Διαρθρωτικές αλλαγές: η άλλη ξύλινη γλώσσα

Του Γ. Βαρουφάκη

...δεν μπορώ να συγκρατήσω τα γέλια που μου έρχονται όταν ακούω σοβαρούς ανθρώπους να προβλέπουν αύξηση του ΑΕΠ κατά 10% με 20% εφόσον δοθούν περισσότερες άδειες φορτηγών, εάν οι δικηγόροι των Αθηνών μπορούν να δικηγορήσουν στην Θεσσαλονίκη και αν απελευθερωθούν οι τιμές των φαρμάκων....


Αυτή η Κρίση δεν πρέπει να πάει χαμένη. Είναι πολύ βαθιά και επίπονη για να μείνει χωρίς αντίκρισμα. Αφού δεν καταφέραμε την περίοδο των παχέων αγελάδων να διορθώσουμε κακώς κείμενα που άλλες χώρες ξεπέρασαν πριν δεκαετίες, τουλάχιστον ας το κάνουμε τώρα που ο κόμπος έφτασε στο χτένι.

Αυτά σκέφτονται, σωστά, οι περισσότεροι και ελπίζουν ότι η Τραγωδία θα καταλήξει στην Κάθαρση και όχι στην Καταστροφή - ότι όταν έρθει επιτέλους η άμπωτη, και αποσυρθούν τα κύματα της ύφεσης, το έδαφος που θα εμφανιστεί θα είναι ευφορότερο, λιγότερο ακανθώδες, πιο ομαλό και περισσότερο φιλόξενο προς την κοινωνία και τον πολίτη.

Πώς όμως θα γίνει αυτό; Από μόνο του; Η μόνιμη απάντηση είναι: Με τις "διαρθρωτικές αλλαγές". Κι εκεί αρχίζουν οι διαφωνίες και ξεκινά μια ανούσια, θλιβερή αντιπαράθεση. Ένας διάλογος κωφών όπου η μία ξύλινη γλώσσα έρχεται αντιμέτωπη με μια άλλη, το ίδιο ξύλινη, γλώσσα.
Από τη μία, έχουμε την ξύλινη γλώσσα μιας ιδιάζουσας κοινωνικής συντήρησης που προτείνει να μην αλλάξει τίποτα: Νόμος είναι το δίκιο του μη εργαζόμενου υπάλληλου ΔΕΚΟ, ο διορισμός του συμβασιούχου ως μόνιμου δημόσιου υπάλληλου ισοδυναμεί με ανθρώπινο δικαίωμα, η επιδότηση υδατοβόρου βαμβακιού που κανείς δεν θέλει να αγοράσει αποτελεί υποχρέωση της κοινωνίας στην αγροτιά, η είσπραξη του ΦΠΑ από μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι αντι-αναπτυξιακή και άδικη κλπ κλπ.

Από την άλλη, παράλληλα, έχουμε μια άλλη ξύλινη γλώσσα, εξίσου κοινωνικά συντηρητική, σύμφωνα με την οποία πρέπει να αλλάξουν όλα με γνώμονα την απόλυτη εμπορευματοποίηση των πάντων. Είναι η γλώσσα των "διαρθρωτικών αλλαγών" με κύριες τις εξής:

• Απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων
• Ευλύγιστες αγορές εργασίας
• Κατάργηση της μονιμότητας στο δημόσιο
• Διασύνδεση της παιδείας με την αγορά εργασίας

