Βασίλειος Μαρκεζίνης:Τα αμερικανικά σφάλματα και η ανάκαμψη της Ρωσίας

Τι θα μπορούσε να σηματοδοτήσει η πιθανή συνεργασία των δύο ισχυρών παικτών στο Αφγανιστάν
Κυριακή 8 Φεβρουαρίου 2009

Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να εξετάσει συνοπτικά την αποτελεσματικότητα ενός συγκεκριμένου πολιτικού άνδρα ως..
 σημαντικού διαμορφωτή εξωτερικής πολιτικής: του πρωθυπουργού Πούτιν. Ως άνθρωπος, μοιάζει να εμπνέει εξίσου φόβο και θαυμασμό. Οι στρατηγικές του κινήσεις στον ενεργειακό τομέα- στο Αφγανιστάν και στην Ουκρανία - εκφράζουν με ενάργεια την επίμονη μεθοδικότητά του.

Μολονότι οι δύο προαναφερθείσες περιοχές απέχουν αρκετά μεταξύ τους, παραμένουν αλληλένδετες, διότι, αφενός, αντιπροσωπεύουν όψεις του ίδιου προβλήματος αμερικανικής υπαιτιότητας και, αφετέρου, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα για την ανάκαμψη της Ρωσίας, χώρας την οποία, στη δεκαετία του 1990, οι Αμερικανοί όχι απλώς υποβίβασαν, αλλά και ταπείνωσαν με τον πιο ασύνετο τρόπο. Θεωρώ ότι η κληρονομιά του προέδρου Ομπάμα θα αρχίσει να διαμορφώνεται από τον τρόπο που θα χειριστεί τα συγκεκριμένα προβλήματα- τουτέστιν, από το πόσο γρήγορα θα επιτύχει μιαν αποτελεσματική διευθέτηση με τον Πούτιν. Καθώς και οι δύο υπερδυνάμεις αντιμετωπίζουν σήμερα τεράστια προβλήματα και χρειάζονται η μία την άλλη, η χρονική συγκυρία είναι ιδεώδηςαρκεί και οι δύο πλευρές να παραμερίσουν τους επιτελικούς συμβούλους τους που παραμένουν προσηλωμένοι στα συμφέροντα και στον παλαιό τρόπο σκέψης.

Δεν θα με απασχολήσει πώς έφτασε εκεί η Αμερική και ούτε θα εξετάσω πώς μπορεί να ξεφύγει αξιοπρεπώς από την παγίδα του Αφγανιστάν. Προσωπικά, αμφιβάλλω εάν θα τα καταφέρει και πιστεύω ότι η αμερικανική διπλωματία θα βρεθεί τελικά κατηγορούμενη ως υπεύθυνη, μεταξύ άλλων, και για την αποσταθεροποίηση του Πακιστάν, λόγω της κακοδιαχείρισης του πολέμου της κατά της τρομοκρατίας. Προτιμώ να εξετάσω ένα πρόβλημα που ελάχιστα έχει προσελκύσει την προσοχή του κόσμου και παραμένει δυσεπίλυτο ακόμη και για τους ειδικούς λόγω της απουσίας μιας πολιτικής συμφωνίας με τη Ρωσία. Μιλώ για την εντεινόμενη αδυναμία των Αμερικανών να ανεφοδιάζουν τις ένοπλες δυνάμεις τους με υλικό, καθώς και διυλισμένο πετρέλαιο για τα οχήματα και τα αεροσκάφη τους. Αυτό που δεν γνωρίζουμε δεν είναι τόσο εάν οι Αμερικανοί θα επιτύχουν συνεργασία με τη Ρωσία, όσο μάλλον ποιο θα είναι το σχετικό τίμημα.

Τίθενται δυσκολίες σε τρία επίπεδα: πολιτικό, γεωγραφικό και τεχνικό. Μια διάσταση της γεωγραφικής/πολιτικής δυσκολίας σχετίζεται με τη μειωμένη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν οι δύο πακιστανικές γραμμές ανεφοδιασμού προς το Αφγανιστάν, η μία μέσω της Διάβασης Χίμπερ και η άλλη μέσω της επαρχίας Μπαλουχιστάν προς το Κανταχάρ, που απειλείται γενικώς από τους Ταλιμπάν. Μέχρι τώρα, από τις γραμμές αυτές διήλθε ο κύριος όγκος των αμερικανικών εφοδίων που είχαν εκφορτωθεί στο πακιστανικό λιμάνι του Καράτσι, καθώς και πετρελαίου από πακιστανικά διυλιστήρια, για να ακολουθήσει η οδική μεταφορά τους στο Αφγανιστάν. Η αυξημένη δραστηριότητα των Ταλιμπάν και η κλιμακούμενη ένταση μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας οδηγούν, για πολλούς λόγους, είτε στον αποκλεισμό είτε στην επικινδυνότητα αυτών των γραμμών.

