στρίβει απότομα και οι φυγόκεντρες δυνάμεις απειλούν με ανατροπές...
Του Κώστα Στούπα
To παγκόσμιο κραχ του 2008 στάθηκε η αφορμή για την παγκόσμια πολιτική και οικονομική στροφή που βρίσκεται σε εξέλιξη προς μερκαντιλιστικές και συντηρητικές αντιλήψεις οι οποίες περιγραμματικά προς το παρόν θυμίζουν την ακροδεξιά του μεσοπολέμου.
Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου η ΕΣΣΔ μόλις είχε σταθεροποιηθεί και ο κομμουνισμός φάνταζε σαν μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική λύση. Στην παρούσα φάση καθώς έχει προηγηθεί η κατάρρευση της σοβιετίας και η αποκάλυψη της αθλιότητας, η κομμουνιστική ιδεολογία ως ακραία απέλπιδα αλλά και εκδικητική προς την ελίτ λύση δεν μοιάζει ελκυστική.
Το αποτέλεσμα είναι εθνικιστές δημαγωγοί να κεφαλαιοποιούν τον διάχυτο θυμό στις δυτικές ανεπτυγμένες κοινωνίες. Όπως έγινε και στον μεσοπόλεμο ρίχνουν την ευθύνη στην παγκοσμιοποίηση, τους τραπεζίτες και τις πολυεθνικές που κινούνται, αναζητώντας τα άριστα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής του πλανήτη.
Η στοχοποίηση των Εβραίων αποτελεί το θερμόμετρο της αύξησης της ξενοφοβίας και της στροφής που συντελείται.
Η στοχοποίηση του Τζωρτζ Σόρος που είναι Ουγγροεβραίος στην καταγωγή και ανήκει στην παγκόσμια ελίτ του χρήματος δεν είναι διόλου τυχαία.
Παρεμπιπτόντως ο Σόρος όπως ο Γκέιτς, ο Μπάφετ και οι περισσότεροι δισεκατομμυριούχοι, εκτός της ανοιχτής κοινωνίας και της μόδας του πολιτικά ορθού υποστηρίζουν όλοι την αναδιανομή εισοδημάτων από το κράτος πρόνοιας και ταιριάζουν περισσότερο στο κεϋνσιανό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο παρά το νεοφιλελεύθερο.
Ο Σόρος έχει δαιμονοποιηθεί όμως και θα στοχοποιείται όλο και περισσότερο όσο στις δυτικές κοινωνίες ο μέσος άνθρωπος θα αντιλαμβάνεται πως οι καλύτερες μέρες είναι πίσω και οι δυσκολότερες έπονται.
Πριν το κραχ του 2008 Κινέζοι, Ρώσοι κλπ. καλούσαν αμερικάνικες τράπεζες να αναδιοργανώσουν τις οικονομίες τους προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς.
Μετά το 2008 αυξάνεται ο αριθμός αυτών που πιστεύουν πως η οικονομική ευημερία δεν απαιτεί ως προϋπόθεση την ελεύθερη αγορά με ανοιχτή κοινωνία και δημοκρατικούς θεσμούς. Η οικονομική εκτόξευση της Κίνας χρησιμοποιείται σαν παράδειγμα του επιχειρήματος πως μια ισχυρή ολοκληρωτική κεντρική εξουσία μπορεί να εξασφαλίσει ευημερία.
Στον μεσοπόλεμο η ταχεία αναδιοργάνωση και οικονομική ανόρθωση της Γερμανίας μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία χρησίμευσε σαν ανάλογο υπόδειγμα. Μην κοιτάτε που μετά τη συντριβή του Άξονα στον β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις αποκαλύψεις για στρατόπεδα συγκέντρωσης κανείς δεν θαύμαζε δημόσια πλέον το μοντέλο των ναζιστών και φασιστών του κεντρικού σχεδιασμού και του μερκαντιλισμού.
