O λόγος που δεν αναφέρουμε την Κρίση της Ευρωζώνης με τα γνωστά σε όλους μας αποτελέσματα, είναι πως σε χώρες όπως η Ελλάδα ουσιαστικά δεν έχει τερματιστεί.
Από το 1929 και την Μεγάλη Ύφεση μέχρι την Πετρελαϊκή Κρίση του 1979 ή την Κρίση του 2008, το μόνο σίγουρο είναι πως δεν γνωρίζουμε στα αλήθεια τα μυστικά της Οικονομίας. Ας κάνουμε μια μικρή αναδρομή αναλύοντας τις Κρίσεις και τις αιτίες, έχοντας πάντα στο νου μας πως η Οικονομία έχει περισσότερα ερωτήματα παρά λύσεις.
Η Μεγάλη Ύφεση
Το 1929 ξέσπασε η μεγαλύτερη και πιο σφοδρή κρίση της παγκόσμιας οικονομικής ιστορίας που ονομάστηκε Μεγάλη Ύφεση. Το τέλος της συνέπεσε με μια από τις πιο σκοτεινές εποχές για την ανθρωπότητα, το 1939 όπου την ουσιαστικά η οικονομία των αγαθών μετατράπηκε στην πολεμική βιομηχανία του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ένα βαθμό τα αίτια της χρηματιστηριακής κατάρρευσης που έφερε την Μεγάλη Ύφεση ήταν η υπερβολικά μεγάλη εισροή επενδύσεων στο χρηματιστήριο, χωρίς αντίληψη της αγοράς. Μιλάμε για την δεκαετία του 1920, όπου τα καινούρια καταναλωτικά αγαθά ήταν παντού, η οικονομία ήταν απολύτως ανθηρή και υπήρχε μια μεγάλη αναδυόμενη τάξη νεόπλουτων, που βρήκε διέξοδο στις επενδύσεις.
Η χρηματιστηριακή αγορά διογκώθηκε ραγδαία, χωρίς κανείς να μπορεί να αντιληφθεί πως οι απότομες «κορυφές», φέρνουν «κοιλάδες» ή «βάραθρα». Η συνταγή της καταστροφής ήταν απλή: Οι τράπεζες έδιναν δάνεια χωρίς ιδιαίτερο έλεγχο, ο δείκτης Dow Jones από τις 100 μονάδες έφτασε στις 381 μονάδες και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Μαζικές πωλήσεις μετοχών την Μαύρη Πέμπτη και την Μαύρη Τρίτη και κύματα bank runs. Έκλεισαν χιλιάδες τράπεζες, οι περισσότερες από τις οποίες ανεξάρτητες χωρίς να έχουν περιθώρια «ενέσεων» ρευστότητας. Η κερδοσκοπία, με παπαγαλάκια που όριζαν την μαζική ψυχολογία δεν ήταν καλός σύμβουλος. Το ζήσαμε και στην Ελλάδα το 1999, όπου οι «επενδυτές» είχαν έντονα συμπτώματα τζογαδόρων εθισμένων στα τυχερά παιχνίδια. Το κραχ του 1929 ήταν και ο λόγος που εγκαταλείφθηκε μια για πάντα ο Κανόνας του Χρυσού, ο οποίος δεν έπρεπε να επανέλθει μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Δεύτερη Πετρελαϊκή κρίση του 1979
Η επανάσταση στο Ιράν σε συνδυασμό με την κλήση της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν από το Κόμμα των Μαρξιστών που κυβερνούσε μετά την δολοφονία του Νταούντ Χαν, δημιούργησε την Δεύτερη Πετρελαϊκή Κρίση, μετά την εισβολή του Σοβιετικού Στρατού. Η παγκόσμια οικονομία «γονάτισε» καθώς το Ιράν ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα του ΟΠΕΚ σε παραγωγή πετρελαίου. Η τιμή του αργού τριπλασιάστηκε (Στην Α΄ Κρίση του 1973 πήγε από τα 3 στα 12$/βαρέλι και στην Β΄ Κρίση από τα 12 στα 36$/βαρέλι). Σε 6 μόλις χρόνια το πλεόνασμα του ισοζυγίου πληρωμών των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, μεταβλήθηκε σε έλλειμμα.