Οι δύσκολες οδοί ανεφοδιασμού
Η δεύτερη γραμμή ανεφοδιασμού αντιμετωπίζει επίσης σοβαρότατες γεωγραφικές και τεχνικές δυσκολίες. Από την οδό αυτήν έχουν διέλθει περιορισμένες ποσότητες πετρελαίου, από αρμενικά κυρίως διυλιστήρια, οι οποίες, μέσω Μπακού (Αζερμπαϊτζάν), μεταφέρονται με πλοία στην άλλη πλευρά της Κασπίας Θάλασσας, στο Τουρκμενιστάν και έπειτα στο Αφγανιστάν. Θεωρητικά, το πετρέλαιο θα μπορούσε επίσης να μεταφέρεται από τη Δύση, μέσω Τουρκίας, και να ακολουθεί την προαναφερθείσα γραμμή. Ωστόσο, επιπλέον προς τις πολιτικές δυσκολίες που σχετίζονται με την Τουρκία, είναι μάλλον απίθανο να αυξηθούν σημαντικά τα μέσα μεταφοράς μέσω Κασπίας. Βοήθεια επίσης δεν μπορεί να έλθει από τη Γεωργία, εάν λάβουμε υπόψη την παρουσία ρωσικών στρατευμάτων στην Αμπχαζία και στη Νότια Οσετία και την απροθυμία του Αζερμπαϊτζάν να ενοχλήσει τη Ρωσία.

Εναν τρίτο, περιορισμένο τρόπο ανεφοδιασμού έχουν παράσχει οι αεροπορικές βάσεις των Αμερικανών στο Ουζμπεκιστάν και στο Κιργιζιστάν, οι οποίες όμως έκλεισαν ή κινδυνεύουν να κλείσουν. Το πώς συνέβη αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αμερικανικής αστάθειας ως προς τα ζητήματα που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Και οι δύο αυτές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες ποτέ δεν φημίστηκαν ως πρότυπα δημοκρατικότητας και οι Αμερικανοί το γνώριζαν αυτό. Στις ΗΠΑ όμως ξεσπούν ενίοτε κύματα ενδιαφέροντος για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το Αμερικανικό Κογκρέσο αρχίζει να διαμαρτύρεται. Αντιδράσεις αυτού του είδους εξώθησαν το Ουζμπεκιστάν να κλείσει την αμερικανική βάση το 2005. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την αεροπορική βάση του Μανάς στο Κιργιζιστάν, ανάλογα με το ποια οικονομική προσφορά- την αμερικανική ή τη ρωσική- θα προκρίνουν οι Κιργίζιοι. Οι αεροπορικοί ανεφοδιασμοί, ωστόσο, δεν είναι ποτέ μαζικής κλίμακας, οπότε η επιλογή αυτή θα παραμείνει περιορισμένη.

Η εναλλακτική λύση
Μια τέταρτη εναλλακτική λύση θα ήταν να μεταφερθούν τα εφόδια μέσω του λιμένος βαθέων υδάτων ΤσαΜπαχάρ του Νοτίου Ιράν και έπειτα, οδικώς, στο Αφγανιστάν. Η λύση αυτή είναι προβληματική επειδή (α) το Ιράν στερείται διυλιστικής ικανότητας, (β) η οδική υποδομή του Αφγανιστάν δεν είναι καλή και, κυρίως, (γ) το Ιράν θα επέτρεπε να χρησιμοποιηθεί το λιμάνι του μόνον εφόσον εξομαλύνονταν οι σχέσεις του με τις ΗΠΑ. Ετσι, δεν απομένει στην Αμερική παρά η εξής τελική- πέμπτη- επιλογή: να διαπραγματευθεί τη διαμετακίνηση του πετρελαίου της μέσω ρωσικού εδάφους, ακολούθως μέσω Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν, για να φτάσει στο Αφγανιστάν αφού προχωρήσει για μικρή απόσταση μέσα στο Τουρκμενιστάν. Η επιλογή αυτή θα συνεπαγόταν (εάν το πετρέλαιο ερχόταν από την Ευρώπη ή την Τουρκία) την πολυδάπανη μεταφόρτωση των εφοδίων σε τρένα που κινούνται στις μεγαλύτερου εύρους ρωσικές σιδηροτροχιές. Η Ρωσία κάλλιστα θα μπορούσε να συμφωνήσει, όμως το τίμημα που θα αξίωνε παραμένει άγνωστο.

