ΚΚανένα άλλο γεγονός στην παγκόσμια ιστορία δεν συνοψίζεται σε δύο απλούς αριθμούς: αυτό και μόνο δείχνει τη σημασία της 11ης Σεπτεμβρίου (9/11 στην αμερικανική αρίθμηση), όταν 19 αεροπειρατές κατέλαβαν τέσσερα επιβατηγά αεροσκάφη και κατάφεραν να συντρίψουν τρία εξ αυτών πάνω σε ισάριθμα ιστορικά κτίρια – τους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης και το Πεντάγωνο. Ηταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ δέχθηκαν ξένη επίθεση στο ηπειρωτικό έδαφός τους. Το φονικότατο τρομοκρατικό χτύπημα προκάλεσε τον θάνατο 2.753 πολιτών, τον τραυματισμό πολύ περισσότερων, ενώ ανυπολόγιστος είναι ο αριθμός εκείνων που πάσχουν από χρόνια προβλήματα υγείας εξ αυτού του γεγονότος.Η 11η Σεπτεμβρίου προκάλεσε σοκ στην Αμερική, υποβαθμίζοντας το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών της. Οι ηγέτες του κόσμου εξέφρασαν τη συμπαράσταση και τη συμπάθειά τους προς τις ΗΠΑ: «Είμαστε όλοι Αμερικανοί τώρα» έγραψε χαρακτηριστικά στο πρωτοσέλιδό της η εφημερίδα «Le Monde» τρεις μέρες αργότερα. Το άμεσο και βαθύτερο αποτέλεσμα της 9/11 στην παγκόσμια πολιτική σκηνή όμως ήταν ότι έθεσε υπό αμφισβήτηση τις πεποιθήσεις και τα στερεότυπα που υπήρχαν, τόσο εντός, όσο και εκτός Αμερικής, σχετικά με την ισχύ των ΗΠΑ. Η σύγκρουση των πολιτισμών» στην οποία είχε αναφερθεί ο Samuel Huntington έγινε πραγματικότητα, λόγω του πανικού με τον οποίο αντέδρασε η Αμερική στην υποτιθέμενη απειλή του μουσουλμανικού κόσμου. Ο Τζορτζ Μπους υποστήριξε ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν είχε σχέσεις με την Αλ Κάιντα -ισχυρισμός που διαψεύσθηκε αργότερα από την ίδια την επιτροπή που συστήθηκε στην Ουάσιγκτον για τη διερεύνηση της 9/11- και διέταξε εισβολή στο Ιράκ. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν περισσότεροι Αμερικανοί στρατιώτες εκεί (4.474), από τους πολίτες που έχασαν τη ζωή τους στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Στο μεταξύ, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν κλιμακώθηκε, με περαιτέρω αρνητικές συνέπειες για την περιοχή. Οπως έγραψε και ο άλλοτε συνάδελφός μου, Anatol Lieven, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν «ριζοσπαστικοποίησε και αποσταθεροποίησε το Πακιστάν, γεγονός που εγείρει τον κίνδυνο μιας γεωπολιτικής καταστροφής για τις ΗΠΑ, που θα κάνει τις όποιες απώλειες στο Αφγανιστάν να μοιάζουν αμελητέες». Λίγοι είναι εκείνοι που πιστεύουν πια ότι ο πόλεμος στο Αφγανιστάν μπορεί να κερδηθεί. Η επιθυμία της εκθρόνισης του Σαντάμ, της συντριβής των Ταλιμπάν και της αποδυνάμωσης της Αλ Κάιντα, δεν αποτελεί δικαιολογία σε καμία περίπτωση για τη μυωπική και ριψοκίνδυνη εξωτερική πολιτική που ακολούθησαν οι ΗΠΑ.