Η Πετρελαϊκή Κρίση οδήγησε στην Κρίση Εξωτερικού Χρέους των Αναπτυσσόμενων Χωρών με αποτέλεσμα το 1982 το Μεξικό, η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Χιλή, η Βενεζουέλα και άλλες χώρες της λατινικής Αμερικής να ανακοινώσουν αδυναμία πληρωμών. Οι μεγαλύτεροι δανειστές τους ήταν οι αμερικανικές και βρετανικές τράπεζες και κινδύνευαν και αυτές με κλείσιμο. Σε πρώτη φάση είχαμε bailout των χωρών που κινδύνευαν με παύση πληρωμών με νέα δάνεια με αντάλλαγμα οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Μετά από πολλά σχέδια δράσης που δεν καρποφόρησαν και οδήγησαν σε τεράστια εκροή κεφαλαίων, με το σχέδιο Brady το 1989 αποφασίστηκε η διαγραφή του 32% του χρέους των χωρών αυτών.
Κρίση του 2007-2008
Για χάρη της πιστωτικής επέκτασης δηλαδή της θέλησης των τραπεζών να δίνουν δάνεια, δόθηκαν χιλιάδες Subprime Loans,. που αποτελούν δάνεια χωρίς ουσιαστικά πιστοληπτικά κριτήρια. Οι τραπεζίτες κέρδιζαν μπόνους και…όλα καλά όλα ανθηρά! Την ίδια στιγμή δημιουργήθηκαν σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα εξαρτημένα από τα subprime loans. Πλέον όλος ο κόσμος ήθελε να επενδύσει στην αγορά ακινήτων των ΗΠΑ. Με την αύξηση των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων από 1% σε 5,25% (2004-2006), οι δανειολήπτες προτιμούσαν να σταματήσουν να πληρώνουν δόσεις, παρά να αποπληρώσουν ένα δάνειο μεγαλύτερης αξίας από την κατοικία. Οι κατασχέσεις αυξήθηκαν και οι τράπεζες βίωναν μια τεράστια αιμορραγία από προσδοκώμενα κέρδη που δεν θα έρχονταν ποτέ και κανείς δεν αγόραζε πλέον σπίτια σε μια υπερκορεσμένη αγορά με μεγάλη προσφορά.
Ώσπου κατάρρευσε η Lehman Brothers και τότε άρχισε η παγκόσμια ύφεση με την κρίση να φτάνει στην πραγματική οικονομία με ανυπολόγιστες αιτίες για τις κοινωνίες. Σχηματικά -αν σας βοηθάει- αυτό που συνέβη ήταν το εξής: Έπεσαν οι τιμές των ακινήτων. Η αξία του ακινήτου έγινε μικρότερη της υποθήκης. Αποχώρηση ιδιοκτητών/κατάσχεση. Αύξηση της προσφοράς ακινήτων. Τα δάνεια δεν αποπληρώθηκαν. Οι τράπεζες εμφανίζουν ζημία. Σταματούν οι πιστώσεις. Παγώνουν οι επιχειρήσεις την ανάπτυξή τους. Κόσμος απολύεται. Περαιτέρω πτώση των τιμών της αγοράς ακινήτων. Νέες κατασχέσεις… Ένας ανατροφοδοτούμενος φαύλος κύκλος.
