Σπύρος Στάλιας : Η παραβολή του Μ. Kalecki ή Τι κάνει ένα σύγχρονο Κράτος.

Σπύρος Στάλιας Οικονομολόγος PhD

Μετά το θάνατο, το 1935, του Πολωνού στρατιωτικού δικτάτορα Józef Piłsudski, το καθεστώς του συνέχισε κάτω από μια ομάδα στρατιωτικών συντρόφων του, γνωστών ως «οι συνταγματάρχες». Ένας από τους συνταγματάρχες, που ήταν υπεύθυνος για την οικονομική ανάπτυξη, ήθελε να κατανοήσει τις αρχές που διέπουν την σταθεροποίηση της οικονομίας. Κάλεσε ένα συνάδελφο και φίλο του διάσημου οικονομολόγου Μ. Kalecki, τον Ludwik Landau, για να του εξηγήσει τις αρχές των «νέων οικονομικών».

Ο Landau εξήγησε εκτενώς τις αρχές της ζήτησης και των οικονομικών κύκλων που διέπουν την παραγωγή και την απασχόληση. Ο συνταγματάρχης είχε εμφανή δυσκολία να τα καταλάβει Έτσι για να κατανοήσει, ο Landau του είπε την παρακάτω ιστορία που του είχε διηγηθεί ο Μ. Kalecki.

‘’Σε ένα φτωχό εβραϊκό χωριό στην Ανατολική Πολωνία, του οποίου οι κάτοικοι ήσαν βυθισμένοι στα χρέη και ζούσαν με πίστωση (δανεικά), ένας πλούσιος και ευσεβής Εβραίος έφτασε, και πήγε στο τοπικό πανδοχείο. Έδωσε προκαταβολικά 100 $ την Παρασκευή, για να μην παραβιάσει την εντολή κατά την οποία τα Σάββατα κανείς δεν πρέπει να δουλεύει.

Νωρίς την Κυριακή, ο πλούσιος και ευσεβής Εβραίος έφυγε από το πανδοχείο, πριν ο ξενοδόχος του επιστρέψει τα 100 $ και να εκκαθαρίσουν το λογαριασμό του.

Μετά από λίγες μέρες, ο ξενοδόχος αποφάσισε ότι ο πλούσιος Εβραίος δεν επρόκειτο να επιστρέψει. Ετσι πήρε το χαρτονόμισμα των 100$ και το χρησιμοποίησε για να εξοφλήσει το χρέος του προς τον χασάπη.

Ο χασάπης χάρηκε, και έδωσε το τα 100$ για φύλαξη στη γυναίκα του, η οποία αμέσως ξόφλησε την μοδίστρα.

Η μοδίστρα ενθουσιάστηκε και πήρε το χρήματα και πλήρωσε τα ενοίκια που χρώσταγε στον ιδιοκτήτη.

Ο ιδιοκτήτης έδωσε τα χρήματα στην πουτάνα του χωριού, που του έκανε χάρες επι πιστώσει.

Η πουτάνα χαρούμενη έτρεξε και έδωσε τα 100 $ στον ξενοδόχο, όπου κατά καιρούς, νοίκιαζε δωμάτια.

Έτσι, το χαρτονόμισμα των 100$ επέστρεψε τελικά στον ξενοδόχο.

Αν και καμμία παραγωγή ή πώληση δεν έγινε, ούτε είχε δημιουργηθεί κανένα εισόδημα, τα χρέη στο χωριό είχαν εκκαθαριστεί και όλοι έβλεπαν το μέλλον με αισιοδοξία.

Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο πλούσιος και ευσεβής Εβραίος επέστρεψε στο πανδοχείο, και ο ξενοδόχος μπόρεσε να του επιστρέψει το χαρτονόμισμα των 100$.

Ο πλούσιος Εβραίος πήρε το χαρτονόμισμα, και το χρησιμοποίησε για να ανάψει το πούρο του. Βλέποντας την απογοήτευση του ξενοδόχου ο πλούσιος Εβραίος γέλασε, και του είπε ότι το χαρτονόμισμα ήταν ούτως ή άλλως πλαστό.

Ο Ludwik Landau τελείωσε την ιστορία του και περίμενε να δει αν ο συνταγματάρχης την είχε καταλάβει. Χοντρός ιδρώτας έλουσε το μέτωπο του συνταγματάρχη, από την πνευματική προσπάθεια να κατανοήσει.

Τέλος ο συνταγματάρχης αναφώνησε: ‘’Α, το ήξερα από την αρχή, κάτι δεν πήγαινε καλά με αυτόν τον Εβραίο. Φυσικά, τα χρήματα ήσαν πλαστά!’’.

Το συμπέρασμα του Kalecki ήταν, ότι δυστυχώς πάρα πολλοί άνθρωποι σκέφτονται όπως ο συνταγματάρχης, και πολύ λίγοι άνθρωποι καταλαβαίνουν την ιστορία όπως εμείς (;).

Είναι αληθινή αυτή η ιστορία κατ’ αρχήν; Ναι είναι αληθής ως προς το συμπέρασμα, αλλά ο Kalecki την εμπνεύστηκε από ένα πραγματικό γεγονός

Το 1925, ένας Πορτογάλος τυχοδιώκτης, ο Arturo Virgilio Alves Reis (1898-1955), διέπραξε μια από τις μεγαλύτερες απάτες στην τραπεζική ιστορία.