Η διαπραγμάτευση του Πετρέους
Σύμφωνα με ανακοίνωση του Ρόιτερ στις 20 Ιανουαρίου, ο στρατηγός Πετρέους φέρεται να διαπραγματεύθηκε σύναψη συμφωνίας βάσει της οποίας η διαμετακόμιση εφοδίων- όχι στρατιωτικών, καθώς φαίνεται- θα γίνεται μέσω ενός αδιευκρίνιστου ακόμη συνδυασμού των γραμμών 2 και 5. Δεν έχει καθοριστεί πώς οι δύο αυτές γραμμές ανεφοδιασμού θα υπερβούν τα τεχνικά προβλήματα που προανέφερα. Κάτι ακόμη πιο σημαντικό, δεν έχει ξεκαθαριστεί ποιο τίμημα αξίωσε η Μόσχα για αυτή τη συνεργασία, εφόσον, πράγματι, δεν είναι σαφές πόσες από αυτές τις χώρες θα συνέπρατταν χωρίς τη ρωσική συναίνεση. Μόνον όταν αυτό γίνει ξεκάθαρο θα μάθουμε ποιος θα βγει νικητής από τον συνεχιζόμενο πόλεμο των δύο κορυφαίων δυνάμεων να αποκτήσουν τη στρατηγική υπεροχή. Ωστόσο οι διαφαινόμενες εξελίξεις επιβεβαιώνουν τον βασικό ισχυρισμό μου: ο Ομπάμα θα σημειώσει πρόοδο μόνον εφόσον συγκατατεθεί ο Πούτιν. Απόδειξη δε για αυτό, εάν υποθέσουμε πως είναι αναγκαία, αποτελεί το γεγονός ότι, δύο μόλις ημέρες μετά την αναχώρηση του Πετρέους από αυτά τα κράτη, τα επισκέφθηκε ο πρόεδρος Μεντβέντεφ. ΥΓ.: Το άρθρο μου γράφτηκε στις 23 Ιανουαρίου και αναφερόταν στην επίσκεψη του προέδρου Μεντβέντεφ στην περιοχή αφού ο στρατηγός Πετρέους προσπάθησε να επεκτείνει εκεί αμερικανικές βάσεις. Είπα, λοιπόν, ότι όσον αφορά το Κιργιζιστάν το αποτέλεσμα θα καθοριστεί από το ποιος θα πληρώσει τα περισσότερα. Πιο γενικά, είπα ότι η Ρωσία είναι ένας μεγάλος και αποφασισμένος παίκτης και, παρά τις φιλικές χειρονομίες προς την κυβέρνηση Ομπάμα, δεν θα ικανοποιηθεί με μικρές αλλά με παγκόσμιες στρατηγικές παραχωρήσεις από την πλευρά των ΗΠΑ. Οσα συνέβησαν έκτοτε με την απόφαση να απομακρυνθούν οι Αμερικανοί από τη βάση Μάνας του Κιργιζιστάν επιβεβαιώνουν όλα τα παραπάνω και διαψεύδουν τις ελπίδες πολλών Δυτικών ότι τα οικονομικά προβλήματα της Ρωσίας θα την εμπόδιζαν να πλειοδοτήσει έναντι των ΗΠΑ. Είπα και επαναλαμβάνω: Προσοχή στον κ. Πούτιν. Είναι ένας αθόρυβος αλλά ικανότατος παίκτης.

Ο κ. Βασίλης Μαρκεζίνης φέρει τον τίτλο του σερ και είναι τακτικό μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Αθηνών, Γαλλίας, Ρώμης, Βελγίου, Ολλανδίας και νομικός σύμβουλος (επί τιμή) της βασίλισσας της Αγγλίας.

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artId=254229