Την εποχή που ο Χίτλερ είχε εξαλείψει την ανεργία και σταθεροποιήσει την οικονομία οι θαυμαστές υπερτερούσαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Ο Τσώρτσιλ πριν τον πόλεμο ακόμη και στην Αγγλία έμοιαζε με εμμονικό ρομαντικό. Οι περισσότεροι αφελώς πίστευαν πως θα βρουν ένα σημείο ισορροπίας με τις νέες δυνάμεις που αναδύονταν.
Δημογραφική και οικονομική ευημερία
Μετά τον β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Δύση εισήλθε σε μια μακρά περίοδο οικονομικής ευημερίας. Μετά την κατάρρευση της σοβιετίας από άποψη πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος κυριάρχησε σε όλο τον πλανήτη χωρίς αντίπαλο δέος.
Εκτός του συγκριτικού πλεονεκτήματος της ισχυρής θεσμικής δημοκρατικής οργάνωσης και της ελεύθερης οικονομίας, η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία στηρίχθηκε στη μεταπολεμική δημογραφική έκρηξη. Ο συνδυασμός όλων αυτών έφερε τη Δύση σε θέση παγκόσμιας ηγεμονίας.
Η μεταπολεμική δημογραφική έκρηξη αποτυπώνεται κυρίως με την αύξηση του δείκτη γεννήσεων στις ΗΠΑ (αλλά και τη Δ. Ευρώπη) από 19 σε 29 γεννήσεις ανά 1000 κατοίκους μεταξύ 1940 με 1960.
Η αύξηση των γεννήσεων με τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας οδήγησε σε αύξηση του πληθυσμού.
Η κατακόρυφη αύξηση των γεννήσεων αύξησε τον πληθυσμό άρα και τη ζήτηση διαδοχικά π.χ., για πάνες μωρών, μολύβια και θρανία, θέσεις εργασίας, αυτοκίνητα, κατοικίες, ασφαλιστικά συνταξιοδοτικά προγράμματα, διακοπές και τέλος συντάξεις.
Η αύξηση των γεννήσεων τη δεκαετία του ’40 είχε σαν συνέπεια την αύξηση του πληθυσμού των 20άρηδων στο σύνολο του πληθυσμού τη δεκαετία του ’60.
Η αύξηση του πληθυσμού των νέων που είναι φορείς ρηξικέλευθων ιδεών τη δεκαετία του ’60 είχε σαν συνέπεια την υποχώρηση του συντηρητισμού, εκδηλώσεις της υποχώρησης ήταν η επανάσταση του Ροκ εντ Ρολ, η σεξουαλική επανάσταση, ο φεμινισμός, η άνοδος της γενιάς του Κένεντυ στην εξουσία, η εξίσωση των γυναικών και των μαύρων.
Το δεύτερο κύμα της ενηλικίωσης των baby boomers είχε σαν συνέπεια την επανάσταση της πληροφορικής, τον πρώτο μαύρο πρόεδρο, τη διεύρυνση των ατομικών δικαιωμάτων, την παρουσία γυναικών ή ομοφυλοφίλων ακόμη και στις ειδικές δυνάμεις των στρατών, τους γάμους μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.
Η ευημερία και η φιλελευθεροποίηση που ζήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες ήταν συνέπεια και της αύξησης του ποσοστού των νέων στον γενικό πληθυσμό.
Προσέξτε όμως χώρες χωρίς δημοκρατικούς θεσμούς και ελεύθερη οικονομία βιώνουν αυτή την περίοδο αύξηση του πληθυσμού των νέων χωρίς ανάλογη οικονομική και πολιτισμική έκρηξη. Οι δυτικοί θεσμοί αποτέλεσαν βασικό συστατικό της έκρηξης της προόδου.
Σήμερα, όσοι γεννήθηκαν τη δεκαετία του ’40 (πρώτο κύμα baby boom) είναι περί τα 70 έτη και συμβάλλουν στην αύξηση του μέσου όρου της ηλικίας των δυτικών κοινωνιών. Αντί να αποταμιεύουν εισπράττουν συντάξεις και αυξάνουν τη ζήτηση για ιατρικές υπηρεσίες.