Εξίσου ανεύθυνες ήταν και οι ευρωπαϊκές ακροβασίες. Ο Βρετανός πρωθυπουργός επέλεξε να ακολουθήσει τον Μπους σε έναν δρόμο που αμαύρωσε ανεπανόρθωτα και τον ίδιο και την παρακαταθήκη του στην Ιστορία. Και ο Ντόναλντ Ράμσφελντ σωστά εντόπισε τον διχασμό ανάμεσα στην «παλαιά» και τη «νέα» Ευρώπη, με αφορμή τις διαφορετικές αντιδράσεις στον πόλεμο του Ιράκ.Από την 11η Σεπτεμβρίου όμως άνθησε και ένα ακόμη αρνητικό φαινόμενο: οι θεωρίες συνωμοσίας. Το Ιντερνετ βρίθει από τέτοιες. Λίγο μετά τις επιθέσεις, ακόμη και σε τραπέζια της καλής κοινωνίας των Αθηνών, άκουγε κανείς ιστορίες για το πώς οι Εβραίοι δήθεν κατάφεραν να δραπετεύσουν από τους Δίδυμους Πύργους πριν από τις επιθέσεις. Ομοίως, πολλοί Πακιστανοί πιστεύουν ότι ο Οσάμα μπιν Λάντεν ήταν νεκρός πολύ πριν από την αμερικανική καταδρομική επιχείρηση της 2ας Μαΐου. Χρειαζόμαστε, φαίνεται, μία θεωρία συνωμοσίας για να εξηγήσουμε ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας, αν αυτό περιλαμβάνει και Αμερικανούς.
Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν μία ανθρώπινη τραγωδία, αλλά και ένα σημείο καμπής που οδήγησε σε καταστροφές στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και ενίσχυσε τον κυνισμό. Ο κόσμος μας είναι λιγότερο ασφαλής και περισσότερο διχασμένος μετά από αυτήν.
Τζορτζ Μπους: Συγκίνησε αλλά και δίχασε την ΑμερικήΟ Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους είχε μόλις συμπληρώσει οκτώ μήνες στην εξουσία των ΗΠΑ όταν η Αμερική δέχθηκε τη χειρότερη επίθεση στην ιστορία της. Η εικόνα του Αμερικανού προέδρου που μένει ενεός καθώς πληροφορείται τη συγκλονιστική είδηση, ενώ βρίσκεται με μαθητές σε σχολείο στη Φλόριντα, έκανε τον γύρο του κόσμου. Το γεγονός ότι ο Μπους δεν αποχώρησε αμέσως από την αίθουσα αλλά συνέχισε να διαβάζει ένα βιβλίο στα παιδιά, εξελήφθη ως αδυναμία και έλλειψη ηγετικής ικανότητας. Προσφάτως, ο ίδιος υπερασπίστηκε τη στάση του λέγοντας ότι ήταν συνειδητή, επειδή ήθελε να επιδείξει ηρεμία σε περίοδο κρίσης. Το βράδυ της 11ης Σεπτεμβρίου, πάντως, από το Οβάλ Γραφείο, ο πρόεδρος απηύθυνε μήνυμα στο αμερικανικό έθνος και δεσμεύτηκε ότι η Αμερική θα δώσει ηχηρή απάντηση στις επιθέσεις. Στις 14 Σεπτεμβρίου 2001, ο Τζορτζ Μπους επισκέφθηκε το Σημείο Μηδέν, εκεί όπου άλλοτε υψώνονταν οι Δίδυμοι Πύργοι. Πάνω σε ένα σωρό από συντρίμμια και με ένα μεγάφωνο στο χέρι, ο Μπους μίλησε στο συγκεντρωμένο πλήθος, μιλώντας ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο. «Σας ακούω. Και ο υπόλοιπος κόσμος σας ακούει. Και οι άνθρωποι που έριξαν αυτά τα κτίρια, θα έχουν την απάντησή μας πολύ σύντομα», είπε ο Αμερικανός πρόεδρος, προκαλώντας παγκόσμια συγκίνηση. Η Αμερική βρισκόταν πλέον σε πόλεμο και ο Μπους που τίποτε δεν προοιωνιζόταν ότι θα αντιμετώπιζε τέτοια πρόκληση στη θητεία του, καλείτο να απαντήσει. Στις αρχές Οκτωβρίου 2001, ο Μπους διέταξε την εισβολή των Αμερικανών και των συμμάχων τους στο Αφγανιστάν για να ανατρέψουν τους Ταλιμπάν που στήριζαν την Αλ Κάιντα, και να εξολοθρεύσουν τον αρχηγό της, Οσάμα μπιν Λάντεν. Η παγκόσμια συγκίνηση που προκάλεσαν οι δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου, τις πρώτες μέρες μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, εξανεμίστηκε ενάμιση χρόνο αργότερα, όταν ο Μπους εισέβαλε στο Ιράκ για να ανατρέψει το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν που υποτίθεται ότι διέθετε όπλα μαζικής καταστροφής, επικίνδυνα για τις ΗΠΑ, τα οποία δεν βρέθηκαν ποτέ.
