, έπρεπε και η Τουρκία να αρχίσει να «αυτονομείται» από τη παραδοσιακή θέση της στη Δύση.
Όσο η θέση της Τουρκίας έμοιαζε «δεδομένη» για τη Δύση, όλα τα άλλα ήταν «εναλλακτικά σενάρια εκτάκτου ανάγκης» (Plan B’s).
Όμως η «μεταστροφή» Ερντογάν μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος σε βάρος του (το 2016) και η ξαφνική προσέγγισή του με τη Ρωσία και το Ιράν, ανέτρεψε αυτό το γεωστρατηγικό «δεδομένο».
Η θέση της Τουρκίας πια στους δυτικούς γεωπολιτικούς σχεδιασμούς ΔΕΝ θεωρείται «αδιαμφισβήτητη».
Και η απόκτηση των ρωσικών πυραύλων S-400 από την Άγκυρα (παράλληλα με τον αποκλεισμό της από την προμήθεια του νέου αμερικανικού μαχητικού F-35) είναι η «συμβολική ρήξη».
Τώρα πλέον αναζητούνται πραγματικά Plan-B’s για τους δυτικούς!
Τέταρτον, ο άξονας Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος-Ισραήλ, πρέπει τώρα να αποκτήσει αληθινή υπόσταση. Αυτή είναι η πρώτη νέα μεγάλη «ευθυγράμμιση» που πρέπει να γίνει.
Και η αμερικανική στήριξη θα πρέπει να είναι αποφασιστική εδώ. Αυτή είναι η δεύτερη μεγάλη «ευθυγράμμιση»: Οι Αμερικανοί να ρίξουν όλο το βάρος τους πάνω σε αυτή την «τετραμερή» στρατηγική συνεργασία.
Τότε και μόνον τότε η Τουρκία θα περιέλθει σε αληθινό στρατηγικό αδιέξοδο.
Γιατί το Κουρδικό θα αναζωπυρωθεί ξανά (με τη βοήθεια Ισραηλινών και… Σύρων!), οι Σαουδάραβες και τα περισσότερα κράτη του Κόλπου (πλην Κατάρ) θα στηρίζουν και η Ρωσία (που κι εκείνη στηρίζει τους Κούρδους) θα ψάχνει να βρει «ανταλλάγματα» για να εγκαταλείψει την Τουρκία (ενδεχομένως και το Ιράν).
Και τα ανταλλάγματα αυτά θα της τα δώσουν μάλλον, στην Ουκρανία! Όπου απλώς οι Αμερικανοί θα αποδεχθούν τα «τετελεσμένα» που δημιουργήθηκαν εκεί ήδη από το 2013-14, προκειμένου να αποκαταστήσουν τον έλεγχό τους στη Μέση Ανατολή.
Ένα τέτοιο deal μοιάζει ιδιαίτερα δελεαστικό για όλους (πλην Τουρκίας).
Η μόνη περίπτωση να διαφύγει από αυτό το ασφυκτικό αδιέξοδο η Τουρκία – και να αποκαταστήσει το ρόλο της ως δυτικό «προπύργιο» στην περιοχή - είναι αν ξαφνικά ανατρεπόταν ο Ερντογάν!
Ή μάλλον, ούτε και τότε.
Γιατί όπως έχουν τα πράγματα πια, αυτό θα οδηγούσε σε εμφύλια σύγκρουση μέσα στην Τουρκία! Δεν θα πρόκειται απλώς για ανατροπή κυβέρνησης, θα πρόκειται πια για ανατροπή καθεστώτος, που μπορεί να οδηγήσει και σε διαμελισμό!
Η Σοβιετική Ένωση διαμελίστηκε, η Τσεχοσλοβακία διαμελίστηκε, η Γιουγκοσλαβία διαμελίστηκε, η Τουρκία συγκεντρώνει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι η επόμενη στον «κατάλογο», αν επιχειρηθεί ανατροπή Ερντογάν.
(Εκτός πια κι αν Ερντογάν υποστεί ένα χοντρό «στραπάτσο»…)
Έτσι κι αλλιώς, η Τουρκία είναι πια χωρισμένη και γεωγραφικά στα τρία:
--Στα Μικρασιατικά παράλια φιλοδυτικός – κοσμικός πληθυσμός, άμεσα ενσωματώσιμος στη Δύση και στους δυτικούς θεσμούς.
--Στα νοτιοανατολικά ένα μεγάλο τμήμα με συμπαγείς Κουρδικούς πληθυσμούς, έτοιμους να ενωθούν με το Ιρακινό (και το Συριακό) Κουρδιστάν.
--Και στο μέσο (της κυρίως Ανατολίας) ένας συμπαγής σουνιτικός ισλαμικός πληθυσμός…
Η συνταγή «χωριστά κι αγαπημένοι, αντί για μαζί και… σκοτωμένοι», ταιριάζει απόλυτα!
Το ότι απόπειρα ανατροπής Ερντογάν δημιουργεί πια άμεσους κινδύνους εμφύλιας σύγκρουσης και – τελικά – διαμελισμού της Τουρκίας, είναι κάτι που άλλους τους αποθαρρύνει και τους αποτρέπει - όμως άλλους τους ενθαρρύνει και τους προτρέπει: Γιατί η «τετραμερής» – Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος-Ισραήλ- μπορεί να γίνει πλέον «πενταμερής»: με την προσθήκη του φιλοδυτικού τμήματος της Τουρκίας (στα μικρασιατικά παράλια).
Μην περιμένετε λοιπόν, ευθεία σύγκρουση ΗΠΑ-Τουρκίας!
Το πιθανότερο είναι πρώτα να αρχίσουν μέτρα στρατηγικής πίεσης σε βάρος του καθεστώτος Ερντογάν.
Ύστερα να κλιμακωθούν οι πιέσεις σε βάρος της Τουρκικής οικονομίας.
Ύστερα να αρχίσει να συνειδητοποιείται μέσα στην Τουρκία το μεγάλο στρατηγικό αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει (για πρώτη φορά από το 1923).
Ύστερα να προχωρήσει η αμερικανο-ρωσική προσέγγιση που «ψήνεται» για τη συνολική «διαρρύθμιση» της περιοχής.
Κι ύστερα να υπάρξουν εξελίξεις μέσα στην Τουρκία για τον παραμερισμό Ερντογάν (με ό,τι αυτό σημαίνει…)
Ως τότε η Ελλάδα πρέπει να φέρεται ως ισχυρή- όχι ως κακομοίρα.
Γιατί μόνο αν προβάλει την (πραγματική ή δυνητική) ισχύ της θα μπορέσει να γίνει μέρος ενός νέου συστήματος ισορροπίας στην περιοχή.
ΥΓ.1 Αδύναμοι, απροστάτευτοι και κακομοίρηδες δεν εγγυώνται σταθερότητα - προκαλούν αναταραχές και φέρνουν αποσταθεροποίηση.
ΥΓ.2 Αδύναμοι και κακομοίρηδες ψάχνουν μονίμως «προστάτες», αλλά δεν βρίσκουν ποτέ συμμάχους (τελικά ούτε και προστάτες…)
ΥΓ.3Κι από τους Ευρωπαίους μην περιμένετε τίποτε άλλο, από το να… επωφεληθούν τελικά ό,τι προλάβουν – κι ότι περισσέψει - από την νέα «ευθυγράμμιση» στην περιοχή.
Αυτό που ονομάζεται soft power, όταν τα πράγματα σοβαρεύουν και χοντραίνουν, αποδεικνύεται τελικά… fake power.
Και Real Μisery!