Η γήρανση του πληθυσμού παρά την αύξηση της παραγωγικότητας, ενισχύει τα συντηρητικά αντανακλαστικά και δημιουργεί την αίσθηση της απαισιοδοξίας. Οι αρνητικοί δημογραφικοί δείκτες σε όλη τη Δύση μειώνουν τις προσδοκίες για οικονομική ευημερία. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι το βιοτικό επίπεδο θα προσαρμοστεί χαμηλότερα.
Καθένας φροντίζει ο ίδιος να έχει τις λιγότερες συνέπειες σε βάρος των υπολοίπων. Αυτό δημιουργεί νευρικότητα που ενίοτε μεταλλάσσεται σε αγανάκτηση και οργή.
Δεν είναι τυχαίο που παντού οι συντηρητικοί δημαγωγοί υπόσχονται επιστροφή στην εποχή της ευημερίας (Make America Great Again) και κερδίζουν. Ο οικονομικός μερκαντιλισμός όμως όπως και η ξενοφοβία δεν δημιουργούν βιώσιμη ευημερία και γι’ αυτό χρειάζονται όλο και μεγαλύτερες δόσεις. Το χάος και η οχλοκρατία που δημιουργεί η κοινωνική δυσαρέσκεια πολύ συχνά οδηγεί σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η δημοκρατία υποχωρεί, το ίδιο και η οικονομική ελευθερία. Συχνά τους εμπορικούς και νομισματικούς πολέμους ακολουθούν οι πραγματικοί...
Η αύξηση του ποσοστού των νέων στον γενικό πληθυσμό της δεκαετίας ’40-’70 αφορούσε την αύξηση του πληθυσμού των εγγονιών του Αριστοτέλη, του Λούθηρου και Τζων Λοκ. Η αύξηση του πληθυσμού των νέων σήμερα συμβαδίζει με την αναβίωση του τζιχάντ. Το baby boom της δεκαετίας του ’90 και του 2000 σε χώρες του τρίτου κόσμου δεν συμβάλλει σε μια νέα περίοδο διαφωτισμού και ευημερίας αλλά μιας περιόδου που θυμίζει μεσαίωνα...
Το χρέος...
Τα δημογραφικά δεδομένα σε συνδυασμό με το τεράστιο παγκόσμιο χρέος και την απόσπαση μεριδίου ευημερίας από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες (π.χ. Κίνα) δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα ικανό να οδηγήσει τα επόμενα χρόνια σε τεκτονικές οικονομικές και πολιτικές ανατροπές. Προσθέστε και τις τεχνολογικές εξελίξεις που απειλούν να καταργήσουν την ανάγκη ανθρώπινης εργασίας σε πολλούς τομείς και τα μείγμα γίνεται ακόμη πιο εκρηκτικό...
Το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου χρέους τροφοδοτείται από τις καταθέσεις και τα αξιόγραφα διαθέσιμα των ασφαλιστικών ταμείων των baby boomers.
Προκειμένου να μεταθέσουν στο μέλλον αλυσιδωτές χρεοκοπίες (αδυναμίες αποπληρωμής του χρέους) οι κεντρικές τράπεζες έχουν μηδενίσει τα επιτόκια. Τα μηδενικά επιτόκια όμως δεν βοηθάνε τα ασφαλιστικά ταμεία να καταβάλλουν συντάξεις σε ένα αυξανόμενο πλήθος συνταξιούχων.
Τα ασφαλιστικά ταμεία προς το παρόν καλύπτουν τη χασούρα των αρνητικών επιτοκίων από την άνοδο των χρηματιστηρίων. Τα χρηματιστήρια όμως αργά ή γρήγορα θα διορθώσουν και όταν μετά από μια δεκαετία αντιστραφεί η τάση συνήθως ακολουθεί κραχ.
Το επόμενο κραχ έχει αρκετές προϋποθέσεις να δρομολογήσει τεκτονικές κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές μετατοπίσεις.
Βρισκόμαστε εμπρός στο εκρηκτικότερο μείγμα των τελευταίων αιώνων ή έστω δεκαετιών. Οι ανατροπές που δρομολογούνται θυμίζουν την εποχή της διάλυσης των αυτοκρατοριών τις οποίες διαδέχθηκαν τα έθνη-κράτη.