Όσο καταστροφική για το μέλλον της χώρας θα ήταν η επικράτηση της ξύλινης γλώσσας της κοινωνικής συντήρησης, άλλο τόσο θα ήταν η επικράτηση της ξύλινης γλώσσας των παραπάνω "διαρθρωτικών αλλαγών". Το γιατί το εξηγώ παρακάτω παίρνοντας αυτές τις "διαρθρωτικές αλλαγές" μία προς μία. Περιληπτικά, οι προτεινόμενες "διαρθρωτικές αλλαγές" στην καλύτερη περίπτωση δεν θα επιφέρουν κανένα σημαντικό όφελος ενώ κάποιες από αυτές (βλ. παρακάτω) θα χειροτερέψουν την κατάσταση θεαματικά.
Έτσι, η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σήμερα εγκλωβισμένη στην αντιπαράθεση μεταξύ των δύο αυτών ξύλινων γλωσσών: του να μην αλλάξει τίποτα, από την μία, και του να εμπορευματοποιηθούν τα πάντα, από την άλλη. Αποσβολωμένη, άβουλη, ανίκανη να φέρει τις πραγματικές αλλαγές που χρειάζονται, η κοινωνία μας κινδυνεύει να χάσει την μεγάλη ευκαιρία που προσφέρει η Κρίση για σημαντικές ρήξεις. Ποιες είναι αυτές οι ρήξεις, οι μεγάλες αλλαγές, που χρειαζόμαστε; Για μένα είναι δύο:

(1) Η σφαγή του δικέφαλου τέρατος που ζει στα έγκατα του δημοσίου, και του οποίο το ένα κεφάλι είναι η γραφειοκρατία ενώ το δεύτερο η κλεπτοκρατία.
(2) Η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας που αναπαράγεται στον ιδιωτικό τομέα και εντείνεται από την φορολογική και μακροοικονομική πολιτική (ιδίως στην εποχή του Μνημονίου).

Ας εξηγηθώ (*): Αν υπάρχουν δύο εμπόδια σε αυτό που οι παλαιοί ονόμαζαν "προκοπή του τόπου" το ένα είναι το ίδιο το κράτος, η γραφειοκρατία και η διαφθορά οι οποίες με απίστευτη αποτελεσματικότητα στραγγαλίζουν τους δημιουργικούς ανθρώπους που δουλεύουν τόσο εντός όσο και εκτός του δημοσίου. Καλές οι μειώσεις των διαφόρων ειδών σπατάλης από το Υπουργείο Οικονομικών αλλά αν δεν σφάξει το δικέφαλο κτήνος γραφειοκρατία-κλεπτοκρατία τότε και αυτή η Κρίση θα έχει σίγουρα πάει χαμένη.

Πώς μπορεί να το κάνει; Υπάρχουν τρόποι. Αναφέρω δύο: Πρώτον, μία ρητή απαγόρευση σε οποιονδήποτε κρατικό λειτουργό ή οργανισμό να ζητήσει ξανά από πολίτη (έγγραφες) πληροφορίες που διαθέτει κάποιος άλλος κρατικός λειτουργός ή οργανισμός. Φαντάζεστε τι πλήγμα στην γραφειοκρατία θα ήταν αυτό; Και πόσο θα μείωνε το πεδίο δράσης της κλεπτοκρατίας; Καταλαβαίνετε τι ώθηση στην μηχανοργάνωση και στους αποδοτικούς δημόσιους υπαλλήλους θα έδινε;

Δεύτερον, σταδιακή δημιουργία ενός παράλληλου δημόσιου τομέα, με αποκλειστικά νέους ανθρώπους και νέα νοοτροπία λειτουργίας, ο οποίος, εν καιρώ, θα υποκαταστήσει τον υπάρχοντα (κάπως όπως τα ΚΕΠ αντικατέστησαν τα Ληξιαρχεία).

Το δεύτερο εμπόδιο στην προκοπή του τόπου είναι η φτώχεια και η ακραία κοινωνικο-οικονομική ανισότητα, στις οποίες, υπό μία έννοια, οφείλεται η Κρίση 2008-10 τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ελλάδα. Στις ΗΠΑ τα τοξικά παράγωγα που κατέκλυσαν το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν θα αποκτούσαν την καταστροφική ισχύ που απέκτησαν αν τα εισοδήματα των φτωχών αμερικανών ήταν υψηλότερα και ο συνολικός πλούτος πιο ίσο-μοιρασμένος. Στην Ελλάδα τα χρέη (ιδιωτικά και δημόσια) δεν θα είχαν πάρει τις διαστάσεις που πήραν αν το "μοντέλο ανάπτυξης" 1995-2008 δεν βασιζόταν στην "πρωτότυπη" ιδέα ότι θα πετυχαίναμε την Σύγκλιση με την υπόλοιπη ΕΕ (αλήθεια, την θυμάστε εκείνη την καραμέλα;) χωρίς ουσιαστική αναβάθμιση των χαμηλότερων μισθών (αλλά με δανεικά).

