Του Δημήτρη Γκιόκεζα
Οχι πότε, αλλά πώς και κυρίως ποιοι θα την πληρώσουν. Αυτό υποστηρίζει προχθεσινή ανάλυση της Morgan Stanley σχετικά με την πιθανότητα κρατικής χρεοκοπίας. Η ανάλυση δεν δακτυλοδεικτεί, δεν δίνει πιθανότητες χρεοκοπίας μιας χώρας, ή μιας άλλης. Λέει απλώς το προφανές. Καθώς η πιστωτική κρίση των τελευταίων ετών έχει δώσει τη θέση της σε παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση -στα πρόθυρα σχεδόν μιας νέας απότομης και γενικευμένης ύφεσης- οι μόνοι οι οποίοι δεν έχουν "πονέσει" ακόμα είναι οι ομολογιούχοι. Και ενώ η Standard & Poor's ...υποβάθμιζε την πιστοληπτική ικανότητα της Ιρλανδίας και ισπανικά δικαστήρια έκριναν παράνομο το σύστημα υπολογισμού του ΦΠΑ, οι αγορές δεν έχουν αρχίσει ακόμα να προεξοφλούν πως θα γίνουν οι αναπόφευκτες κρατικές χρεοκοπίες.
Ομολογιούχοι στο απυρόβλητο
Η πιστωτική κρίση, η οποία ξέσπασε το 2008, αποκάλυψε τις υφιστάμενες εδώ και καιρό αδυναμίες της παγκόσμιας οικονομίας. Τράπεζες, τοξικά προϊόντα, subprime και "μαγειρεμένα" δημόσια οικονομικά στοιχεία ήταν απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Στην πράξη, η οικονομική κρίση αποκάλυψε καταρχάς τα προβλήματα τα οποία δημιουργεί η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ ελλειμματικών και πλεονασματικών χωρών και την κρατική αλληλεξάρτηση σε πρωτόγνωρο βαθμό. Κυρίως όμως ανέδειξε το γεγονός ότι το φθηνό χρήμα της προηγούμενης περιόδου ενίσχυσε μεν την άλογη αναζήτηση ρίσκου των επενδυτών, αλλά και την ανεύθυνη οικονομική διαχείριση των κυβερνήσεων. Καθώς η κρίση οδήγησε σε αναγκαστική προσαρμογή, επενδυτές στα χρηματιστήρια, επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, συνταξιούχοι και φορολογούμενοι έχουν ήδη "πληρώσει" και εξακολουθούν να πληρώνουν το κόστος της. Οι μόνοι μέχρι στιγμής στο απυρόβλητο. Για πόσο όμως;
Πολλοί τρόποι για να χρεοκοπήσεις
Οι αναλυτές της Morgan Stanley επισημαίνουν ότι πέραν από τον προφανή τρόπο χρεοκοπίας ενός κράτους, όπως δηλαδή έκανε η Αργεντινή το 2001, όταν ανακοίνωσε παύση πληρωμών, υπάρχουν στην πράξη πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί ένα κράτος να "χρεοκοπήσει". Καταρχάς, όπως άλλωστε έκαναν μεταξύ άλλων οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία, ή η Γαλλία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μπορούν να πληθωρίσουν, ή ακόμα καλύτερα να υπερπληθωρίσουν την οικονομία τους, με αποτέλεσμα το πραγματικό χρέος να μειωθεί. Καθώς οι πραγματικές αποδόσεις των ομολόγων είναι τότε αρνητικές, στην πράξη αυτό ισοδυναμεί με χρεοκοπία. Ο άλλος τρόπος, και αυτός είναι που εφαρμόστηκε καταρχάς στην Ιρλανδία, στη χώρα μας μετά το μνημόνιο της Τρόικας, στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Μ. Βρετανία και σε πολλές άλλες χώρες έκτοτε, είναι μέσω του περιορισμού των κρατικών δαπανών και της αύξησης της φορολογίας. Πράγματι, είτε το ένα, είτε το άλλο είναι στην ουσία κρατική χρεοκοπία, καθώς η εφαρμογή τους αποτελεί "αθέτηση" υποχρεώσεων τις οποίες έχει αναλάβει η χώρα έναντι των πολιτών της. Αν περιοριστούν οι δημόσιες δαπάνες, μειώνονται οι κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, οι παροχές υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, δηλαδή το ίδιο το κράτος αθετεί μέρος των υποχρεώσεων του έναντι των πολιτών του. Αν αυξηθούν τα δημόσια έσοδα, μέσω της αύξησης της φορολογικής επιβάρυνσης, μειώνεται το βιοτικό επίπεδο και αυξάνεται η ανεργία, δηλαδή πάλι αθετούνται οι υποχρεώσεις του κράτους προς τους πολίτες του. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι τα περισσότερα κράτη είναι στριμωγμένα στον δημοσιονομικό τοίχο, με αποτέλεσμα να υποχρεωθούν κάποια στιγμή να αθετήσουν κάποιες από τις υποχρεώσεις τους απέναντι σε κάποιους, δηλαδή να επιβάλουν κάποια μορφή χρεοκοπίας. Η επιλογή θα είναι ποιοι και πότε, όχι δηλαδή αν.