O λόγος που δεν αναφέρουμε την Κρίση της Ευρωζώνης με τα γνωστά σε όλους μας αποτελέσματα, είναι πως σε χώρες όπως η Ελλάδα ουσιαστικά δεν έχει τερματιστεί. Το δημόσιο χρέος έχει ξεπεράσει τα 400 δις ευρώ και αφορά το 178,2% του ΑΕΠ, ενώ στον μη τερματισμό της παρά την μεγάλη προσπάθεια που καταβλήθηκε συνετέλεσαν παράγοντες οι οποίοι δεν θεωρούνται αμιγώς οικονομικοί αλλά έπαιξαν βαρυσήμαντο ρόλο, όπως η πανδημία του Covid-19 και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Οι οικονομικές κρίσεις χρειάζονται πρώτα και κύρια ρεαλιστικές και δοκιμασμένες λύσεις, μαζί με «ένα σταθερό χέρι στο τιμόνι». Η εμπιστοσύνη και η ψυχολογία των αγορών -όπως όλοι γνωρίζετε- είναι ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης οικονομικής και πολιτικής ουσιαστικά θεώρησης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη Business Voice #11
Η Μεγάλη Ύφεση
Το 1929 ξέσπασε η μεγαλύτερη και πιο σφοδρή κρίση της παγκόσμιας οικονομικής ιστορίας που ονομάστηκε Μεγάλη Ύφεση. Το τέλος της συνέπεσε με μια από τις πιο σκοτεινές εποχές για την ανθρωπότητα, το 1939 όπου την ουσιαστικά η οικονομία των αγαθών μετατράπηκε στην πολεμική βιομηχανία του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ένα βαθμό τα αίτια της χρηματιστηριακής κατάρρευσης που έφερε την Μεγάλη Ύφεση ήταν η υπερβολικά μεγάλη εισροή επενδύσεων στο χρηματιστήριο, χωρίς αντίληψη της αγοράς. Μιλάμε για την δεκαετία του 1920, όπου τα καινούρια καταναλωτικά αγαθά ήταν παντού, η οικονομία ήταν απολύτως ανθηρή και υπήρχε μια μεγάλη αναδυόμενη τάξη νεόπλουτων, που βρήκε διέξοδο στις επενδύσεις.
Η χρηματιστηριακή αγορά διογκώθηκε ραγδαία, χωρίς κανείς να μπορεί να αντιληφθεί πως οι απότομες «κορυφές», φέρνουν «κοιλάδες» ή «βάραθρα». Η συνταγή της καταστροφής ήταν απλή: Οι τράπεζες έδιναν δάνεια χωρίς ιδιαίτερο έλεγχο, ο δείκτης Dow Jones από τις 100 μονάδες έφτασε στις 381 μονάδες και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Μαζικές πωλήσεις μετοχών την Μαύρη Πέμπτη και την Μαύρη Τρίτη και κύματα bank runs. Έκλεισαν χιλιάδες τράπεζες, οι περισσότερες από τις οποίες ανεξάρτητες χωρίς να έχουν περιθώρια «ενέσεων» ρευστότητας. Η κερδοσκοπία, με παπαγαλάκια που όριζαν την μαζική ψυχολογία δεν ήταν καλός σύμβουλος. Το ζήσαμε και στην Ελλάδα το 1999, όπου οι «επενδυτές» είχαν έντονα συμπτώματα τζογαδόρων εθισμένων στα τυχερά παιχνίδια. Το κραχ του 1929 ήταν και ο λόγος που εγκαταλείφθηκε μια για πάντα ο Κανόνας του Χρυσού, ο οποίος δεν έπρεπε να επανέλθει μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Δεύτερη Πετρελαϊκή κρίση του 1979
Η επανάσταση στο Ιράν σε συνδυασμό με την κλήση της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν από το Κόμμα των Μαρξιστών που κυβερνούσε μετά την δολοφονία του Νταούντ Χαν, δημιούργησε την Δεύτερη Πετρελαϊκή Κρίση, μετά την εισβολή του Σοβιετικού Στρατού. Η παγκόσμια οικονομία «γονάτισε» καθώς το Ιράν ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα του ΟΠΕΚ σε παραγωγή πετρελαίου. Η τιμή του αργού τριπλασιάστηκε (Στην Α΄ Κρίση του 1973 πήγε από τα 3 στα 12$/βαρέλι και στην Β΄ Κρίση από τα 12 στα 36$/βαρέλι). Σε 6 μόλις χρόνια το πλεόνασμα του ισοζυγίου πληρωμών των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, μεταβλήθηκε σε έλλειμμα.
