Μηχανισμός επίλυσης κρίσεων ή... αυτοκαταστροφής της

Του Λάμπρου Κοντογεώργου | capital.gr

Την περασμένη άνοιξη και ενώ η ελληνική κρίση χρέους μαινόταν και οι επενδυτές έβλεπαν πως αυτό που κάποτε φάνταζε αδιανόητο -η χρεοκοπία ενός μέλους της Ευρωζώνης- είναι πλέον κάτι περισσότερο από πιθανό, το περιοδικό Bloomberg BusinessWeek φιλοξενούσε ένα εκτενές άρθρο με τίτλο «Στο μυαλό της Merkel». Σε αυτό, ο συντάκτης εξηγούσε πώς η Γερμανίδα καγκελάριος έπρεπε από τη μια να προστατεύσει την Γερμανική οικονομία με το να σώσει την Ελλάδα, και από την άλλη να αντιμετωπίσει τους εξαγριωμένους Γερμανούς οι οποίοι διαμαρτύρονταν διότι με τα δικά τους χρήματα διασώζονται σπάταλα κράτη. Τελικά η Angela Merkel ... ενέδωσε και έτσι η Ελλάδα κατάφερε, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, να αποφύγει τη χρεοκοπία. 

Όμως, η Καγκελάριος δεν είχε πει ακόμα την τελευταία της λέξη - κάτι που έγινε σαφές όταν δήλωνε πως δε θα «ξαναϋπάρξει άλλη Ελλάδα». Το πακέτο των 750 δισ. που ακολούθησε είχε ως στόχο να ηρεμήσει τις αγορές και να προστατεύσει την περιφέρεια από τις «αγέλες των λύκων». Όμως, για τη Merkel αυτό δεν ήταν αρκετό. Και πάλι, οι φορολογούμενοι θα επωμίζονταν το βάρος της όποιας διάσωσης. 

"Μια νομισματική ένωση μπορεί να επιβιώσει μόνο εάν υπάρχει βούληση για την παροχή αμοιβαίας χρηματοδοτικής βοήθειας σε περιόδους κρίσης".
Στους μήνες που ακολούθησαν, υπήρχαν διαρροές ή ακόμα και επίσημες δηλώσεις από τη Γερμανία που υποστήριζαν την ανάγκη δημιουργίας μηχανισμού ελεγχόμενης χρεοκοπίας - κάτι που απέρριπταν οι περισσότεροι εταίροι της Γερμανίας. Όμως, στις 18 Οκτωβρίου, στην πόλη Deauville της Γαλλίας, ο Γαλλο-Γερμανικός άξονας μπήκε και πάλι σε κίνηση. Merkel και Sarkozy συμφώνησαν στην ανάγκη δημιουργίας μηχανισμού επίλυσης κρίσεων, σύμφωνα με τον οποίο και ο ιδιωτικός τομέας θα μοιραστεί το βάρος (βλέπε haircut σε ομόλογα) σε μελλοντικά περιστατικά. 

Αν και το θέμα θα συζητηθεί στην Ευρωπαϊκή σύνοδο στις Βρυξέλλες, η αντίδραση των αγορών, ήταν ακαριαία. Στις 18 Οκτωβρίου, το spread του δεκαετούς ομολόγου της Ιρλανδίας έναντι των γερμανικών bund ήταν στις 261 μ.β. Στις 11 Νοεμβρίου, και ενώ υπήρχαν πολλές διαρροές αλλά και επίσημες δηλώσεις σχετικά με τη μορφή που θα μπορούσε να έχει αυτός ο μηχανισμός αλλά και την χρονική στιγμή εφαρμογής του, ήταν στις 646 μ.β., οδηγώντας ουσιαστικά τον άλλοτε κέλτικο τίγρη στην «αγκαλιά» της ΕΕ και του ΔΝΤ. Οι αναλυτές «έδειξαν» ως κύρια πηγή αυτής της εξέλιξης τις συνεχιζόμενες συζητήσεις για τον μηχανισμό, καθώς η αβεβαιότητα για τη μορφή που θα έχει -και το βαθμό που θα συμπεριλαμβάνει τον ιδιωτικό τομέα- οδήγησε τους επενδυτές σε «ξεπούλημα» των ομολόγων που θεωρούσαν επικίνδυνα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα ομόλογα της Ιρλανδίας. 