Αν τα κράτη ήταν επιχειρήσεις
Οπως ακριβώς και οι επιχειρήσεις, η βιωσιμότητα ενός κράτους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα αποπληρωμής των υποχρεώσεων του και αναχρηματοδότησης από τις αγορές. Για τον λόγο αυτό, η σύγκριση της αναλογίας χρέος προς ΑΕΠ είναι μάλλον παραπλανητική, καθώς μεγάλο μέρος του ΑΕΠ αφορά την ιδιωτική και όχι την κρατική δραστηριότητα. Αν εφαρμοστεί το ίδιο μοντέλο πιστοληπτικής αξιολόγησης των επιχειρήσεων, τότε τα αποτελέσματα ανατρέπουν πολλά από αυτά τα οποία προεξοφλούν οι αγορές σήμερα. Η ανάλυση της Morgan Stanley δεν προχωράει σε αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, ή σε προβλέψεις, όμως τα συμπεράσματα τα οποία μπορεί να βγουν είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Καταρχάς, όπως μια επιχείρηση αποτιμάται ως η προεξόφληση των μελλοντικών κερδών της, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να "αποτιμηθεί" η καθαρή θέση ενός κράτους.
Αρνητική καθαρή θέση
Προεξοφλώντας τα πρωτογενή ελλείμματα ή πλεονάσματα αφενός και το μελλοντικό κόστος γήρανσης του πληθυσμού, δηλαδή τη μελλοντική επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών από τα ελλείμματα τα οποία δημιουργεί το συνταξιοδοτικό σύστημα (σήμερα και μέχρι να καλυφθούν οι συντάξεις των μελλοντικών συνταξιούχων), αποτιμούνται σε σημερινή αξία όλοι οι μελλοντικοί προϋπολογισμοί. Αν προστεθεί σε αυτό και η αξία του δημοσίου χρέους, προκύπτει τότε η "καθαρή θέση" του κράτους. Και σύμφωνα με τη Morgan Stanley, η "καθαρή θέση" όλων των κρατών της ανάλυσης είναι αρνητική. Αν ήταν επιχειρήσεις, θα είχαν ήδη βάλει λουκέτο. Επειδή όμως αυτό δεν είναι δυνατόν για τα κράτη, το πιο πιθανό συμπέρασμα είναι ότι αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούν να χρεοκοπήσουν, είτε απευθείας στο χρέος τους είτε, και πιο πιθανό, αθετώντας κάποιες από τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους πολίτες τους.
Ανατρέπεται η σημερινή εικόνα στις αγορές
Ενώ όμως οι αγορές σήμερα προεξοφλούν ως βεβαιότητα τη χρεοκοπία, ή αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, στην πράξη, μικρό μόνο ωφέλημα θα έχει για τα δημόσια οικονομικά και την καθαρή θέση της χώρας μας. Γιατί, μπορεί η "καθαρή θέση" της Ελλάδας να είναι αρνητική 16 φορές το ΑΕΠ, όμως τη μερίδα του λέοντος, περισσότερο από 1.300% του ΑΕΠ, την οφείλει στα μελλοντικά συνταξιοδοτικά ελλείμματα. Ο υπολογισμός έγινε χωρίς να συνεκτιμηθεί η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος την οποία επέβαλε το ΠΣΑ και η Τρόικα. Αν αφαιρεθούν τα μελλοντικά συνταξιοδοτικά ελλείμματα, τότε η καθαρή θέση της χώρας μας είναι συγκρίσιμη με αυτή της Γερμανίας.
Σε δεινή θέση
Αντίθετα, χώρες όπως η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Μ. Βρετανία και ακόμα και η Γαλλία βρίσκονται σε σαφέστατα δεινότερη κατάσταση αν εξαιρεθεί το συνταξιοδοτικό κόστος. Ειδικά για την Ιρλανδία, καθώς δεν έχει συνυπολογισθεί το κόστος επιβίωσης του τραπεζικού συστήματος, το οποίο η Standard & Poor's εκτίμησε σε περίπου 90 δισ. ευρώ, όταν προχώρησε στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης την Τρίτη, τότε η "καθαρή θέση" είναι σαφέστατα πολύ πιο κοντά στα χείλη του γκρεμνού από αυτή της χώρας μας. Επιπλέον, παρά τις προσδοκίες των αγορών για άμεση χρεοκοπία της χώρας μας, καθώς η απόδοση των δεκαετών ελληνικών ομολόγων κυμαίνεται στο 11,5%, ενώ η πρόσφατη έκδοση εντόκων γραμματίων του Ιουλίου εκτινάχθηκε από το 4,65% στο 8,6% για τη λήξη Ιανουαρίου, το ενδεχόμενο αυτό ελάχιστη βελτίωση θα προσέφερε στην "καθαρή θέση" μας. Αντίθετα, τη μεγαλύτερη ωφέλεια για τα δημόσια οικονομικά της χώρας τους θα είχαν η Ισπανία, η Μ. Βρετανία, ή ακόμα και η Γαλλία. Οπότε ίσως και να μην έχουν άδικο οι αναλυτές της Morgan Stanley, ότι το βασικό ερώτημα το οποία θα πρέπει να θέτουν σήμερα οι επενδυτές ομολόγων δεν είναι αν θα χρεοκοπήσουν τα κράτη, αλλά πότε.
http://www.axiaplus.gr/
