του Δημήτρη Γκολέμη, δικηγόρου
Σήμερα δεκαπέντε χρόνια μετά το θάνατό του, ξεκινώντας κανείς να γράψει για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, βρίσκεται αντιμέτωπος με την εκπεφρασμένη αποστροφή του ιδίου για μεγαλοστομίες.
Πώς μπορεί, όμως, κανείς να αποφύγει τον υπερθετικό βαθμό για κάποιον που ιστορικά υπήρξε πραγματικά μεγάλος; Αυτό πλέον το αναγνωρίζουν και οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Με ..
τον τρόπο που κυβέρνησε ο Καραμανλής, αναμφίβολα πέρασε στην ιστορική μνήμη ως ο κορυφαίος πολιτικός του 20ου αιώνα. Με τον τρόπο που έζησε, εμπέδωσε στη συνείδηση του ελληνικού λαού το πρότυπο του μεγάλου πολιτικού ανθρώπου. Ο Καραμανλής αποτελεί (συγχωρέστε μου τον Ενεστώτα χρόνο) μοναδικό φαινόμενο, όχι μόνο ως πολιτικός, αλλά κυρίως ως άνθρωπος. Αρνήθηκε να υιοθετήσει, όπως πολλοί σύγχρονοί του πολιτικοί, την αστική συμπεριφορά και διατήρησε ως το τέλος τα χαρακτηριστικά της στιβαρής μακεδονικής καταγωγής του.
«Στέγνωσα την ψυχή μου για να κυβερνήσω με δικαιοσύνη» έγραφε αυτοεξόριστος από το Παρίσι ο Καραμανλής. Πράγματι η ψυχή του πολιτικού Καραμανλή ήταν ακριβοδίκαια στεγνή απέναντι σε πιέσεις. Ο άνθρωπος όμως Καραμανλής, παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα, δεν κώφευε σε τίποτα από αυτά που λέγονταν γι’ αυτόν, αλλά άκουγε σιωπηλός, διότι είχε θαυμαστή αυτοκυριαρχία και ψυχική δύναμη. Άλλωστε ήταν ο χωρικός από το Κιούπκιοϊ που κατόρθωσε την δεκαετία του ’50 να επιβληθεί ολοκληρωτικά στην ερμητικά κλειστή αστική αριστοκρατία των Αθηνών, τη δεκαετία του ’60 να επιβληθεί στα πάθη του λαού και να αποφύγει το νέο διχασμό και την δεκαετία του ’70 να επιβληθεί στη χούντα και να οδηγήσει τη χώρα στη Δημοκρατία και την Ενωμένη Ευρώπη. Ήταν το σπάνιο εκείνο μείγμα ανθρώπου που είχε το μεγάλο ψυχικό σθένος να χτυπήσει το χέρι του στο γραφείο του Γερμανού καγκελάριου Σμίτ, όταν ο τελευταίος αρνούνταν να δεχτεί την ένταξη της Ελλάδος στην Ε.Ο.Κ.
Χωρίς αμφιβολία ο Καραμανλισμός δεν εκφράζει τόσο κάποια συγκεκριμένη ιδεολογική κατεύθυνση, αλλά αποτυπώνει κυρίως μια στάση πολιτικής δράσης και ζωής. Ο Μακεδόνας πολιτικός παραδειγμάτισε το λαό και το δημόσιο βίο μας, αναμφίβολα ως πολιτικός, αλλά κυρίως ως άνθρωπος. Αυτός είναι και ο λόγος που ποτέ δεν θέλησε να παρουσιάσει τον εαυτό του ως σωτήρα, ακόμα και τις ώρες που ήταν πραγματικά ο σωτήρας του έθνους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Καραμανλής αποστρεφόταν τους επίδοξους σωτήρες και εκτιμούσε τους ανθρώπους του καθήκοντος.
Βέβαια, ο άνθρωπος Καραμανλής πολλές φορές επηρεαζόταν συναισθηματικά, αλλά ο πολιτικός Καραμανλής πάντοτε προχωρούσε μπροστά χωρίς να δειλιάζει. Τι να σκεφτόταν ο άνθρωπος Καραμανλής όταν το Φθινόπωρο του 1963 έφευγε αυτοεξόριστος στο Παρίσι για να αποφύγει το νέο διχασμό, όταν εκείνο το βράδυ του Ιουλίου του 1974 επέστρεφε στην Αθήνα με το αεροπλάνο του γάλλου προέδρου Ζισκάρ ντ’ Εστέν και όλος ο ελληνικός λαός και η ματωμένη Κύπρος τον περίμενε στους δρόμους να του αναθέσει την τύχη του και την ψυχή του, όταν κόντρα σε όλους τους δημαγωγούς που αποχωρούσαν κραυγάζοντας από τη Βουλή ψήφιζε την ένταξη της χώρας στην τότε Ε.Ο.Κ. και άνοιγε το δρόμο για την Ενωμένη Ευρώπη, όταν έβλεπε τους μικρόψυχους της πολιτικής να κρίνουν κοντόφθαλμα το μακρόπνοο έργο του, όταν, τέλος, έβλεπε όλους τους μεγάλους φίλους του, το Μάνο Χατζιδάκη, τον Τάκη Χόρν να φεύγουν από τη ζωή και να μένει μόνος. Ο άνθρωπος Καραμανλής δεν ήθελε να είναι μόνος.
Κανένα ανθρώπινο δημιούργημα δεν είναι τέλειο και με «τούτου δοθέντος» (που θα έλεγε και ο ίδιος), η πολιτική πορεία του ανθρώπου και όχι του «θεού» Κωνσταντίνου Καραμανλή, είναι απίθανο να θεωρηθεί αψεγάδιαστη. Στο βάθος όμως και στον απόηχο της ιστορικής μνήμης, αυτό που ενδιαφέρει από το τελικό «καταστάλαγμα» κάθε πολιτικού άνδρα, είναι η προοπτική και το όραμα που δημιούργησε. Από αυτή την άποψη, η Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία, η μεταπολίτευση και η ευρωπαϊκή ασφάλεια της χώρας που σήμερα βιώνουμε, είναι παρακαταθήκη αποκλειστικά και μόνο του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Αυτό μάλιστα δεν του το αρνούνται ούτε οι εχθροί του, γιατί έχει και απ’ αυτούς.
Είναι ανάγκη όμως να διευκρινίσουμε και κάτι άλλο που συχνά έρχεται σε δεύτερη μοίρα: Ο πολιτικός βίος του Καραμανλή είχε ένα μεγάλο πλεονέκτημα: μετεξελισσόταν και διδασκόταν από τα λάθη του. Ο Καραμανλής του 1974 υπήρξε αναμφισβήτητα διαφορετικός από τον Καραμανλή που το 1963 αποχωρούσε για το Παρίσι. Κάποιοι είπαν ότι ο λαός ήταν διαφορετικός το 1974. Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο πλευρές, λαός και ηγέτης, είχαν αλλάξει, είχαν ωριμάσει. Ίσως αυτό να ήταν και το σημείο που διαφοροποίησε το Καραμανλή από τους υπολοίπους πολιτικούς της γενιάς του. Εξελισσόταν και δεν ελισσόταν στα παρασκήνια της πολιτικής ιστορίας, επιβαλλόταν και αντλούσε δύναμη από τον εαυτό του και καμιά φορά και από τις στάχτες του.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΓΚΟΛΕΜΗΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
