Σήμερα είναι ιερή μέρα για το έθνος μας και δεν προσφέρεται για αντιπαραθέσεις σχετικά με τα δημοτικά δρώμενα της πόλης μας. Έστω κι αν, ως «θερμοκέφαλος εθνοπατριώτης» σύμφωνα με το Δήμαρχό μας, θα ήθελανα είχε διοργανωθεί μια εκδήλωση του Δήμου μας για να τιμηθεί η επέτειος. Τόσο το Δημοτικό Κέντρο Μουσικής & Χορού όσο και η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου θα
μπορούσαν και έπρεπε να προσφέρουν και είναι κρίμα που δεν διοργανώθηκε κάτι. Είπαμε όμως, σήμερα είναι ιερή μέρα και εγώ λοιπόν διάλεξα να γράψω για κάτι σχετικό, που προέρχεται από τον χώρο μου, τον χώρο του πολιτισμού. Συγκεκριμένα, για τη θεατρική δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη της περιόδου 1890-1920 με θεματολογία από την ελληνική επανάσταση.
Πριν από την απελευθέρωση της πόλης μας το 1912, τα θεατρικά έργα με θέματα από την επανάσταση του 1821, όπως είναι εύλογο, ήταν περιορισμένα. Οι Τούρκοι είχαν λάβει μέτρα για να αποτρέψουν τέτοιες θεατρικές κινήσεις, διότι αρκετές φορές είχαν ενοχληθεί από τους ερασιτεχνικούς θιάσους, που δημιουργούσαν νέοι της πόλης μας δίνοντας διάφορες παραστάσεις. Σε αυτές τις παραστάσεις, υπήρχαν πολλές φορές κείμενα εθνικού περιεχομένου που ξεσήκωναν τους Έλληνες, παρά την αυστηρή λογοκρισία των κατακτητών. Οι ερευνητέςκαταλήγουν επίσης στο συμπέρασμα ότι την περίοδο αυτή υπήρχαν και μεμονωμένοι ηθοποιοί που οργάνωναν παραστάσεις με πατριωτικό περιεχόμενο.
Σύμφωνα με λεπτομερέστατο άρθρο του κ. Γεωργίου Χατζάκη (Περιοδικό «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Η Καθημερινή», Κυριακή 21-09-1997) τέτοια έντονη δραστηριότητα φαίνεται πως ανέπτυξε ο πατριώτης ηθοποιός Βασίλειος Ανδρονόπουλος, που ήταν γνωστόςμε το υποκοριστικό Βασιλάκης. Μετά από αλλεπάλληλες περιοδείες του, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη μάλλον το έτος 1894 και σε ηλικία άνω των 65. Ήταν ιδιόρρυθμος και φλογερός θεατρίνος, ενώ έδινε παραστάσεις αρχικάσε παράμερα καφενεία κυρίως. Όντως, το ρεπερτόριο του ήταν έργα πατριωτικά. Είτε έργα του Ζαμπέλιου με θέματα από την Επανάσταση είτε ξένα έργα με αντιτυρρανικά μηνύματα. Ο «Μάρκος Μπότσαρης», ο «Ρήγας Φεραίος» και ο «Αθανάσιος Διάκος» ήταν μερικά από τα έργα των παραστάσεων του, που δονούσαν τις ψυχές του λαϊκού κοινού. Παρά τις προφυλάξεις, οι εκδηλώσεις ήταν ενθουσιώδεις με αποτέλεσμα να μαθευτούν τα καθέκαστα από τις τουρκικές αρχές. Έτσι ο Βασιλάκης συνελήφθη, αλλά επειδή έδειχνε άκακος εν τέλει τον άφησαν να φύγει. Το πατριωτικό του πάθος όμως δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Δαιμόνιος όπως ήταν σκάρωσε ένα σχέδιο που θα ξεγελούσε τους Τούρκους. Βρήκε λοιπόν ένα σχεδόν διαλυμένο εργοστάσιο πίσω από το λιμάνι, όπου έδινε τις παραστάσεις του. Οι θεατές, για να παραπλανήσουν τους κατακτητές, έρχονταν σε ομάδες 2-3 ατόμων ντυμένοι εργάτες και κρατώντας εργαλεία στα χέρια. Μαζεύονταν λοιπόν 40 περίπου άτομα και παρακολουθούσαν τις παραστάσεις του Βασιλάκη. Όταν ο χώρος αυτός κινδύνευε να μαθευτεί, βρήκε ένα παλιό βυρσοδεψείο στα Λαδάδικα και έκανε τα ίδια. Επί δύο ολόκληρα χρόνια ο Βασιλάκης έδινε έτσι τις παραστάσεις του, σαν ένα άλλο «κρυφό Σχολειό», μέχρι να τον συλλάβουν οι Τούρκοι και πάλι…
Στα χρόνια που ακολούθησαν έως την απελευθέρωση του 1912 υπήρξαν ανάλογες μεμονωμένες προσπάθειες για έργα εθνικού περιεχομένου, προσεκτικά όμως πάντα και όχι με ευθεία αναφορά στην επανάσταση του 1821. Άγνωστοι και γνωστοί θερμοί πατριώτες συνέδραμαν όπως μπορούσαν. Παράδειγμα αποτελεί ο Ίων Δραγούμης και είναι χαρακτηριστική η επιστολή του, έτους 1908, προς τον φίλο του και θείο μου Δημήτριο Κοντορέπα, στην οποία τον παροτρύνει να στηρίξει τον θίασο Γενάδη – Βερώνη που θα επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη ανεβάζοντας εθνικά έργα. Ο συγγραφέας και ποιητής Σπυρίδων Περεσιάδης (1864-1918) είναι ο δημιουργός των περισσοτέρων γνωστών έργων του είδους.