Η κυβέρνηση Παπανδρέου έχει να επιδείξει κάποια πολύ σημαντικά επιτεύγματα, με μεγαλύτερα: (Α) την πρώτη σοβαρή καταγραφή της οικονομικής κατάστασης του δημοσίου από την εποχή του Βενιζέλου, και (Β) την δημιουργία μηχανισμού παρακολούθησης των οικονομικών του κράτους. Όμως, ως προς το (1) παραπάνω δεν έχει αρχίσει καν την προσπάθεια ενώ ως προς το (2) καταφέρνει το αντίθετο κάθε μέρα που περνά (κυρίως λόγω του ιστορικού λάθους να μην διαπραγματευτεί το Μνημόνιο).

Στην δεκαετία του 1950 οι καραβιές των ελλήνων μεταναστών άλλαζαν τον δημογραφικό χάρτη της Αμερικής, του Καναδά, της Αυστραλίας, της Γερμανίας, του Βελγίου. Ήταν μια μαζική τραγωδία που ξεδιπλωνόταν υπό το βλέμμα των μισανθρωπικών κυβερνήσεών μας που αδυνατούσαν να κρύψουν την ανακούφιση που ένιωθαν εξάγοντας ανεργία, χωρίς καμία συναίσθηση του ανθρώπινου δράματος και της αφαίμαξης ανθρώπινων πόρων που επιτελούσαν. Σήμερα, στον καιρό της Κρίσης, μια αποτυχία στα (1) και (2) παραπάνω φέρνει κοντύτερα το φάσμα μιας Νέας, Μεγάλης Μετανάστευσης: Της μετανάστευσης των νέων με την καλύτερη μόρφωση, με τις καλές σπουδές (σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια), με τις δεξιότητες που γίνονται ανάρπαστες στο εξωτερικό. Το ζω καθημερινά. Νέοι που θέλουν να μείνουν στον τόπο, και που πριν την Κρίση θα έμεναν, τώρα στέλνουν τα βιογραφικά τους στο εξωτερικό, μας ζητούν συστατικές επιστολές, και ετοιμάζουν τις βαλίτσες τους.
Αν η κυβέρνηση, προσκολλημένη στην καθημερινότητα των στόχων του Μνημονίου, δεν κατανοήσει την βαρύτητα αυτής της εξέλιξης, οι μικρές διαχειριστικές επιτυχίες της θα μείνουν στην ιστορία ως ασήμαντες αναλαμπές στον κατάμαυρο καμβά μιας νέας, ανήλιας περιόδου της νέας ελληνικής ιστορίας.

Οι διαρθρωτικές αλλαγές μία προς μία
Απελευθέρωση επαγγελμάτων: Ας απελευθερωθούν τα κλειστά επαγγέλματα, δεν έχω αντίρρηση. Όμως δεν μπορώ να συγκρατήσω τα γέλια που μου έρχονται όταν ακούω σοβαρούς ανθρώπους να προβλέπουν αύξηση του ΑΕΠ κατά 10% με 20% εφόσον δοθούν περισσότερες άδειες φορτηγών, εάν οι δικηγόροι των Αθηνών μπορούν να δικηγορήσουν στην Θεσσαλονίκη και αν απελευθερωθούν οι τιμές των φαρμάκων. Ιδίως τώρα που βρισκόμαστε σε περίοδο κρίσης, με χιλιάδες φορτηγά να μην βρίσκουν αγώγι, με πολλούς συμβολαιογράφους να βαράνε μύγες, και με ορδές δικηγόρων να δουλεύουν για μισθό χαμηλότερο εκείνου του ανειδίκευτου εργάτη, κλπ, η υπόθεση ότι η απελευθέρωση αυτών των αγορών θα φέρει έστω και 1% (πόσο μάλιστα 10%% και 20%) αύξηση του ΑΕΠ εξαϋλώνεται με το που την αγγίζει το φως της λογικής.

