Ο ουκρανικός πρόλογος της «Φάρμας των Ζώων» του Τζορτζ Όργουελ διαβάζεται σήμερα ως ένα βαθιά προφητικό κείμενο. Γραμμένος το 1947, δεν αφορά μόνο τον σταλινισμό του 20ού αιώνα, αλλά τον ίδιο τον μηχανισμό του ολοκληρωτισμού: πώς γεννιέται, πώς συντηρείται και πώς πείθει ακόμη και ελεύθερες κοινωνίες να τον παρεξηγούν ή να τον δικαιολογούν. Το γεγονός ότι αυτός ο μοναδικός πρόλογος γράφτηκε για ουκρανική έκδοση προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στο κείμενο σήμερα, καθώς ο ρωσικός ολοκληρωτισμός επιστρέφει στο προσκήνιο με νέα μορφή αλλά με τις ίδιες παλιές μεθόδους.
▪️
Ο Τζορτζ Όργουελ σχεδόν ποτέ δεν έγραφε προλόγους. Πίστευε ότι ένα βιβλίο οφείλει να στέκεται μόνο του και ότι ο συγγραφέας δεν πρέπει να καθοδηγεί τον αναγνώστη για το πώς να το διαβάσει. Υπάρχει, όμως, μία καθοριστική εξαίρεση: ο πρόλογος που έγραψε το 1947 ειδικά για την ουκρανική έκδοση της «Φάρμας των Ζώων».
Το κείμενο αυτό δεν είναι απλώς ένας πρόλογος. Είναι μια πολιτική διαθήκη, μια εξομολόγηση και ταυτόχρονα ένα εγχειρίδιο κατανόησης της προπαγάνδας και του ολοκληρωτισμού.
Ο Όργουελ ξεκινά μιλώντας για τον εαυτό του: την καταγωγή του από τον μηχανισμό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, την υπηρεσία του στην αποικιακή αστυνομία στη Βιρμανία, το μίσος που ανέπτυξε για τον ιμπεριαλισμό και τη σταδιακή του προσέγγιση στον σοσιαλισμό, όχι από θεωρία αλλά από αγανάκτηση για την καταπίεση των φτωχών. Η πολιτική του σκέψη, όπως εξηγεί, δεν γεννήθηκε σε βιβλιοθήκες αλλά μέσα από εμπειρίες.
Το καθοριστικό σημείο, όμως, είναι ο Ισπανικός Εμφύλιος. Εκεί, πολεμώντας στο πλευρό της δημοκρατικής κυβέρνησης, ο Όργουελ βίωσε κάτι που σημάδεψε ολόκληρη τη σκέψη του: τη βίαιη καταστολή της αριστερής διαφωνίας από τους ίδιους τους κομμουνιστές, τις διώξεις, τις εκτελέσεις, τις ψευδείς κατηγορίες περί «φασιστικών συνωμοσιών». Όπως γράφει, είδε πώς ένα ολοκληρωτικό σύστημα μπορεί να κατασκευάζει μια «εναλλακτική πραγματικότητα» και να πείθει ακόμη και μορφωμένους ανθρώπους στη Δύση.
Από αυτή την εμπειρία γεννήθηκε η βαθιά του πεποίθηση ότι ο σοβιετικός μύθος ήταν καταστροφικός για το ίδιο το σοσιαλιστικό κίνημα. Ο Όργουελ δεν επιτίθεται στον σοσιαλισμό· επιτίθεται στην ιδέα ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν σοσιαλιστική χώρα. Περιγράφει την ΕΣΣΔ ως μια νέα ιεραρχική κοινωνία, όπου μια άρχουσα τάξη δεν είχε κανέναν λόγο να παραδώσει την εξουσία της — ακριβώς όπως κάθε άλλη ελίτ στην ιστορία.
Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι η ανάλυσή του για τη Δύση. Ο Όργουελ εξηγεί ότι οι άνθρωποι σε χώρες με σχετική ελευθερία λόγου αδυνατούν να κατανοήσουν τι σημαίνει ολοκληρωτισμός: στρατόπεδα συγκέντρωσης, μαζικές απελάσεις, συλλήψεις χωρίς δίκη, απόλυτος έλεγχος της πληροφορίας. Έτσι, μεταφράζουν ασυνείδητα τη σοβιετική πραγματικότητα με δυτικούς όρους και καταλήγουν να πιστεύουν τα ψέματα της προπαγάνδας.
Μέσα από αυτό το πλαίσιο εξηγεί και τη γέννηση της «Φάρμας των Ζώων». Το βιβλίο, όπως τονίζει, δεν είναι μια απλή σάτιρα της Ρωσικής Επανάστασης, αλλά μια αλληγορία για το πώς κάθε επανάσταση μπορεί να προδοθεί από τους ίδιους τους ηγέτες της. Και ξεκαθαρίζει κάτι που συχνά παρερμηνεύτηκε: το τέλος του βιβλίου δεν είναι συμφιλιωτικό. Είναι μια προειδοποίηση ότι οι νέοι τύραννοι γίνονται τελικά ίδιοι με τους παλιούς.
Το γεγονός ότι αυτός ο μοναδικός πρόλογος γράφτηκε για ουκρανική έκδοση, χάθηκε στο πρωτότυπο και διασώθηκε μέσα από την ουκρανική γλώσσα, προσδίδει σήμερα στο κείμενο μια σχεδόν ιστορική ειρωνεία. Διαβάζεται όχι μόνο ως σχόλιο για τον σταλινισμό του 20ού αιώνα, αλλά και ως οδηγός κατανόησης της σύγχρονης ρωσικής προπαγάνδας.
Ο Όργουελ, χωρίς να το γνωρίζει, έγραφε για το μέλλον. Και ίσως γι’ αυτό αυτός ο πρόλογος παραμένει τόσο ενοχλητικός — και τόσο απαραίτητος.
Πηγή: www.orwellfoundation.com