Πορεία σε τεντωμένο σκοινί

ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, 21.7.2010

Ο μεγάλος Αμερικανός οικονομολόγος Paul Samuelson λίγο πριν από τον πρόσφατο θάνατό του είχε υποστηρίξει πως ο εξ ίσου διάσημος φιλελεύθερος νομπελίστας Friedrich Hayek είχε υπάρξει υπερβολικός, υποστηρίζοντας στο βιβλίο του «Ο Δρόμος Προς την Δουλεία» πως η μεγάλη κρατική παρέμβαση οδηγεί στον περιορισμό ελευθεριών και τελικά στην υποδούλωση, Ο Samuelson είχε ιδιαίτερα αναφερθεί στην Σκανδιναβία. Όπου κάτω από συνθήκες ουσιαστικά σοσιαλιστικές δεν έχει υπάρξει καταπίεση, στρατόπεδα τρόμου και περιορισμός ελευθεριών. Αν ο Samuelson είχε δίκιο τότε ολόκληρο το θεωρητικό οικοδόμημα της κοινωνίας της ελευθερίας βρίσκεται στο απόλυτο κενό.
Γράφοντας όμως στην Wall Street Journal o καθηγητής Donald J. Boudreaux 
υποστήριξε πως ο Samuelson διαστρέβλωσε με ακραίο τρόπο τα λεγόμενα του Ηayek. Ο μεγάλος Αυστριακός οικονομολόγος και φιλόσοφος έχει γράψει πως ‘ο κεντρικός σχεδιασμός εναντίον του οποίου ασκούμε κριτική είναι κατά κύριο λόγο ο σχεδιασμός που παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό. O σχεδιασμός δηλ. που αποσκοπεί να αντικαταστήσει τον ελεύθερο ανταγωνισμό’. Εφ’ όσον λοιπόν οι Σκανδιναβικές χώρες δεν προωθούν πολιτικές σχεδιασμού που να έχουν χαρακτήρα κατάπνιξης του ανταγωνισμού δεν είναι δυνατόν να ισχυρισθεί κανείς πως ο ‘σοσιαλισμός’ που πρεσβεύουν είναι αυτός που είχε υπ όψιν του ο Hayek όταν έγραφε τον ‘Δρόμο Προς την Δουλεία’.

Οι Σκανδιναβικές χώρες ευνοούν το ελεύθερο εμπόριο, ασκούν ελάχιστο έλεγχο πάνω στις αγορές, δεν παρεμβαίνουν στους χειρισμούς των ιδιωτικών επιχειρήσεων και υποστηρίζουν με επιμονή και με ένα πανίσχυρο νομικό σύστημα τα δικαιώματα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Στην ουσία, οι Σκανδιναβικές χώρες διατηρούν αλώβητο το στοιχείο που για τον Hayek αποτελεί την βάση της προστασίας ενάντια σε κάθε πιθανή πορεία δουλείας: την ύπαρξη δηλ. μιας ζωντανής ανταγωνιστικής οικονομίας. 

Ο Hayek πιθανότατα να μην συμφωνούσε με την έκταση του δημόσιου τομέα που παρατηρείται σε χώρες όπως η Σουηδία, η Δανία και η Νορβηγία. Δεν υπήρξε εν τούτοις ποτέ αντίθετος με μέτρα κοινωνικής προστασίας. Γράφοντας στο ίδιο βιβλίο (‘Ο Δρόμος Προς την Δουλεία’) σημειώνει: ‘Η διατήρηση του ανταγωνισμού δεν έρχεται σε αντίθεση με την διατήρηση ενός εκτεταμένου συστήματος κοινωνικών υπηρεσιών’.*

Ο Paul Samuelson έχει επανειλημμένα διαστρεβλώσει τα λεγόμενα του Hayek προκαλώντας ένα κύμα επιθέσεων εναντίον του Αυστριακού νομπελίστα αλλά και των απόψεών του. Έχει οδηγήσει έτσι σωρεία θεωρητικών επιστημόνων αλλά και δημοσίων προσώπων σε θέσεις υπονομευτικές της λογικής αλλά και της ορθολογικής αντιμετώπισης των πραγμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν στην Ελλάδα οι φωνές ενάντια στην απελευθέρωση επαγγελμάτων και των εργασιακών σχέσεων. Και οι δύο παραπάνω πολιτικές επιλογές αποσκοπούν στην τόνωση τού ελεύθερου ανταγωνισμού. Και συνακόλουθα βέβαια στην ανάπτυξη και στην ευρύτερη λαϊκή ευημερία.

Οι δικτυωμένες πολιτικά κοινωνικές ομάδες στην Ελλάδα και ο κομματικός συνδικαλισμός είναι που κυρίως αντιδρούν σε επιλογές της μορφής αυτής. Είναι απίστευτο τέτοιες πρωτοβουλίες να αναλαμβάνονται στα πλαίσια μιας σειράς υποχρεώσεων απέναντι στους ξένους δανειστές της χώρας – και οι περισσότεροι Υπουργοί μάλιστα να επιμένουν πως αισθάνονται δυσάρεστα αλλά δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς – ενώ θα έπρεπε να αποτελούν τον κορμό της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. Η κατάργηση των κλειστών επαγγελμάτων θα ανοίξει αναρίθμητες προοπτικές σε νέους ανθρώπους για να δημιουργήσουν τις δυνατότητες ενός καινούργιου μέλλοντος. Ενώ το μέτρο των ελεύθερων απολύσεων θα μεγαλώσει την απασχόληση αντί να αυξήσει την ανεργία, όπως επιμένουν οι Κασσάνδρες του επαγγελματικού συνδικαλισμού. Κανείς δεν προσλαμβάνει, αναλογιζόμενος τις παγίδες της δύσκαμπτης εργατικής νομοθεσίας. Αντίθετα, απαλλαγμένος από το άγχος των υψηλών αποζημιώσεων και των δύσκαμπτων διατάξεων για τις απολύσεις εύκολα θα πειραματισθεί σε νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.

Με μοναδική επιφύλαξη την υψηλή φορολογία. Αν δεν μειωθούν οι φόροι και δεν πάψει να είναι στόχος η ιδιοκτησία, τότε η αγορά δεν θα μπορέσει να ανακάμψει και οι αλλαγές στην εργατική νομοθεσία πιθανότατα να καταλήξουν σε κύματα απολύσεων και σε κοινωνική αναταραχή. Πορεία δηλ. σε τεντωμένο σκοινί. Οι φόροι πιθανόν να φέρουν την καταστροφή. Σε βάρος του ορθολογισμού.

* F.A. Hayek, The Road to Serfdom: The Definitive Edition, Bruce Caldwell, ed. (University of Chicago Press, 2007 [1944]), σελ. 87.