Οσάμα μπιν Λάντεν: Εμπνεύστηκε και οργάνωσε τη φρίκηΠριν από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, το όνομα του Οσάμα μπιν Λάντεν δεν ήταν ιδιαιτέρως γνωστό. Η τρομοκρατική του δράση όμως ήταν αδιαμφισβήτητη. Ο ιδρυτής της Αλ Κάιντα ήταν υπεύθυνος, μεταξύ άλλων, για τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις αμερικανικές πρεσβείες στο Νταρ Ες Σαλάμ της Τανζανίας και στο Ναϊρόμπι της Κένυας, το 1998, με εκατοντάδες νεκρούς. Γόνος πλούσιας σαουδαραβικής οικογένειας, ο οποίος είχε πολεμήσει εναντίον των Ρώσων στο Αφγανιστάν, υπερασπιστής του πιο ακραίου Ισλάμ, ο Μπιν Λάντεν έγινε ο θλιβερός πρωταγωνιστής της 11ης Σεπτεμβρίου. Ιδρυσε την Αλ Κάιντα με στόχο την επιβολή της «σαρίας» στον μουσουλμανικό κόσμο, αντίβαρο στη «διεφθαρμένη» Δύση στην οποία είχε κηρύξει «τζιχάντ» – ιερό πόλεμο. Ο Μπιν Λάντεν εμφορείτο από άσβεστο μίσος για τους Αμερικανούς και υπό αυτό το πνεύμα, σχεδίασε και οργάνωσε τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Αρχικώς ο Μπιν Λάντεν δεν ανέλαβε την ευθύνη για τις επιθέσεις. Καταφέρνοντας να παραμείνει επί μία δεκαετία ασύλληπτος, παρότι είχε επικηρυχθεί από τις αμερικανικές αρχές για 25 εκατ. δολάρια, ανέλαβε τελικώς την ευθύνη για την τραγωδία, σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα το 2004, τέσσερις μέρες πριν από τις αμερικανικές εκλογές. Στο μήνυμα αυτό, ο Μπιν Λάντεν επέρριψε και ευθύνες στον Αμερικανό πρόεδρο Μπους για αμέλεια, γιατί… επέτρεψε να συμβούν οι αεροπειρατείες στα αεροπλάνα που οι τρομοκράτες έστρεψαν στους Δίδυμους Πύργους και το Πεντάγωνο. Είπε επίσης ότι «εμπνεύστηκε» την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους αφ’ ότου είδε το Ισραήλ να καταστρέφει πύργους στον Λίβανο στη διάρκεια της εισβολής στη χώρα αυτή, το 1982.
Επί μία δεκαετία, τα ηχογραφημένα μηνύματα του Μπιν Λάντεν θύμιζαν την ύπαρξη του ανθρώπου που ταυτίστηκε με το απόλυτο κακό, και που πολλοί θεωρούσαν από χρόνια νεκρό. Ο θάνατος του Μπιν Λάντεν επήλθε τελικώς από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, στο Αμποταμπάντ του Πακιστάν, στις 2 Μαΐου.
Ρούντολφ Τζουλιάνι: Ο υπερδήμαρχος της Νέας ΥόρκηςΣτα τέλη του 2001, το αμερικανικό περιοδικό ΤΙΜΕ ανακήρυξε τον Ρούντολφ Τζουλιάνι, δήμαρχο της Νέας Υόρκης, «άνθρωπο της χρονιάς». Η επιλογή αυτή ήταν αποτέλεσμα της δράσης του Τζουλιάνι στην περίοδο που ακολούθησε τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Τις ημέρες μετά τις επιθέσεις και αφού διαβεβαίωσε ότι «αύριο η Νέα Υόρκη θα είναι εδώ και θα την ξαναχτίσουμε, και θα είμαστε πιο δυνατοί από πριν», ο Τζουλιάνι επεδίωξε να είναι ο πανταχού παρών δήμαρχος. Ο Τζουλιάνι, δήμαρχος της πόλης από το 1994, είχε ήδη λάβει εύσημα για τα επιτεύγματά του στη Νέα Υόρκη κυρίως ως προς την πάταξη της εγκληματικότητας και την καθαριότητα της πόλης. Τώρα όμως έπρεπε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, καθώς η Νέα Υόρκη αντιμετώπιζε τη χειρότερη κρίση στην πρόσφατη ιστορία της. Ο Τζουλιάνι εμφανίστηκε συχνά στο σημείο Μηδέν, στο πλευρό των συνεργείων διάσωσης. Ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι εργαζόταν μαζί με τα μέλη των σωστικών συνεργείων, στην τεράστια επιχείρηση εντοπισμού των ανθρώπων που είχαν θαφτεί κάτω από τα συντρίμμια. Ωστόσο, η έκθεση της Επιτροπής που ερεύνησε τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου αναφέρει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η έλλειψη ετοιμότητας των υπηρεσιών του δήμου, προκάλεσε τον θάνατο των μελών συνεργείων διάσωσης και πυροσβεστών που έσπευσαν πρώτοι στο σημείο των επιθέσεων. Στην κατάθεσή του στην Επιτροπή, ο Τζουλιάνι είπε ότι οι πυροσβέστες αγνόησαν την εντολή εκκένωσης των κτιρίων προκειμένου να σώσουν ανθρώπινες ζωές. Αλλοι επίσης ακτιβιστές υποστήριξαν ότι δεν ήταν ο Τζουλιάνι που ένωσε τους Νεοϋορκέζους αλλά η οδύνη και η αξιοπρέπειά τους. Παρά τις φωνές που τον αμφισβήτησαν, ο Τζουλιάνι, ο οποίος αποχώρησε από τον δήμο της Νέας Υόρκης στις 31 Δεκεμβρίου 2001, εξακολουθεί να είναι για πολλούς Αμερικανούς, «ο δήμαρχος της Αμερικής», χαρακτηρισμό που του απέδωσε πρώτη η δημοφιλής Αμερικανίδα τηλεπαρουσιάστρια Οπρα Γουίνφρεϊ.
Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ: Επέλεξε στόχους και αεροπειρατέςΟ Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ, που εξακολουθεί να κρατείται στις φυλακές της στρατιωτικής βάσης του Γκουαντάναμο στην Κούβα, θεωρείται εκ των εγκεφάλων των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου. Στα τέλη του 1998, ο Μοχάμεντ, ο οποίος γεννήθηκε το 1965 στο Κουβέιτ και σπούδασε σε αμερικανικά πανεπιστήμια στη δεκαετία του 1980, πήρε το πράσινο φως από τον Οσάμα μπιν Λάντεν για να οργανώσει τις επιθέσεις. Σε σειρά συναντήσεων με τον αρχηγό της Αλ Κάιντα, την άνοιξη του 1999, ο Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ ανέλαβε να επιλέξει τους στόχους των επιθέσεων και να φροντίσει για το ταξίδι των αεροπειρατών που θα έστρεφαν τα αεροσκάφη εναντίον συγκεκριμένων στόχων. Αφ’ ότου ο Μοχάμεντ Ατα επελέγη ως επικεφαλής της αεροπειρατών, ο Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ συναντήθηκε εκ νέου με τον Οσάμα μπιν Λάντεν, για να συζητήσουν τους στόχους των επιθέσεων. Στους στόχους που πρότεινε ήταν οι Δίδυμοι Πύργοι, σύμβολο της αμερικανικής οικονομίας, το Πεντάγωνο, σύμβολο της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ, και το Καπιτώλιο, ως σύμβολο της αμερικανικής πολιτικής που στηρίζει το Ισραήλ. Στον κατάλογο ήταν και ο Λευκός Οίκος, καθώς ο Μπιν Λάντεν τον θεωρούσε σύμβολο πολιτικής ισχύος και ήθελε να επιτεθεί εναντίον του. Ο Μπιν Λάντεν πίεζε τον Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ ώστε οι τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ να γίνουν νωρίτερα. Ο Μοχάμεντ έχει ισχυριστεί ότι ο Μπιν Λάντεν τού ζήτησε οι επιθέσεις να γίνουν ακόμη και στα μέσα του 2000.
Ο Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ έχει ομολογήσει ότι συμμετείχε στην οργάνωση, τον σχεδιασμό και την εκτέλεση των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου. Εχει ομολογήσει ακόμη ότι είναι υπεύθυνος για τις επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου το 1993, για τις επιθέσεις στο Μπαλί το 2002. Εχει παραδεχτεί επίσης ότι με το «ευλογημένο δεξί του χέρι» αποκεφάλισε τον Αμερικανό δημοσιογράφο Ντάνιελ Περλ, το 2002 στο Πακιστάν. Η σύλληψη του Μοχάμεντ τον Μάρτιο του 2003 στο Πακιστάν, σηματοδότησε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της αμερικανικής κυβέρνησης στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας.
* Ο κ. Featherstone είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών Σπουδών και του Ελληνικού Παρατηρητηρίου στο London School of Economics. ΠΗΓΗ ΕΦ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