Ευλύγιστες αγορές εργασίας: Τι θα σήμαινε κάτι τέτοιο; Θα σήμαινε ελεύθερες απολύσεις (με μηδενικές αποζημιώσεις), κατάργηση ελάχιστων μισθών και, γενικότερα, αντιμετώπιση της ανθρώπινης εργασίας ως ένα οποιοδήποτε εμπόρευμα το οποίο μπορείς να αγοράσεις ή να ξεφορτωθείς κατά βούληση. Μια τέτοια "τομή" θα βοηθούσε στην ανταγωνιστικότητα; Αν βοηθούσε, τότε το Μπαγκλαντές θα έπρεπε να βρίσκεται στην κορυφή του πίνακα ανταγωνιστικότητας και η Γερμανία τελευταία. Καθώς η προσπάθεια να ανταγωνιστούμε το Μπαγκλαντές στην ευλύγιστη εργασία και την Κίνα στην απεριόριστη προσφορά της είναι καταδικασμένη στην αποτυχία, η εισαγωγή ενός τέτοιου εργασιακού καθεστώτος, να είστε σίγουροι, θα βάθαινε την φτώχεια και θα έσπρωχνε την χώρα πιο βαθειά στην ύφεση, καθώς θα μειωνόταν ακόμα περισσότερο η αγοραστική δύναμη των πολλών.

Κατάργηση της μονιμότητας στο δημόσιο: Το επιχείρημα εδώ είναι ότι ο φόβος της απόλυσης θα αύξανε την παραγωγικότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι, σε περίπτωση άρσης της μονιμότητας, θα απολυόταν ο λιγότερο παραγωγικός και όχι ο μη έχων "βύσμα" ή πρόσβαση στον βουλευτή, στο κόμμα, στην επιτροπή απολύσεων (που θα πρέπει να δημιουργηθεί μετά την κατάργηση της μονιμοποίησης). Δεν θέλει πολύ σκέψη για να κατανοήσουμε το βάθος της ανυπαρξίας της προϋπόθεσης αυτής!

Διασύνδεση της παιδείας με την αγορά εργασίας: Δεν είναι, με ρωτούν, προφανές ότι αυτό απαιτείται στις μέρες μας; Να μαθαίνουν τα παιδιά μας πράγματα που θέλουν οι επιχειρηματίες; Όχι! Ποτέ! Σε καμία περίπτωση! Ο ρόλος της παιδείας είναι να μορφώνει τους πολίτες και τους μελλοντικούς εργαζόμενους. Μην συγχέουμε τις δεξιότητες με την παιδεία. Ένα σκυλάκι μπορεί να το μάθεις να πηδάει μέσα από ένα φλεγόμενο λάστιχο. Δεν μπορείς ποτέ όμως να το μορφώσεις. Αντίθετα, ένα παιδί μπορείς, έχεις την υποχρέωση να το κάνεις. Και αυτό είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά που μπορείς να κάνεις ακόμα και στην επιχείρηση που θα το προσλάβει αργότερα. Να τις παρέχεις μορφωμένο εργατικό δυναμικό. (**) Τι σημαίνει όμως μόρφωση; Να μαθαίνουν τα παιδιά πως να είναι αποτελεσματικοί πωλητές, διαφημιστές και μάνατζερ; Όχι βέβαια. Σημαίνει να έχουν αναλυτική ικανότητα (αντί για μια σειρά κονσερβατοποιημένων δεξιοτήτων που μέχρι να αποφοιτήσουν θα είναι παρωχημένες), να μπορούν να διαβάζουν ένα πολύπλοκο κείμενο και να το κάνουν λιανά (αντί να το αποστηθίζουν), να αρθρώνουν λογικό και πρωτότυπο λόγο (αντί να επαναλαμβάνουν στερεότυπα ή να ανοίγουν το στόμα τους και να σχηματίζεται ρεύμα). Αυτό χρειάζεται ο εργοδότης από έναν εργαζόμενο, κι ας μην το ξέρει. Σε τελική ανάλυση, όσο περισσότερο αποκομμένη από την αγορά και τις επιχειρήσεις η βασική παιδεία τόσο καλύτερο και για τις... επιχειρήσεις. Κι αν δεν με πιστεύετε, κοιτάξτε τι είδους παιδείας προσφέρουν στα παιδιά τους εκείνοι που έχουν τα χρήματα και το κοινωνικό κεφάλαιο να τα στείλουν στο Harvard ή στο Yale: φιλολογία, ιστορία, θετικές επιστήμες, νομικά - αντί για λογιστική, χρηματοοικονομικά, διαφήμιση, μάρκετινγκ. Αργότερα, και μόνο αργότερα, μπορεί να κάνουν κάποιο ΜΒΑ για να πάρουν και μια μυρωδιά του επιχειρηματικού χώρου πριν καταλάβουν κάποια ηγετική θέση σε μια μεγάλη εταιρεία. Τα βασικά τους όμως όπλα, η μόρφωσή τους, δεν σχετίζεται με τις επιχειρήσεις. (Το ότι ο πιο πετυχημένος hedge fund manager στην ιστορία, ο γνωστός George Soros, σπούδασε φιλοσοφία στο LSE υπό τον Popper δεν είναι ούτε τυχαίο ούτε καν περίεργο.)

