έχουμε αποδώσει κατά καιρούς στον βαυαρό λόγιο, που ταυτίστηκε στη νεοελληνική παιδεία με το κακό το ίδιο!
Όταν έγραψε το περιβόητο σύγγραμμά του «Περί της καταγωγής των σημερινών Ελλήνων», αλλά και το πόνημα «Ιστορία της χερσονήσου του Μοριά κατά τον Μεσαίωνα», εκεί στη δεκαετία του 1830, ο Νο 1 εξωτερικός εχθρός της ελληνικής διανόησης είχε μόλις γεννηθεί.
Ο Φαλμεράιερ διατύπωσε την άποψη πως οι Έλληνες της νεότερης εποχής δεν κατάγονται από τους αρχαίους προγόνους τους, αλλά από τους σλάβους επιδρομείς που μπαινόβγαιναν ανενόχλητοι στον ελλαδικό χώρο τον Μεσαίωνα, καθώς από τους αλβανικούς πληθυσμούς που εξαπλώθηκαν κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους στην ελληνική επικράτεια.
Οι επιμειξίες τους, μας λέει ο Φαλμεράιερ, με ελληνόφωνους μεν, αλλά όχι Έλληνες, πρόσφυγες ήταν αυτές που δημιούργησαν τον λαό των Νεοελλήνων. Ο γερμανόφωνος ιστορικός και περιηγητής ισχυρίστηκε ακόμη πως το πάλαι ποτέ ένδοξο αρχαίο ελληνικό έθνος εκμηδενίσθηκε το 589 μ.Χ., στην περίοδο του ρωμαίου αυτοκράτορα Μαυρικίου (582-602), με τη γενικευμένη επιδρομή των Αβαροσλάβων στη βαλκανική χερσόνησο. Κι εδώ επικαλείται μάλιστα τον βυζαντινό λόγιο του 6ου αιώνα, Ευάγριο Σχολαστικό.
Το τελειωτικό χτύπημα που εξολόθρευσε τον ελληνικό πληθυσμό, συνεχίζει ο Φαλμεράιερ, ήρθε το 746 μ.Χ. με τη σαρωτική επιδημία της πανούκλας που θέρισε τους τελευταίους εναπομείναντες Έλληνες. Το έργο του έγινε μάλιστα ιδιαίτερα γνωστό στους λόγιους κύκλους της Ευρώπης, από την πρώτη στιγμή που παρουσιάστηκε στη Βαυαρική Ακαδημία Επιστημών, και μια ολόκληρη ιστορική σχολή σκέψης στήθηκε πάνω στις μελέτες του Βαυαρού (ή Αυστριακού, κατ’ άλλους), ο οποίος καταλήγει πικρόχολα στο αιρετικό σύγγραμμά του: «Ας αφήσουμε τους σημερινούς κατοίκους αυτής της χώρας στην πλάνη τους πως κατάγονται από τους αρχαίους Έλληνες. Αρκεί πως ο ίδιος ήλιος που φώτισε κάποτε τον Περικλή λάμπει ακόμα πάνω από τα κεφάλια τους».
Αυτό που δεν γνώριζε ίσως ο Φαλμεράιερ είναι πως οι αμφιλεγόμενες αράδες που έγραφε για την καταγωγή των Ελλήνων θα προκαλούσαν τεράστια συζήτηση στη χώρα μας, γεννώντας ουσιαστικά την ιστορική επιστήμη στη νεότερη Ελλάδα! Η ελληνική πολιτική σκέψη, ιστορία και θεωρία μοιάζει να κινείται πια κάτω από τον αστερισμό του Φαλμεράιερ.
Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος γράφει την «Ιστορία» του για να αντικρούσει τον Φαλμεράιερ. Ο καθηγητής Παύλος Καρολίδης γίνεται ιστορικός από αντίδραση προς τον Φαλμεράιερ. Ο λογοτέχνης Σπύρος Ζαμπέλιος παραμένει αμήχανος μπροστά στο φαινόμενο Φαλμεράιερ και αντιδρά όπως μπορεί. Ο πρωτοπόρος ιστορικός Κωνσταντίνος Σάθας μπερδεύεται με τον Φαλμεράιερ, εκτοξεύοντας ύβρεις. Κοντολογίς, για να αντικρουστούν τα λίγα «επίμαχα» φαλμεραϊερικά κεφάλαια, ένας ολόκληρος ωκεανός ιστορικών μελετών και ιστορικο-φιλοσοφικών διατριβών γράφεται στη χώρα μας!
Το φαινόμενο είναι ίσως μοναδικό στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος: ένας αιρετικός ξένος ιστορικός και πολιτικός γίνεται εξ αντιδράσεως η αιτία να δημιουργηθεί η νεοελληνική επιστήμη της ιστορίας και λαογραφίας! Όλη η σκέψη της Ελλάδας περιστρέφεται γύρω από τον Φαλμεράιερ, καθώς χωρίς τις θέσεις του όλο το οικοδόμημα της νεοελληνικής ιστορικής θεωρίας μοιάζει ξεκρέμαστο.
Γι’ αυτό ίσως τον χαρακτήρισαν «εθνικό συγγραφέα από την ανάποδη», μιας και χωρίς τις δικαιολογημένες αντιδράσεις των ελλήνων διανοουμένων δεν θα είχαμε το πρωτόγνωρο αυτό ενδιαφέρον αλλά και το κύριο σώμα του έργου για την καταγωγή των Ελλήνων, την ίδια μας την ιστορία δηλαδή!
Λέγεται συχνά ότι η εθνική μας ομοψυχία οφείλεται στη συσπείρωση απέναντι στις θέσεις του Φαλμεράιερ. Ποιος άλλος εχθρός ένωσε το ελεύθερο ελληνικό έθνος πιο σταθερά από τον «υπ’ αριθμόν ένα ανθέλληνα», τον σπόρο του κακού Φαλμεράιερ;
Δεν είναι εξάλλου καθόλου τυχαίο ότι το πολύκροτο έργο του περιβόητου ιστορικού Ιάκωβου Φίλιππου Φαλμεράιερ (όπως τον λέγαμε παλιά) «Περί της καταγωγής των σημερινών Ελλήνων» τυπώθηκε στη Γερμανία το 1835 και στη χώρα μας εμφανίστηκε μόνο έπειτα από 150 χρόνια!
Η ελληνική διανόηση το αποκήρυξε με βαρύτατες ύβρεις και τόνοι μελάνης χύθηκαν για να αντικρουστούν τα επιχειρήματα του Φαλμεράιερ, καθώς οι έλληνες λόγιοι μπήκαν σε μεγάλο κόπο να αποδείξουν αβάσιμους τους ισχυρούς του με συγκριτικές μελέτες της γλώσσας, των ηθών και των εθίμων των Ελλήνων. Ο ημερήσιος Τύπος δημοσίευσε σωρεία από πολεμικές και γελοιογραφίες εναντίον του και διάφοροι ομιλητές τον απαξίωναν σε διαλέξεις, ενώ τα παιδιά τον αποδοκίμαζαν στον δρόμο, μιας και ο Φαλμεράιερ επέστρεφε και ξαναεπέστρεφε στον ελλαδικό χώρο.
Ο άνθρωπος που έθεσε στόχο ζωής να εξαφανίσει από τον χάρτη τη νεότερη Ελλάδα του φιλελληνισμού και να βάλει στη θέση της μια άλλη Ελλάδα, σλαβική και αλβανική, απόλυτα συνυφασμένη με την Ανατολή, είχε βεβαίως πολιτικά κίνητρα πίσω από την ιστορική του έρευνα και την ιστοριογραφική του θέση.
Ως πολιτικός ήταν εξάλλου προσδεμένος στο άρμα της «ρεαλιστικής πολιτικής» του Μέτερνιχ, τον οποίο και θαύμαζε απεριόριστα. Το «Περί της καταγωγής των σημερινών Ελλήνων» είναι κατά κύριο λόγο πολιτικό κείμενο, αν και ο στόχος του είναι καλά κρυμμένος πίσω από την τεκμηριωμένη -κατά μια σχολή σκέψης- επιστημονική έρευνά του.