Ο μηχανισμός για την (αυτο)καταστροφή της Ευρωζώνης; 

Η Merkel φαίνεται σίγουρη πως ο μηχανισμός θα διασφαλίσει το μέλλον της Ευρωζώνης. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ο καθηγητής Paul De Grauwe διαφωνεί. Σε περίπτωση που οι Ευρωπαίοι ηγέτες προβούν στις αλλαγές που ζητάει η Γερμανίδα καγκελάριος, «η ευρωζώνη θα γίνει πιο εύθραυστη καθώς οι χρηματοοικονομικές κρίσεις θα γίνουν ένα ενδημικό χαρακτηριστικό της,» προειδοποιεί. 

Σε δημοσίευσή του για το think tank CEPS με τον τίτλο «Μηχανισμός για την αυτοκαταστροφή της ευρωζώνης» ο έγκριτος οικονομολόγος του Πανεπιστημίου της Λουβένης ξεκινάει το συλλογισμό του από τη διαπίστωση πως ο εν λόγω μηχανισμός, τον οποίο αποκαλεί «μηχανισμό για κρατικές χρεοκοπίες», βασίζεται σε εσφαλμένη διάγνωση των αιτιών της κρίσης του χρέους στην Ευρωζώνη. Στόχος του είναι να μειώσει το λεγόμενο «ηθικό κίνδυνο»: καθιστώντας σαφές προς τους επενδυτές πως οι επενδύσεις τους σε κρατικά ομόλογα της Ευρωζώνης δεν είναι εγγυημένες, οι τελευταίοι θα πρέπει να προβούν σε πιο σχολαστική ανάλυση των κινδύνων, κάτι το οποίο θα εμποδίσει τις ανεύθυνες κυβερνήσεις από την έκδοση υπερβολικού χρέους. 

"Πιεζόμενες από τη γερμανική κυβέρνηση, η οποία ενδιαφέρεται μόνο για την δική της φήμη, οι άλλες κυβερνήσεις της Ευρωζώνης φαίνεται να έχουν δεχθεί να κάνουν αυτό που οι κυβερνήσεις δε θα πρέπει ποτέ να κάνουν"...
Έτσι, ο προτεινόμενος μηχανισμός βασίζεται στην άποψη ότι η κρίση δημοσίου χρέους στην Ευρωζώνη είναι το αποτέλεσμα της ανεύθυνης συμπεριφοράς των κυβερνήσεων που εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός πως έστω και την ύστατη στιγμή, θα διασώζονταν, και έτσι οι ιδιώτες επενδυτές δεν είχαν κίνητρο για να κάνουν αυτές τις κυβερνήσεις να πειθαρχήσουν. 

«Αυτή η ερμηνεία της κρίσης του χρέους της ζώνης του ευρώ έχει γίνει δημοφιλής κυρίως διότι ταιριάζει με την ελληνική κρίση. Δεν μπορεί, όμως, να εξηγήσει την κρίση του χρέους σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης, όπου η βασική αιτία των προβλημάτων βρίσκεται στη μη βιώσιμη συσσώρευση του χρέους στον ιδιωτικό τομέα» σημειώνει ο De Grauwe, σημειώνοντας μάλιστα πως από το 1999 έως το 2008, το χρέος του δημόσιου τομέα στην Ευρωζώνη έπεσε από το 72% στο 68% του ΑΕΠ, και άρχισε να ανεβαίνει μόνο μετά το 2008, όταν οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοοικονομική κρίση. 