(*) Πολλοί μπορεί να παραξενευτείτε που, αν και οικονομολόγος, δεν αναφέρθηκα στην... Ανάπτυξη. Γιατί; Επειδή η συνεχής επίκληση της Ανάπτυξης και η κουβέντα περί "αναπτυξιακών μέτρων" έχει καταντήσει βαρετή, ανούσια και, εν τέλει, και αντιαισθητική. Έχω καταλήξει ότι η Ανάπτυξη είναι κάτι σαν την Διαφάνεια: λέξεις που επικαλούμαστε όταν δεν έχουμε να πούμε κάτι ενδιαφέρον και τις οποίες εκκενώνουμε από περιεχόμενο όσο περισσότερο τις χρησιμοποιούμε.

(**) Και βέβαια, μετά την βασική μόρφωση, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί σε πολλούς νέους πρόσβαση σε ανώτερες σχολές διασυνδεδεμένες με συγκεκριμένους κλάδους, π.χ. υπολογιστών, υδραυλικών, τεχνιτών μετάλλου, ξυλουργών. Όμως προσέξτε το παράλογο της εποχής: Αυτές οι σημαντικές σχολές συνεχώς υποβαθμίζονται και αποψιλώνονται την ώρα που πληθαίνουν οι αντιπαραγωγικές και χαμηλού επιπέδου πανεπιστημιακές σχολές οι οποίες υπόσχονται καριέρα στα χρηματοοικονομικά, στο μάρκετινγκ, στην διαφήμιση, στο management κλπ.


* Τι εστί Γ. Βαρουφάκης (http://www.protagon.gr/default.aspx?tabid=218&authid=58)

Γ. Βαρουφάκης
Διδάσκει οικονομική θεωρία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών προσποιούμενος έντεχνα τον οικονομολόγο. Έχοντας ζήσει είκοσι τρία χρόνια στην Αγγλία, στην Σκωτία, στο Βέλγιο και στην Αυστραλία, όπου και δίδασκε πριν την επιστροφή στα πάτρια, έχει δεθεί συναισθηματικά με την ιδιότητα του "ξένου" - ιδίως τώρα που ζει μόνιμα στην Ελλάδα. Γράφει περί οικονομικών, φιλοσοφίας, πολιτικής και... θεωρίας παιγνίων. Μεγαλύτερό του κατόρθωμα θεωρεί ότι το 2005 η Αυστραλιανή κυβέρνηση αναγκάστηκε να περάσει ειδική τροπολογία από την Ομοσπονδιακή Βουλή ώστε να εξαναγκαστεί το κρατικό ραδιόφωνο να καταργήσει εβδομαδιαία του εκπομπή.


Email: varoufakis@protagon.gr
http://www.protagon.gr/