Ο φόβος του Φαλμεράιερ είναι οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί της Ευρώπης και η πολιτική του σκοπιμότητα προφανής: δεν θεωρεί τους Έλληνες ικανούς να ανακόψουν τον «σλαβικό επεκτατισμό», όπως τον λέει, αφού κατά τον Μεσαίωνα παραδόθηκαν στους Σλάβους άνευ όρων. Θα μπορούσαν λοιπόν να πράξουν το ίδιο και στην εποχή του Όθωνα και των προστάτιδων δυνάμεων, η προστασία των οποίων καθίσταται ως εκ τούτου απολύτως αναγκαία προκειμένου να σωθεί η Δύση από τη «σλαβική λαίλαπα».
Οι έλληνες μελετητές αντιπαρατέθηκαν με το επίμαχο έργο του Φαλμεράιερ μόνο στο ιστορικό επιστημονικό πλαίσιο, αφήνοντας κατά μέρος το τρωτό του σημείο: την εθνικόφρονα πολιτική που το διαπνέει. Όπως παρατήρησε εξάλλου ο Μίκαελ Βάιτμαν: «αποτελεί ειρωνεία το ότι ένας άνδρας που χαρακτηριζόταν στην πολιτική του σκέψη από απροκάλυπτη σλαβοφοβία, έφτασε να αποκηρυχτεί στην Ελλάδα ως σλαβόφιλος, πανσλαβιστής και πράκτορας των Τσάρων»!
Όχι πως ίδρωνε το αυτί που Φαλμεράιερ από τέτοια, καθώς δεν έτρεφε καμία εκτίμηση για τους συγχρόνους του Έλληνες. Ό,τι γράφει, το γράφει εξάλλου για το γερμανικό κοινό του και -κατά δεύτερο λόγο- το ευρωπαϊκό. Η ελληνική διανόηση ανακάλυψε άλλωστε αρκετά αργά τις αμφιλεγόμενες θέσεις του ιστορικού και μπήκε όψιμα στον χορό της απόρριψης των θέσεών του, αν και αυτές την αφορούσαν περισσότερο από όλους τους άλλους.
Ο Φαλμεράιερ ήταν άλλωστε ένας άνθρωπος με σαφείς προσωπικές φιλοδοξίες, με γνωστές υπαρξιακές αγωνίες, αλλά και πολιτικά πάθη και πολιτισμικά στερεότυπα. Τις αναπάντεχες υπηρεσίες που θα προσέφερε στο ελληνικό έθνος δεν τις είχε υπολογίσει ωστόσο καλά.
Όπως παρατηρεί ο μελετητής του Φαλμεράιερ, Χανς Αϊντενάιερ: «Ο Φαλμεράιερ με τη θεωρία του έγινε, από μια άποψη, ο καταλύτης των κοινών σκέψεων Ελλήνων και Φιλελλήνων για το ποιες είναι οι αληθινές ελληνικές αξίες, και έμμεσα ο πατέρας μιας εθνικής ελληνικής επιστήμης που αποφάσισε ότι καταπολεμώντας τον έχει χρέος να αναζητήσει τις ρίζες της στην αυτόχθονη ιστορία και γλώσσα. Ο Φαλμεράιερ με τους ισχυρισμούς του για το αίμα που ρέει στις φλέβες των Ελλήνων συνετέλεσε στην αυτοσυνειδησία των Ελλήνων και του νέου τους κράτους πολύ περισσότερο από ολόκληρη τη φιλελληνική κίνηση της Κεντρικής Ευρώπης».
Κι αν όλος ο υπόλοιπος κόσμος τον έχει εγκαταλείψει στην αταραξία της αιωνιότητας, στη χώρα μας ακόμα και σήμερα το άκουσμα του ονόματός του προκαλεί ρίγη συγκίνησης…
.jpg)