Μετά την απελευθέρωση το 1912, η διοργάνωση παραστάσεων με θεματολογία της επανάστασης είναι πλέον γεγονός. Το φύλλο της εφημερίδας «ΝΕΑ ΑΛΗΘΕΙΑ» της 8ης Οκτωβρίου 1913, που διατηρώ στο αρχείο μου, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Την εσπέραν εδόθη το εθνικόν έργον “Μάρκος Μπότσαρης” του μουσουργού Καρρέρ. Το θέατρον ήτο κατάμεστον, σειόμενον διαρκώς από τα χειροκροτήματα και τας επεφημίας. Το έργον συγκινεί πολύ και ως μουσική και ως θέαμα. Η αθάνατη και ένδοξη φουστανέλλα, η εμφάνισις του Επισκόπου Πατρών Γερμανού, τα εθνικά ενδύματα των γυναικών, αι αναμνήσεις τας οποίας φέρει αθρόας η υπόθεσις, το ονειρώδες γεγονός ότι εις την Θεσσαλονίκην, υπό την κυματίζουσαν εις τας επάλξεις της κυανόλευκον, δίδονται έργα τοιαύτα, εδόνουν την ψυχήν και την καρδίαν του εκλεκτού ακροατηρίου και ανεβίβαζε εις τα πρόσωπα όλων την συγκίνησιν και τον ενθουσιασμό».
Από τις εφημερίδες της εποχής φαίνεται πως τα έργαεμπνευσμένα από την επανάσταση είχαν κυρίως τη μορφή του πατριωτικού δράματος. Τα «Εσμέ Τουρκοπούλα», «Διάκος», «Σκλάβα», «Προσευχή του Διάκου», «Ο χορός του Ζαλόγγου» είναι μερικά από αυτά. Οι παραστάσεις τους δίνονταν κυρίως στο θέατρο «ΑΘΗΝΑΙΟΝ». Πάλι από το αρχείο μου, ανασύρω το φύλλο εφημερίδας «ΝΕΑ ΑΛΗΘΕΙΑ» της 26ηςΣεπτεμβρίου 1913, το οποίο γράφει: «Την νυχτερινήν κυκλοφορίαν της πόλεως εδραιώνει και ο ενταύθα από ημερών φιλοξενούμενος θίασος “Ορφεύς”. Μέχρι της σήμερον ανεβιβάσθησαν επί της σκηνής τα πατριωτικά δράματα της “Εσμέ Τουρκοπούλας”, του “Διάκου” και της “Σκλάβας”».
Υ.Γ.: Για να είμαι απόλυτα δίκαιος όσον αφορά στα δημοτικά, να αναφέρω ότι πάλι μόνο το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, χωρίς πόρους και κυρίως στήριξη από τη Δημοτική Αρχή, ενδιαφέρθηκε για τον εορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου. Χθες Δευτέρα υπήρχε μιαομιλία με θέμα από την επανάσταση του 1821, ενώ για μεθαύριο Πέμπτη στις 8 μ.μ. έχει διοργανωθεί θεατρικό αναλόγιο για τον εορτασμό της εθνικής επετείου.
Γιώργος Κωνσταντινίδης
Πιανίστας – Δικηγόρος
Υπ. Δημ. Σύμβουλος συνδυασμού «Εντάξει»
