ΤΟ ΠΕΡΙ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑ

του Βλάση Αγτζίδη

H συζήτηση για τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού αλλά και ευρύτερα του ελληνισμού της Ανατολής, κατά το πέρασμα στην εποχή των εθνών - κρατών, άρχισε πριν από μια εικοσαετία περίπου και εξελίχθηκε με έναν εξαιρετικά ιδιόρρυθμο τρόπο. Η πλειονότητα των παραδοσιακών και «νέων» ιστορικών, ποικίλης πολιτικής προέλευσης, κινήθηκε μεταξύ ουδέτερης και απορριπτικής στάσης. Η μελέτη της σκοτεινής αυτής σελίδας της νεοελληνικής ιστορίας έμεινε τελικά ως αποκλειστικό αντικείμενο των ιστορικών που προέρχονταν από τους πρόσφυγες του ’22. Με έναν περίεργο τρόπο, μια πολύ σημαντική σελίδα της ιστορίας μελετήθηκε μόνο από τους προσφυγικής καταγωγής Ελληνες ιστορικούς και από τους αντιεθνικιστές νέους Τούρκους ιστορικούς σαν τον Taner Aksam, τον Fouat Dudar, την Dilek Guven, τον Hamit Bozarslan κ.ά.

Η εξήγηση αυτής της παράδοξης κατάστασης αποτελεί πρόκληση. Μια υπόθεση που θα μπορούσε να συζητηθεί και ίσως ερμηνεύει την όλη σύγχυση, τη δαιμονοποίηση και την εύκολη απόρριψη της άποψης των προσφυγικών οργανώσεων, συνδέεται με την ύπαρξη μιας ελλαδοκεντρικής ιστοριογραφικής ματιάς. Μιας ματιάς που αντιμετωπίζει τις εξελίξεις στο εσωτερικό της οθωμανικής κοινωνίας τις εποχές της μετάβασής της σε εθνικά κράτη, αποκλειστικά μέσα από την πολιτική, τα συμφέροντα και τη στάση του κράτους της Ελλάδας.

Το απλό γεγονός, ότι δηλαδή η γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής δεν ήταν συναρτημένη με την ελλαδική συμπεριφορά, αλλά με τις ενδοοθωμανικές διεργασίες και την απόφαση του τουρκικού εθνικισμού να εξαλείψει την αστική τάξη των ραγιάδων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων), την οποία θεωρούσε ταξικό εχθρό προς τα γραφειοκρατικά και στρατοκρατικά οθωμανικά στρώματα και εμπόδιο στο εθνικιστικό σχέδιο, δεν μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτή στο μέσο Ελλαδικό.

Ηταν τότε μια εποχή μοναδικών ευκαιριών και κορυφαίων αβελτηριών. Ηταν η ιστορική στιγμή κατά την οποία η παλιά Οθωμανική Αυτοκρατορία αποχωρούσε από το ιστορικό προσκήνιο και στη θέση της έρχονταν ορμητικά τα νέα έθνη - κράτη. Στα χρόνια αυτού του μοναδικού μετασχηματισμού, τα δύο εκατομμύρια των Ελλήνων της Ανατολής δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν. Σε πολιτικό επίπεδο οι υπεύθυνοι, από την επαύριο κιόλας της Μικρασιατικής Καταστροφής, φρόντισαν να εξαλείψουν την ιστορική μνήμη και να εμποδίσουν την ιστορική γνώση. Και αυτό ακριβώς το πολιτικό πλαίσιο για υποχρεωτική λήθη με την υποβάθμιση του ιστορικού γεγονότος και της σημασίας των Ελλήνων της Ανατολής, διαμόρφωσε και το ιστοριογραφικό πλαίσιο.

Πάντως το ζήτημα της γενοκτονίας των Ποντίων ήδη ξεφεύγει από τα ποντιακά πλαίσια και γίνεται ευρύτερα αποδεκτό. Εξάλλου, πολλά ζητήματα είναι στην πραγματικότητα λυμένα. Ο όρος «Γενοκτονία» που συνήθως παραθεωρείται και αντιμετωπίζεται ως κοινή λέξη της καθομιλουμένης, είναι ένας νομικός όρος του διεθνούς δικαίου που η χρήση του διέπεται από πέντε πολύ συγκεκριμένα κριτήρια. Επίσης, το μόνο αρμόδιο διεθνές επιστημονικό όργανο για να αποφανθεί εάν μια εγκληματική πράξη μπορεί να χαρακτηριστεί γενοκτονία είναι η International Association of Genocide Scholars (IAGS). Η διεθνής αυτή οργάνωση έχει ήδη αποφανθεί και έχει συμπεριλάβει τη γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής (και όχι μόνο των Ποντίων) στις μεγάλες γενοκτονίες του 20ού αιώνα.

Σε καθαρά ιστοριογραφικό επίπεδο το γεγονός επιβεβαιώθηκε από την παρουσία σε εκδήλωση για τη γενοκτονία των Ποντίων, που έγινε στις 10 Μαΐου στην Παλαιά Βουλή, του Taner Aksam, καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Clark της Μασαχουσέτης, με θέμα «The Germans Foreign Office Archives on the Armenian and Greek Genocides» και του Roger Smith, ομότιμου καθηγητή Πολιτικών Επιστημών και πρώτου προέδρου της IAGS, με θέμα «The Concept of Genocide: origin, meaning, related concepts, denial».

Tο μόνο πραγματικό ζήτημα που υπάρχει πλέον –που δυστυχώς δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό– είναι η σωστή προσέγγιση και η τοποθέτηση του ιστορικού γεγονότος της γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής, σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ώστε να αποφευχθεί η ιδεολογική χρήση των πραγματικών ιστορικών γεγονότων από ακροδεξιούς, ρατσιστές, αλυτρωτιστές. Και αυτό είναι απολύτως εφικτό, αρκεί να γίνει κατανοητό και να σταματήσουν οι σκιαμαχίες, οι οποίες προσπαθούν να αμφισβητήσουν ή να μειώσουν τη σημασία μιας πραγματικά τραγικής σελίδας της σύγχρονης ιστορίας.

* Ο κ. Βλάσης Αγτζίδης είναι ιστορικός.
(το άρθρο μας το έστειλε το e-pontos)