Η Πετρελαϊκή Κρίση οδήγησε στην Κρίση Εξωτερικού Χρέους των Αναπτυσσόμενων Χωρών με αποτέλεσμα το 1982 το Μεξικό, η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Χιλή, η Βενεζουέλα και άλλες χώρες της λατινικής Αμερικής να ανακοινώσουν αδυναμία πληρωμών. Οι μεγαλύτεροι δανειστές τους ήταν οι αμερικανικές και βρετανικές τράπεζες και κινδύνευαν και αυτές με κλείσιμο. Σε πρώτη φάση είχαμε bailout των χωρών που κινδύνευαν με παύση πληρωμών με νέα δάνεια με αντάλλαγμα οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Μετά από πολλά σχέδια δράσης που δεν καρποφόρησαν και οδήγησαν σε τεράστια εκροή κεφαλαίων, με το σχέδιο Brady το 1989 αποφασίστηκε η διαγραφή του 32% του χρέους των χωρών αυτών.
Κρίση του 2007-2008
Για χάρη της πιστωτικής επέκτασης δηλαδή της θέλησης των τραπεζών να δίνουν δάνεια, δόθηκαν χιλιάδες Subprime Loans,. που αποτελούν δάνεια χωρίς ουσιαστικά πιστοληπτικά κριτήρια. Οι τραπεζίτες κέρδιζαν μπόνους και…όλα καλά όλα ανθηρά! Την ίδια στιγμή δημιουργήθηκαν σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα εξαρτημένα από τα subprime loans. Πλέον όλος ο κόσμος ήθελε να επενδύσει στην αγορά ακινήτων των ΗΠΑ. Με την αύξηση των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων από 1% σε 5,25% (2004-2006), οι δανειολήπτες προτιμούσαν να σταματήσουν να πληρώνουν δόσεις, παρά να αποπληρώσουν ένα δάνειο μεγαλύτερης αξίας από την κατοικία. Οι κατασχέσεις αυξήθηκαν και οι τράπεζες βίωναν μια τεράστια αιμορραγία από προσδοκώμενα κέρδη που δεν θα έρχονταν ποτέ και κανείς δεν αγόραζε πλέον σπίτια σε μια υπερκορεσμένη αγορά με μεγάλη προσφορά.
Ώσπου κατάρρευσε η Lehman Brothers και τότε άρχισε η παγκόσμια ύφεση με την κρίση να φτάνει στην πραγματική οικονομία με ανυπολόγιστες αιτίες για τις κοινωνίες. Σχηματικά -αν σας βοηθάει- αυτό που συνέβη ήταν το εξής: Έπεσαν οι τιμές των ακινήτων. Η αξία του ακινήτου έγινε μικρότερη της υποθήκης. Αποχώρηση ιδιοκτητών/κατάσχεση. Αύξηση της προσφοράς ακινήτων. Τα δάνεια δεν αποπληρώθηκαν. Οι τράπεζες εμφανίζουν ζημία. Σταματούν οι πιστώσεις. Παγώνουν οι επιχειρήσεις την ανάπτυξή τους. Κόσμος απολύεται. Περαιτέρω πτώση των τιμών της αγοράς ακινήτων. Νέες κατασχέσεις… Ένας ανατροφοδοτούμενος φαύλος κύκλος.
O λόγος που δεν αναφέρουμε την Κρίση της Ευρωζώνης με τα γνωστά σε όλους μας αποτελέσματα, είναι πως σε χώρες όπως η Ελλάδα ουσιαστικά δεν έχει τερματιστεί. Το δημόσιο χρέος έχει ξεπεράσει τα 400 δις ευρώ και αφορά το 178,2% του ΑΕΠ, ενώ στον μη τερματισμό της παρά την μεγάλη προσπάθεια που καταβλήθηκε συνετέλεσαν παράγοντες οι οποίοι δεν θεωρούνται αμιγώς οικονομικοί αλλά έπαιξαν βαρυσήμαντο ρόλο, όπως η πανδημία του Covid-19 και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Οι οικονομικές κρίσεις χρειάζονται πρώτα και κύρια ρεαλιστικές και δοκιμασμένες λύσεις, μαζί με «ένα σταθερό χέρι στο τιμόνι». Η εμπιστοσύνη και η ψυχολογία των αγορών -όπως όλοι γνωρίζετε- είναι ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης οικονομικής και πολιτικής ουσιαστικά θεώρησης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη Business Voice #11
