Σύμβολο κάθε ελληνικού χωριού, στη μέση της κεντρικής πλατείας, με τους κατοίκους και τους επισκέπτες να αναζητούν τη σκιά του είναι ο πλάτανος, δέντρο που είναι... συνδεδεμένο με την ελληνική ιστορία και τις παραδόσεις, που όμως φαίνεται να απειλείται με αφανισμό στη χώρα.
Η αιτία είναι ένας μύκητας, ο Ceratocystis Platani, που προκαλεί τη νόσο του μεταχρωματικού έλκους πλατάνου ή «καρκίνου» του πλατάνου και ο οποίος καταγράφηκε στις ΗΠΑ το 1935. Στην Ευρώπη φαίνεται πως έφτασε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πιθανότατα μέσω κιβωτίων από ξύλο πλατάνου που μετέφεραν πολεμικό υλικό και πυρομαχικά από την Αμερική.
Η πρώτη καταγεγραμμένη προσβολή πλατάνου ήταν στη Νότια Γαλλία ενώ το 1945 – δεν είχε λήξει ακόμη ο πόλεμος – εντοπίστηκε ο μύκητας στη Νάπολη. Ιταλία και Γαλλία εδώ και δεκαετίες αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα και σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, μέσα σε δύο δεκαετίες σε πόλεις της Ιταλίας καταστράφηκε το 90% των πλατάνων, αρκετοί από τους οποίους ήταν υπεραιωνόβιοι.
Σε διάστημα μόλις 20 ετών από τον πρώτο εντοπισμό του μύκητα στην Ελλάδα το 2004 στην περιοχή της Μεγαλόπολης, η ασθένεια έχει προσβάλει διαδοχικά όλα τα πλατανοδάση σε πολλές περιοχές της χώρας μας. Οπως επισημαίνει στα «ΝΕΑ» ο πρόεδρος του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, Αλέξανδρος Δημητρακόπουλος, ξεκίνησε από τα πλατάνια της Πελοποννήσου και επεκτάθηκε στην Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα αλλά και τη Θεσσαλία.
«Πλέον έχει προχωρήσει και στην Κεντρική Μακεδονία, στις διοικητικές περιφέρειες Πιερίας, Ημαθίας, Κοζάνης. Δυστυχώς, τα πλατανοδάση που τα έχει προσβάλει η ασθένεια έχουν καταστραφεί σε ένα ποσοστό της τάξεως του 70%, εξαπλώνεται σαν τη φωτιά. Είναι χαρακτηριστικό πως το πλατανόδασος Σπερχειού στη Λαμία αργοπεθαίνει.
Ο "καρκίνος" του πλατάνου είναι σαν να παθαίνει κάποιος έμφραγμα επειδή η χοληστερίνη φράζει τις αρτηρίες, μόνο που στην περίπτωση του πλατάνου δεν μπορούμε να κάνουμε μπαϊπάς και γι’ αυτό πεθαίνει. Ο πλάτανος είναι το μεγαλύτερο σε διαστάσεις δένδρο της ελληνικής χλωρίδας και οι πλατανότοποι και τα παραποτάμια δάση του αποτελούν εμβληματικά στοιχεία της ελληνικής φύσης».
Αλώβητες
«Γιατρειά» όταν ένας πλάτανος προσβληθεί δεν υπάρχει και μάλιστα ο… θάνατός του μπορεί να συμβεί δύο με πέντε χρόνια από την προσβολή του.
Γι’ αυτό η προσπάθεια, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα πρέπει να εστιάσει στην πρόληψη. «Το Πήλιο, περιοχές της Μακεδονίας, η Θράκη, τα ελληνικά νησιά αλλά και η Κρήτη είναι περιοχές που έχουν προς το παρόν μείνει αλώβητες και στις οποίες θα πρέπει να επικεντρωθούμε», υπογραμμίζει ο Αλέξανδρος Δημητρακόπουλος.
Παρ’ όλο που κοινή υπουργική απόφαση του 2023 προέβλεπε μεταξύ άλλων τον καθορισμό οριοθετημένων ζωνών πέριξ των προσβεβλημένων περιοχών και απαγόρευση υλοτομίας ή κλάδευσης ή φύτευσης αδιακρίτως φυτών πλατάνου χωρίς την έγγραφη άδεια του οικείου δασαρχείου, δεν εφαρμόστηκαν οι διατάξεις.
Σύμφωνα με τον Αλ. Δημητρακόπουλο, η χρήση ανθεκτικών στην ασθένεια υβριδίων του ελληνικού με τον δυτικό πλάτανο, ως αποκλειστικό φυτευτικό υλικό σε αναδασώσεις αλλά και μεμονωμένες φυτεύσεις, θεωρείται επιτακτική. Το Τμήμα Δασολογίας του ΑΠΘ, μάλιστα, θεωρεί ότι είναι απαραίτητη η άμεση δημιουργία της «ζώνης καραντίνας», πλάτους 2 χιλιομέτρων από την οριογραμμή των πλέον προωθημένων εστιών προσβολής στη Μακεδονία και την Ηπειρο. «Η ζώνη καραντίνας θα ελέγχεται διαρκώς για τον εντοπισμό τυχόν νέων εστιών μόλυνσης και την άμεση εξάλειψή τους. Παράλληλα όμως θα πρέπει να γίνεται αποστείρωση με φλόγιστρο των φρέσκων τομών που προκύπτουν από την κλάδευση υγειών πλατάνων, σε όλη την επιφάνεια της τομής, καθώς και αποστείρωση των μηχανημάτων», προσθέτει.