Στη συνέχεια ο De Grauwe εξετάζει την ομοιότητα του προτεινόμενου μηχανισμού με το μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών (ERM), ο οποίος υπήρχε στην Ε.Ε. πριν τη δημιουργία της Ευρωζώνης, και ο οποίος κατέρρευσε. 

«Τα κράτη μέλη του ERM λοιπόν συνέδεαν μεταξύ τους τις συναλλαγματικές τους ισοτιμίες, όμως είχαν τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή να επανεξετάσουν αυτή τη σύνδεση και να υποτιμήσουν τα νομίσματά τους. Η ύπαρξη όμως της δυνατότητας για υποτίμηση δημιούργησε ένα ασταθές περιβάλλον, επιρρεπές στις κερδοσκοπικές επιθέσεις» τονίζει ο De Grauwe, o οποίος εξηγεί πως «όταν οι κερδοσκόποι πίστευαν πως θα ακολουθήσει υποτίμηση, μια αυτοτροφοδοτούμενη δυναμική ετίθετο σε κίνηση, και στο τέλος η χώρα που εμπλεκόταν ήταν η χαμένη». 

Τώρα, στην περίπτωση του «μηχανισμού για κρατικές χρεοκοπίες», όταν οι κυβερνήσεις δηλώνουν επίσημα σε περιόδους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες εξυπηρέτησης των χρεών τους πως θα υποτιμήσουν τα ομόλογά τους (αυτό σημαίνει το haircut), αυτό εισαγάγει στη ζώνη του ευρώ την κερδοσκοπική δυναμική που κατέστρεψε το ERM. Μόλις οι επενδυτές αναμένουν πως μια συγκεκριμένη κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει δυσκολίες στην αποπληρωμή των χρεών της, θα πουλήσουν τα ομόλογα, αυξάνοντας έτσι την απόδοση των ομολόγων αυτών. «Αυτό ακριβώς έκαναν οι κερδοσκόποι στην ERM όταν περίμεναν υποτίμηση του νομίσματος: πουλούσαν το νόμισμα» σημειώνει ο De Grauwe, προειδοποιώντας πως ο μηχανισμός που προτείνει η Μerkel «ανοίγει τις πύλες της Ευρωζώνης στην ανεξέλεγκτη τύπου-ERM κερδοσκοπία». 

Η γοητεία αυτού μηχανισμού, τονίζει ο συγγραφέας, φαίνεται να βρίσκεται στο γεγονός πως υπόσχεται μια λύση στα προβλήματα του χρέους χωρίς να χρειαστεί να ενεργοποιηθεί ένας μηχανισμός αλληλεγγύης, τον οποίον πολλά κράτη μέλη θεωρούν απαράδεκτο. «Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι μια νομισματική ένωση μπορεί να επιβιώσει μόνο εάν υπάρχει βούληση για την παροχή αμοιβαίας χρηματοδοτικής βοήθειας σε περιόδους κρίσης. Καμιά νομισματική ένωση όμως δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς έναν τέτοιο μηχανισμό αλληλεγγύης» υπογραμμίζει ο De Grauwe, ο οποίος ξαναρίχνει στο τραπέζι την ιδέα για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, η ενεργοποίηση του οποίου όμως θα συνοδεύεται από ισχυρές προϋποθέσεις». 

«Πιεζόμενες από τη γερμανική κυβέρνηση, η οποία ενδιαφέρεται μόνο για την δική της φήμη, οι άλλες κυβερνήσεις της Ευρωζώνης φαίνεται να έχουν δεχθεί να κάνουν αυτό που οι κυβερνήσεις δε θα πρέπει ποτέ να κάνουν, δηλαδή να ανακοινώσουν ότι μπορεί να υποτιμήσουν το ίδιο τους το χρέος τους... δεν υπάρχει ασφαλέστερος δρόμος προς την αυτοκαταστροφή».

 http://www.capital.gr