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Πορτογαλική Κυβέρνηση προσπάθησε να σταθεροποιήσει την συναλλαγματική ισοτιμία του εσκούδο, ισοσκελίζοντας τον προϋπολογισμό του κράτους. Η επακόλουθη λιτότητα και η δραματική μείωση των δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων οδήγησε την οικονομία σε δραματική ύφεση, ενώ ταυτόχρονα η σοφή Κεντρική Τράπεζα περιόρισε την προσφορά χρήματος, για να διατηρήσει, μέσω της σπανιότητας του χρήματος, την αξία του εσκούδο. Έκανε τα πράγματα χειρότερα.

Ο Ρέις τι έκανε λοιπόν; Παρήγγειλε σε μια λονδρέζικη εταιρεία, την Waterlow, να εκτυπώσει εκατομμύρια πλαστά εσκούδο και τα πολλαπλάσια του. Αυτά τα πλαστά χρήματα τα μετέφερε στην Αγκόλα, αποικία της Πορτογαλίας. Με αυτά ίδρυσε μια Αναπτυξιακή Τράπεζα, που δούλεψε επενδυτικά τέλεια, με αποτέλεσμα να πέσει η συναλλαγματική ισοτιμία του εσκούδο, και η Πορτογαλία να γνωρίσει οικονομική άνθηση. Και πάμε στην ύψιστη ανοησία!

Όταν αποκαλύφθηκαν οι πλαστογραφίες, ο Ρέις συνελήφθη, καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκισης, παρά την ευρεία λαϊκή υποστήριξη, στον άνθρωπο που αναζωογόνησε τη στάσιμη οικονομία της Πορτογαλίας.

Τον επόμενο χρόνο η πολιτική κυβέρνηση ανετράπη από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα (1929), αφού είχε ακολούθησει πάλι την πολιτική της λιτότητας, που έφερε ξανά ύφεση. Το στρατιωτικό καθεστώς διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 1970. Η οικονομία της Πορτογαλίας ανέκαμψε μετά τον Β΄ΠΠ στο πλαίσιο της Συνθήκης του Μπρέττον Γούντς.

Τι ήθελε να μας πει ο ποιητής;

Ο πραγματικός στόχος της ιστορίας του Kalecki, είναι η γελοιοποίηση των νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων και των υπεύθυνων στη χάραξη της οικονομικής πολιτικής, που αποδίδουν την αξία του χρήματος στη σπανιότητά του. Βλέπε ευρώ.

Αλλά το χρήμα δεν είναι σπάνιο ή η ποσότητά του δεν είναι καθορισμένη. Δεν πέφτει από το ελικόπτερο. Το χρήμα εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα του Κράτους, και οι Τράπεζες με την σειρά τους δημιουργούν τις χρηματικές πιστώσεις (δάνεια) προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, ανάλογα με την ζήτηση. Με άλλα λόγια η ενδογένεια της προσφοράς του χρήματος είναι το κύριο χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής οικονομίας.

Ωστόσο, η παραβολή του Kalecki υποδεικνύει τους περιορισμούς μιας τέτοιας ενδογένειας. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις και ακόμη και ορισμένα νοικοκυριά με σημαντικά περιουσιακά στοιχεία μπορεί να έχουν μικρή δυσκολία στην εξασφάλιση πιστώσεων (δάνεια). Αλλά στη καπιταλιστική οικονομία οι μικρές επιχειρήσεις είναι εκατομμύρια, όπως και τα φτωχότερα νοικοκυριά που χρειάζονται πιστώσεις με άλλα λόγια νομισματική κυκλοφορία, ακόμη και δόλια νομισματική κυκλοφορία εφ΄όσον όσον γίνεται αποδεκτή, ως μέσο ρύθμισης οφειλών.

Η νομισματική κυκλοφορία στο καπιταλιστικό σύστημα είναι απαραίτητη για τη διαχείριση και την αναχρηματοδότηση του χρέους. Μια υπερβολικά αυστηρή νομισματική πολιτική οδηγεί σε ύφεση και ανεργία γιατί περιορίζει τις πράξεις χρέους (πιστώσεων).

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μια χαλαρή νομισματική πολιτική μπορεί να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα. Γι αυτό απαιτείται η άσκηση δημοσιονομικής πολιτική, ή η επενδυτική πολιτική του Κράτους που είναι η πλέον αποτελεσματική.

Οίκοθεν νοειται ότι ο Kalecki εισηγείται ότι κάθε κράτος πρέπει να έχει το δικό του νόμισμα, για να μπορεί να έχει ανεξάρτητη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική παρά να είναι εξηρτημένη από τις ορέξεις του κάθε τυχάρπαστου τραπεζίτη ή γραφειοκράτη της ευρωζωνης.

Spyridonstalias@hotmail.com

Μ. Kalecki (Μιχαήλ Καλέτσκι 1899-197Ο). Λαμπρός Πολωνός μαρξιστής οικονομολόγος, από τους θεμελιωτές της μετακεϋνσιανής σκέψης, που οι ιδέες του καθίστανται εκ νέου επίκαιρες στην εποχή μας, όπου οι ανεπτυγμένες οικονομίες υιοθετούν το πρότυπο της χρηματοπιστωτικής απελευθέρωσης και κερδοσκοπίας και προχωρούν σε πολιτικές ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων. Βασική του θέση ήταν ότι όταν το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν μπορεί να εξασφαλίσει την πλήρη απασχόληση, το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει. Υπήρξε καθηγητής στο London School of Economics, στο University of Cambridge, στο University of Oxford και στο Warsaw School of Economics. Υπήρξε οικονομικός σύμβουλος των Κυβερνήσεων της Πολωνίας, Γαλλίας, Κούβας, Ισραήλ, Μεξικού και Ινδίας. Επίσης διετέλεσε αναπληρωτής διευθυντής στο Οικονομικό Τμήμα του ΟΗΕ στη Νεα Υόρκη.